Γιατί οι Ρώσοι δεν έπρεπε να αιφνιδιαστούν στο Κουρσκ

Η ουκρανική εισβολή στην περιοχή του Κουρσκ δημιούργησε νέα κατάσταση, δεδομένου ότι πρόκειται για την πρώτη εισβολή σε ρωσικό έδαφος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πριν προχωρήσουμε ας εξετάσουμε δύο χαρακτηριστικά από τη μέχρι τώρα διεξαγωγή αυτού του πολέμου: την κινητοποίηση και τον επιχειρησιακό ελιγμό. Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου επικράτησε η αντίληψη ότι ο πόλεμος μεταξύ κρατών, τουλάχιστον στο Δυτικό Κόσμο, ανήκε στο παρελθόν. Σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες κατάργησαν την υποχρεωτική θητεία. ΗΠΑ και Βρετανία ήταν πρόθυμες να χρησιμοποιήσουν τους επαγγελματικούς τους στρατούς σε περιορισμένους ή πολέμους επιλογής.

Και η Ρωσία προσπάθησε από το 2008 να επαγγελματοποιήσει τον στρατό της. Στους πολέμους σε Γεωργία, Κριμαία και Συρία, χρησιμοποίησε περιορισμένα στρατιωτικά μέσα, αποκομίζοντας σημαντικά πολιτικά οφέλη. Στη Δύση κωδικοποίησαν τον υποτιθέμενο νέο ρωσικό τρόπο πολέμου ως υβριδικό (Δόγμα Γερασίμοφ), που δίνει σημασία στα μη στρατιωτικά μέσα για την επίτευξη πολιτικών σκοπών. Η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο τον Φεβρουάριο 2022 με στρατό περίπου 150.000 ανδρών, κατανεμημένο σε 127 τακτικά συγκροτήματα επιπέδου τάγματος, για να καταλάβει μια χώρα μεγέθους Γαλλίας. Συγκριτικά, αν και υπό διαφορετικές συνθήκες, η Ομάδα Στρατιών του Νότου των Γερμανών το 1941 που είχε αποστολή την κατάληψη της Ουκρανίας, αριθμούσε 800.000 άνδρες.

Δεν είναι μόνο η Ρωσία που πραγματοποίησε την επίθεση με ανεπαρκείς δυνάμεις. Η Ουκρανία, πολεμούσε με στρατό 200.000 ανδρών (42 ταξιαρχίες). Οι αριθμοί δείχνουν: Πρώτον, και οι δύο χώρες προσπάθησαν να πετύχουν πολύ σημαντικούς πολιτικούς στόχους με ανεπαρκή στρατιωτικά μέσα. Δεύτερον, υπάρχει η κοινωνική τάση –δεν αφορά μόνο τις Ρωσία και Ουκρανία– οι κοινωνίες να είναι απρόθυμες να υποστούν τις θυσίες ενός πολέμου, ακόμα κι όταν δεν διαφωνούν με τους σκοπούς του.

Aπουσία επιχειρησιακού ελιγμού

Στην Ουκρανία βλέπουμε πόλεμο θέσεων μετά τις ουκρανικές αντεπιθέσεις του 2022 σε Χάρκοβο και Χερσώνα. Ο πρώην Ουκρανός αρχιστράτηγος Ζαλούζνι περιγράφει ως εξής τον πόλεμο: «Χαρακτηρίζεται από σχετικά στατικά μέτωπα και τακτικές μάχες που δημιουργούν μικρές κινήσεις, αλλά ο στόχος αυτής της μάχης είναι γενικά είτε η δημιουργία προόδου μέσω σταθερών αν και μικρών τακτικών κινήσεων είτε η δημιουργία συνθηκών για την αποκατάσταση του [επιχειρησιακού] ελιγμού στο πεδίο της μάχης».

