Γιατί η Διάσκεψη του Βερολίνου για τη Λιβύη θα αποτύχει

Πολλές χώρες θα συμμετάσχουν στην συνδιάσκεψη του Βερολίνου για την Λιβύη.  Ανάμεσα τους Αλγερία, Κίνα, Αίγυπτος, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρωσία, Τουρκία, Δημοκρατία του Κονγκό, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ και εκπρόσωποι του ΟΗΕ, της Αφρικανικής Ένωσης, της ΕΕ και του Αραβικού Συνδέσμου. Η Ελλάδα δεν θα είναι εκεί, όσο σκληρά και αν διαμαρτύρεται ο κ. Δένδιας.

Οι διάφοροι παίκτες στην λιβυκή σκακιέρα προμοτάρουν τους διάφορους πόλους της ετερόκλητης μεταβατικής κυβέρνησης, ώστε να τοποθετήσουν τους εκλεκτούς τους σε καλές θέσεις εκκίνησης για τις εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Δεκέμβριο φέτος. Συνεχώς, όμως, ανακύπτουν ζητήματα που εμποδίζουν την πραγματοποίησή τους. Ο νυν πρωθυπουργός Ντμπεϊμπά είχε δηλώσει πριν τον σχηματισμό της κυβέρνησης ότι θα χρειαστεί 2-2,5 χρόνια για να προλειάνει το έδαφος για τις εκλογές, αλλά έχει συμφωνήσει τελικά για Δεκέμβριο.

Τον Μάρτιο σε μια ειδική συνεδρίαση, η Βουλή της Λιβύης έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με επικεφαλής τον Ντμπεϊμπά. Η κυβέρνηση εγκρίθηκε από 132 μέλη της Βουλής, με δύο αποχές και 36 βουλευτές να απουσιάζουν. Οι περισσότεροι από τους 36 απόντες ήταν από την Τρίπολη και τη δυτική Λιβύη. Ήταν είτε υποστηρικτές του Σάρατζ, είτε κατά του Χαφτάρ και του προέδρου της Βουλής Αγκίλα Σάλεχ.

Η νέα κυβέρνηση περιλαμβάνει δύο αναπληρωτές πρωθυπουργούς και 35 υπουργούς, συμπεριλαμβανομένων έξι υπουργών επικρατείας που έχουν επιλεγεί από διάφορες περιοχές της Λιβύης. Η αμφιλεγόμενη θέση του υπουργού Άμυνας έμεινε κενή και θα την κατέχει από κοινού το τριμελές Προεδρικό Συμβούλιο. Στη νέα προσωρινή κυβέρνηση, ο Χαλίφα Χαφτάρ και η Μουσουλμανική Αδελφότητα έχουν πολύ μικρή εκπροσώπηση, ενώ ο πρωθυπουργός ΝτμπεΪμπά κατάφερε να ενισχύσει τη θέση του.

Επίφαση ενότητας στη Λιβύη

Αυτό σηματοδότησε μια καμπή στο πολιτικό τοπίο, το οποίο ήταν διχασμένο από το 2015 ανάμεσα στο στρατόπεδο της δυτικής Λιβύης, το οποίο κυριαρχείται από την Μουσουλμανική Αδελφότητα και το στρατόπεδο της ανατολικής Λιβύης, υπό τον έλεγχο του Χαφτάρ. Για πολλούς δυτικούς αναλυτές η Λιβύη ανακτά επιτέλους μια προσομοίωση ενότητας μέσα από τη σύνθεση της μεταβατικής κυβέρνησης.

Στις 10 Μαρτίου στη Σίρτη, ο Ντμπεϊμπά κατάφερε να εγκριθεί η κυβέρνησή του από τη Βουλή. Η ψήφος των βουλευτών από την ανατολική Λιβύη δεν ήταν δεδομένη, αλλά το σχέδιο του Ντμπεϊμπά λειτούργησε. Η σύνθεση της κυβέρνησης δείχνει ότι είναι προϊόν ενός συνασπισμού συμφερόντων και υπό αυτήν την έννοια, αντιπροσωπεύει μια κατανομή ισχύος. Ταυτόχρονα απεικονίζει αυτό που είναι γνωστό ως muhassasa, ή σύστημα ποσοστώσεων.

Η κυβέρνηση Ντμπεϊμπά διένειμε θέσεις σε ομάδες συμφερόντων και τοπικών παραγόντων. Στη μεταβατική κυβέρνηση εκπροσωπούνται ισόρροπα οι τρεις περιφέρειες της Λιβύης: Τρίπολης στα δυτικά, Κυρηναϊκής στα ανατολικά και Φεζάν στο νότο. Για να επιτευχθεί η συναίνεση, ο Ντμπεϊμπά κατάφερε να συγκεντρώσει υποστήριξη από βασικούς παίκτες, συμπεριλαμβανομένων των Σάλεχ και Χαφτάρ.