Ο επιχειρησιακός ελιγμός σε αυτό το πλαίσιο αναφέρεται στην ικανότητα του επιτιθέμενου να εισχωρήσει σε προετοιμασμένες θέσεις του αμυνομένου και να εκμεταλλευτεί αυτή την εισχώρηση στο επιχειρησιακό επίπεδο του πολέμου, δηλαδή στο επίπεδο των εκστρατειών, όχι των μεμονωμένων μαχών. Αυτό σημαίνει συνεχείς επιθέσεις σε όλο το βάθος της αμυντικής διάταξης και τις οποίες ο εχθρός δεν καταφέρνει να αναχαιτίσει. Ο επιχειρησιακός ελιγμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον τακτικό ελιγμό, ο οποίος αναφέρεται στην ενοποίηση του πυρός και της κινήσεως. Ο επιχειρησιακός ελιγμός είναι δύσκολος αφενός λόγω του αυξημένου όγκου πυρών, αφετέρου λόγω των εκατέρωθεν ανεπαρκών δυνάμεων.

Ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία έχουν καταφέρει να εισχωρήσουν επαρκώς στις προετοιμασμένες άμυνες της άλλης πλευράς για να πραγματοποιήσουν επιχειρησιακούς ελιγμούς. Από τα μέσα Νοεμβρίου 2022, οι εξελίξεις στο κύριο μέτωπο (συγκεντρώνεται τουλάχιστον το 70% των δυνάμεων των δύο αντιπάλων) ήταν μικρές. Εδώ θα κριθεί η τύχη του πολέμου, αλλά ο ρυθμός των επιχειρήσεων είναι αργός. Οι εξελίξεις ευνοούν τους Ρώσους, οι οποίοι κερδίζουν συνεχώς έδαφος και πλησιάζουν επικίνδυνα σε σημαντικούς στόχους, όπως το Ποκρόβσκ. Η πρόκληση της επαναφοράς του επιχειρησιακού ελιγμού στον πόλεμο, παραμένει ωστόσο το κεντρικό πρόβλημα και για τις δύο πλευρές.

Περιφερειακές επιχειρήσεις

Όταν στο κύριο μέτωπο οι δύο πλευρές έχουν οδηγηθεί σε πόλεμο θέσεων και απουσιάζουν οι δυνατότητες επιχειρησιακού ελιγμού, τότε η προσοχή των γενικών επιτελείων στρέφεται σε άλλες δυνατότητες προσβολής του εχθρού. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν υπάρχουν άλλες λύσεις για τους Ουκρανούς, εκτός από το να υπερασπιστούν το κύριο μέτωπο, προσπαθώντας να κάνουν τους Ρώσους να πληρώσουν όσο το δυνατόν περισσότερα για κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο που χάνεται και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλία για να πλήξουν τον εχθρό όπου είναι δυνατόν. Καταστρέφοντας εχθρικές δυνάμεις με αυτόν τον τρόπο, ενδεχομένως στη συνέχεια να ανακτήσουν την πρωτοβουλία στο κύριο μέτωπο.

Εάν οι ανώτεροί του στο ρωσικό Γενικό Επιτελείο ζητούσαν από τον αρμόδιο επιτελή να παρουσιάσει τρόπους ενεργείας των Ουκρανών για την επόμενη περίοδο, ο αξιωματικός θα τους ενημέρωνε για επιλογές του εχθρού να διεξαγάγει περιφερειακές επιχειρήσεις: Επιθέσεις με drones ή πυραύλους σε ρωσικό έδαφος εναντίον στρατιωτικών στόχων και υποδομών, επιδρομές και προσβολές κατά μήκος της ακτής της Μαύρης Θάλασσας, επιδρομές με βιαία διάβαση πέρα από τον Δνείπερο, επίθεση στην Υπερδνειστερία ή επιθέσεις στις επαρχίες Μπέλγκοροντ, Κουρσκ και Μπριάνσκ.

Κανονικά, η ουκρανική επίθεση στην επαρχία Κουρσκ, δεν έπρεπε να αιφνιδιάσει. Και όμως, προκάλεσε σοκ στη Ρωσία, επειδή μάλλον την θεωρούσαν αδύνατη όχι στρατιωτικά, αλλά πολιτικά. Η επίθεση στο έδαφος της Ρωσίας μπορούσε προφανώς να οδηγήσει σε σημαντική κλιμάκωση, δηλαδή κήρυξη πολέμου, στρατιωτικό νόμο, αποστολή στρατευσίμων στη μάχη και γενική επιστράτευση, για να μην αναφέρουμε την πιθανή χρήση τακτικών πυρηνικών. Αυτός είναι ο λόγος που οι ΗΠΑ απαγόρευσαν στους Ουκρανούς, τουλάχιστον φανερά, να επιχειρήσουν οτιδήποτε μπορούσε να προκαλέσει κλιμάκωση. Παρά την παραβίαση κόκκινων γραμμών, η Ρωσία δεν προέβη σε υλοποίηση των απειλών της.

Οι Ουκρανοί παρουσίασαν ένα τετελεσμένο(;) με δυτικό εξοπλισμό και αγνοώντας όλους τους περιορισμούς στη χρήση των όπλων. Οι δυτικοί, αιφνιδιασμένοι, αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν, ειδικά όταν συνειδητοποίησαν ότι, σε αντίθεση με την αναμενόμενη κλιμάκωση, ο Πούτιν υποβάθμισε το γεγονός και το αντιμετώπισε ως μείζον αστυνομικό ζήτημα. Ο Πούτιν φοβάται περισσότερο την πολεμική κινητοποίηση της χώρας του παρά τη Δύση, κυρίως για λόγους εσωτερικής πολιτικής.

Κουρσκ: Επίθεση, διάσπαση και εκμετάλλευση

Η τόλμη της Ουκρανίας και η επιδεξιότητα στην απόκρυψη των προετοιμασιών για μια μεγάλη επίθεση, αιφνιδίασαν τους Ρώσους, οι οποίοι δεν είχαν προετοιμάσει την άμυνα στην περιοχή. Φαίνεται ότι εκτός από απόκρυψη-διασπορά δυνάμεων, οι Ουκρανοί κατάφεραν να τυφλώσουν τους ρωσικούς αισθητήρες με drones, ηλεκτρονικό πόλεμο και διείσδυση ομάδων καταδρομών. Ας τονιστεί η επιστροφή του ελαφρού και “αόρατου” πεζικού, σε πεδίο μάχης που θεωρείται διαφανές.

Στις 6 Αυγούστου, ουκρανικές δυνάμεις εισέβαλαν στο ρωσικό έδαφος από έξι σημεία με προφανώς ισάριθμα τάγματα. Η αδύναμη άμυνα των συνοριοφυλάκων ανατράπηκε γρήγορα και σχεδόν 300 άνδρες, κυρίως στρατεύσιμοι, συνελήφθησαν. Εν τω μεταξύ, ομάδες καταδρομών και ειδικών δυνάμεων διείσδυσαν αρκετές δεκάδες χιλιόμετρα μπροστά από τις μηχανοκίνητες δυνάμεις για να συγκεντρώσουν πληροφορίες για το έδαφος και τον εχθρό, να σπείρουν σύγχυση και να στήσουν ενέδρες, άμεσα ή σε συνδυασμό με πυροβολικό μεγάλης εμβέλειας.

Τα drones πάνω από τα προελαύνοντα τμήματα λειτουργούσαν ως ελαφρά αεροσκάφη αναγνώρισης και υποστήριξης ενώ ακολουθούσαν και μερικοί λόχοι όλμων για άμεση υποστήριξη. Όλη η δύναμη ενεργούσε μέσα σε μια φυσαλλίδα αντιαεροπορικής προστασίας και υποστήριξης πυροβολικού. Βαθιά πλήγματα αναχαίτισης σχεδιάζονται για να απομονώσουν την περιοχή των επιχειρήσεων, όπως το πολύ καταστροφικό που πραγματοποιήθηκε στην αεροπορική βάση του Λιπέτσκ (9 Αυγούστου) και η καταστροφή της γέφυρας στον ποταμό Σέιμ (16 Αυγούστου).