Στους χαμένους ο Χαφτάρ

Παρόλο που οι βουλευτές που ήταν υπέρ του Χαφτάρ ενέκριναν την κυβέρνηση, ο ίδιος έχασε πολλή από την πολιτική του ισχύ. Δεν κατάφερε να τοποθετήσει τους ανθρώπους του σε στρατηγικές κυβερνητικές θέσεις. Παρασκηνιακά έδωσε μεγάλο αγώνα για να γίνει ο ίδιος υπουργός Άμυνας, αλλά η θέση παρέμεινε κενή, καθώς την είχαν ζητήσει και διάφορες ισλαμιστικές φατρίες.

Η απουσία υπουργού Άμυνας επιτρέπει, πάντως, στον Χαφτάρ να διατηρήσει τη στρατιωτική του υπεροχή στην ανατολική Λιβύη, ακόμα κι αν αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο από εσωτερικούς παράγοντες εκεί. Ο Χαφτάρ υπέστη άλλη μια ήττα. Ο υποψήφιός του για τη θέση του αναπληρωτή πρωθυπουργού, Σακρ Μπουτζουάρι, δήμαρχος της Βεγγάζης, έχασε την τελευταία στιγμή.

Αρχικά είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των υπουργών που συνέταξε ο Ντμπεϊμπά, αλλά ο Μπουτζουάρι υποσκελίστηκε από τον Χουσεΐν Αλ Κατράνι, ο οποίος υποστηρίζεται από τον πρόεδρο της Βουλής Σάλεχ. Ο Ντμπεϊμπά παραχώρησε αυτό το “δώρο” στον πρόεδρο της Βουλής, προκειμένου να διευκολύνει την έγκριση της κυβέρνησής του.

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα –βασικός πυλώνας της κυβέρνησης Σάρατζ– εκπροσωπείται λιγότερο στη μεταβατική κυβέρνηση. Από το 2011 έως το 2016, ο Ντμπεϊμπά συνδέθηκε κυρίως με τις πολιτοφυλακές της Μισράτα και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αλλά για να έρθει στην εξουσία αγνόησε τους φίλους του, εστιάζοντας αντίθετα στην αποπλάνηση των εχθρών τους: τις φατρίες της ανατολικής Λιβύης, τους κανταφιστές, τους πολιτοφύλακες Ζιντάν, τις φυλές της Φεζάν στο Νότο κλπ.

Ο Ντμπεϊμπά έχει καταβάλει ιδιαίτερες προσπάθειες για να κατευνάσει και να προσεταιριστεί το στρατόπεδο των εχθρών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία εμφανίστηκε διχασμένη με τις επιλογές του μεταβατικού πρωθυπουργού. Ένα μεγάλο μέρος της ψήφισε υπέρ του υπουργού Εσωτερικών Φάθι Μπατάγκα και όχι του Ντμπεϊμπά. Ωστόσο, ο τελευταίος εξακολουθεί να έχει την υποστήριξη του ισλαμιστή ιεροκήρυκα Αλί Αλ Σαλλαμπί, με τον οποίο έχει στενές οικογενειακές σχέσεις.

Αρχικά ο Ντμπεϊμπά είχε προτείνει την Λάμια Αμπουσεντρά για υπουργό Εξωτερικών, αλλά την αντικατέστησε με μια άλλη γυναίκα από τα ανατολικά της χώρας, την Νάτζλα Μανγκούς (Najla Mangoush). Η Αμπουσεντρά ήταν υφυπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση Ali Zeidan και στέλεχος του κόμματος Watan, που θεωρείται ισλαμιστικό. Ιδρύθηκε και διοικείται από τον Αμπντουλχακίμ Μπελχάτζ, τον πρώην επικεφαλής του Στρατιωτικού Συμβουλίου της Τρίπολης και πριν από αυτό ηγέτη της Λιβυκής Ισλαμικής Ομάδας. Το 2001, η οργάνωσή του αυτή είχε χαρακτηριστεί τρομοκρατική από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ λόγω των δεσμών της με την Αλ Κάιντα και τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν.

Η νυν υπουργός Εξωτερικών Μανγκούς είναι καθηγήτρια νομικής με σπουδές στις ΗΠΑ. Θεωρείται φιλοδυτική και δεν δίστασε να προκαλέσει τον Τούρκο ομόλογό της στην Άγκυρα, αμφισβητώντας ανοιχτά το παράνομο μνημόνιο που υπέγραψε ο Ερντογάν με τον Σάρατζ που επιτρέπει την τουρκική στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη. Ο Ντμπεϊμπά, πάντως, έχει προσωπικά ενισχυθεί. Ως μηχανορράφος φρόντισε να σχηματίσει μια ετερόκλητη και ως εκ τούτου αδύναμη κυβέρνηση για να έχει το πάνω χέρι.

Αίγυπτος, Τουρκία και Ρωσία

Το πιο σημαντικό είναι ότι ο μεταβατικός πρωθυπουργός έχει φέρει στα νερά του και ξένες δυνάμεις που έχουν λόγο στη Λιβύη. Η Αίγυπτος, η Τουρκία και η Ρωσία, παρότι έχουν αντιφατικά συμφέροντα, είναι ικανοποιημένες με τον Ντμπεϊμπά για διαφορετικούς λόγους. Καλλιέργησε τη σχέση του με τη Ρωσία, την οποία είχε ήδη επισκεφτεί πολλές φορές. Ήταν ιδιαίτερα γρήγορος στην προσέγγιση της Αιγύπτου, η οποία είχε υποστηρίξει τον Χαφτάρ. Ο Ντμπεϊμπά έκανε το πρώτο του ταξίδι στο Κάιρο στις 18 Φεβρουαρίου.

Τα ανοίγματα αυτά δεν εμποδίζουν τον Ντμπεϊμπά να εγγυάται τα τουρκικά συμφέροντα και να βρίσκεται πολύ κοντά στην Άγκυρα. Της διασφαλίζει τρία πράγματα που οι Τούρκοι θεωρούν απαραβίαστα: την αποδοχή της μόνιμης στρατιωτικής τους παρουσίας, την διατήρηση του παράνομου μνημονίου για την οριοθέτηση της ΑΟΖ που θίγει την Ελλάδα και την υπογραφή πολλών οικονομικών συμβάσεων.

Προτεραιότητα του Ντμπεϊμπά είναι η απόσυρση των ξένων στρατευμάτων από τη Λιβύη. Αυτό, όμως, είναι αντίθετο με την επιδίωξη της Άγκυρας. Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι η αναβίωση των πολιτοφυλακών. Προς το παρόν, η κατανομή των εξουσιών στη μεταβατική κυβέρνηση χρησιμεύει για μεγαλύτερες κρατικές δαπάνες με σκοπό να ικανοποιηθούν αντιμαχόμενα φατρίες και έτσι να διατηρηθεί μία ισορροπία.

Το γεγονός αυτό καθιστά κρίσιμη τη διαπραγμάτευση για τον προϋπολογισμό και τους όρους για την πρόσβαση σε πόρους, τους οποίους έχουν ζωτική ανάγκη οι παράγοντες, όπως π.χ. ο Χαφτάρ. Προς το παρόν, η μεταβατική κυβέρνηση ανοίγει ένα παράθυρο ευκαιρίας για την ενοποίηση της χώρας. Η επόμενη μεγάλη πρόκληση είναι η ένωση των δύο αντιπάλων κεντρικών τραπεζών.

Στρατός και μισθοφόροι

Τη Δευτέρα 31 Μαΐου ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις μεταξύ ενόπλων ομάδων στην πόλη Σουρμάν, δυτικά της Τρίπολης. Οι συγκρούσεις ξέσπασαν λίγες ώρες αφότου το Προεδρικό Συμβούλιο, με επικεφαλής τον Μοχάμεντ Αλ Μένφι, ανακοίνωσε την ιδρυτική συγκέντρωση της Εθνικής Επιτροπής Συμφιλίωσης. Οι συγκρούσεις ξέσπασαν ανάμεσα στην πολιτοφυλακή από την al-Zawiya που είναι επιφορτισμένη με τη φύλαξη της φυλακής Σουρμάν και μιας ισχυρής οικογένειας από την περιοχή al-Shaabiya.

Και ενώ η εκεχειρία παραμένει εύθραυστη, ο Ντμπεϊμπά επιθεώρησε αποφοίτους της στρατιωτικής ακαδημίας στη Τρίπολη, οι οποίοι προέρχονται από πολιτοφυλακές που ανέλαβαν την αντεπίθεση εναντίον του Χαφτάρ. Λίγες μέρες νωρίτερα ο Χαφτάρ είχε πραγματοποιήσει παρέλαση πιστών του στρατευμάτων, στην οποία είχε κληθεί ο Ντμπεϊμπά αλλά δεν παρέστη. Στην διάρκεια της, ο στρατάρχης μίλησε για επανάληψη των συγκρούσεων.

Εκεί που πραγματικά φαίνεται το χάσμα εντός της κυβέρνησης, αλλά και στο πολιτικό σκηνικό της Λιβύης, είναι οι ένοπλες δυνάμεις. Το ακανθώδες αυτό ζήτημα θα αποτελέσει και το μεγάλο πρόβλημα στην Διάσκεψη του Βερολίνου. Επί του παρόντος ο Χαφτάρ διατηρεί τον στρατό του, ενώ η μεταβατική κυβέρνηση διατηρεί τις πολιτοφυλακές, τις οποίες μετατρέπει σε τακτικό στρατό. Αναφορικά με τις ξένες δυνάμεις, καμία δεν φαίνεται διατεθειμένη να αποχωρήσει.

Τα δύο αυτά προβλήματα (ντόπιες ένοπλες δυνάμεις και ξένες δυνάμεις) είναι δύο όροι για να υπάρξει πραγματική σταθεροποίηση, η οποία είναι όρος για ομαλή μετάβαση στις εκλογές του Δεκεμβρίου. Επειδή, όμως, δεν διαφαίνεται καμία πρόοδος ούτε στο ένα ούτε στο άλλο, είναι πιθανόν η Διάσκεψη του Βερολίνου να οδηγηθεί σε πραγματικό αδιέξοδο, έστω κι αν επιστρατευτούν ευχολόγια.