Επιχειρησιακά, η Ρωσία αντέδρασε λογικά, δίνοντας εντολή στις λίγες δυνάμεις που ήταν ακόμη στην περιοχή να κρατήσουν τις θέσεις και στέλνοντας τις αεροπορικές δυνάμεις και όλα τα διαθέσιμα ένοπλα στρατεύματα στο σημείο για να επιβραδύνουν τις ουκρανικές δυνάμεις. Οι ρωσικές αεροπορικές δυνάμεις, που εξαρτώνται από τις εντολές της χερσαίας διοίκησης τότε σε σύγχυση, δεν γνώριζαν την ακριβή θέση των στόχων. Αναφέρθηκε η χρήση πυραύλων Iskander εναντίον ουκρανικών δυνάμεων αναγνώρισης, κάτι που είναι σαν να κυνηγάς τα κουνούπια με σφυρί.

Ποιος ο στόχος των Ουκρανών

Οι Ουκρανοί προελαύνουν εκεί όπου δεν συναντούν αντίσταση, χωρίς ακριβή στόχο, εξ ου και το σχήμα του χεριού που πήρε ο χάρτης της ουκρανικής ζώνης ενεργείας, η οποία δεν είναι ακόμη ελεγχόμενη ζώνη λόγω της πυκνότητας των δυνάμεων που εμπλέκονται. Στις 13 Αυγούστου υπήρχαν περίπου τριάντα λόχοι ελιγμού ή αναγνώρισης για 1.000 περίπου τετρ. χλμ. Αυτοί οι λόχοι κατανεμημένοι ανά τρείς, τέσσερεις ή πέντε σε τάγματα, δεν είναι απλωμένοι σε ολόκληρο τον τομέα, αλλά συγκεντρώνονται στις τρεις πλευρές του θύλακα με κυρία προσπάθεια ανατολικά. Είναι στραμμένοι προς την επαρχία του Μπέλγκοροντ, πιθανώς για να αντιμετωπίσουν τον κύριο όγκο των ρωσικών δυνάμεων, το 277ο Σύνταγμα Πεζικού που βρίσκεται ήδη εκεί και τη 810η Ταξιαρχία Πεζοναυτών που εστάλη εσπευσμένα. Εικάζουμε από την εμπειρία μας ότι Βρετανοί ή Αμερικανοί σύμβουλοι πολύ πιθανόν να υπάρχουν σε κάθε κλιμάκιο μέχρι και το επίπεδο του λόχου.

Μετά από 10 ημέρες μάχης, η ρωσική άμυνα σταδιακά εντάθηκε, με επτά ταξιαρχίες ή συντάγματα να έχουν ήδη αναφερθεί, ενώ οι ουκρανικές ταξιαρχίες απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τη βάση υποστηρίξεώς τους. Μπορεί να προχωρήσουν για λίγες μέρες, αλλά χωρίς να φτάσουν στρατηγικούς στόχους όπως η πόλη Κουρσκ, το αεροδρόμιο και ο πυρηνικός σταθμός της. Στον επικοινωνιακό πόλεμο, πάντως, κάθε πλευρά παρουσιάζει το δικό της αφήγημα.

Δεν είναι ακόμη γνωστό ποιος από τους παρακάτω τρεις είναι ο στόχος των Ουκρανών: Πρώτον, σύμπτυξη πίσω από τα σύνορα και η επιχείρηση “Άσπρο Τρίγωνο” να μείνει στην ιστορία ως μεγάλη κοζάκικη επιδρομή; Δεύτερον, κινητή άμυνα σε όλα τα σημεία επαφής με κίνδυνο να απωθηθούν τελικά με τη βία και με δυσαναπλήρωτες απώλειες στο ουκρανικό έδαφος; Τρίτον, εγκατάσταση τελικά σε μια πιο οικονομική τοποθεσία στο ρωσικό έδαφος, προκειμένου να διατηρηθεί μια εγγύηση εδάφους και να δημιουργηθεί νέο μέτωπο που να καθηλώνει πολλές ρωσικές μονάδες; Θα δούμε προσεχώς εάν αυτή η επιχείρηση –προς το παρόν πολύ ξεκάθαρη επιχειρησιακή επιτυχία των Ουκρανών– θα παράγει σημαντικά στρατηγικά αποτελέσματα. Σαφώς, θα δούμε αν αυτή η περιφερειακή επιχείρηση άξιζε τον κόπο, ενώ τα πράγματα γίνονται κρίσιμα στο κύριο μέτωπο.