Γιατί Ρωσία και Κίνα αποτίουν φόρο τιμής στον Κίσινγκερ

Η προσωπικότητα της διεθνούς πολιτικής που άκουγε στο όνομα Χένρι Κίσινγκερ, ασκούσε διαχρονικά στον υπογράφοντα μια παράξενη “γοητεία”. Η πλειοψηφία των μετά θάνατον αναλύσεων τον αποκαλούν “αμφιλεγόμενο” (controversial). Το ενδιαφέρον είναι ότι ο χαρακτηρισμός προέρχεται κυρίως από τα δυτικά μίντια, καθώς η πρόσβαση στα υπόλοιπα, μετά την Ουκρανία, έχει καταστεί προβληματική. Πάντως, η “καθ’ ημάς Ανατολή” τον αποθεώνει, με πρώτους και καλύτερους τους Ρώσους και τους Κινέζους. Η επικρατούσα στην Ελλάδα αντίληψη, τον “φιλοτεχνεί” ως άθλιο, ανθέλληνα, εγκληματία πολέμου κλπ, καθοδηγούμενη κυρίως από την εμπειρία της Κύπρου και τη θέση που φαίνεται πως είχε στην κοσμοθεωρία του η Τουρκία. Ο συνδυασμός των προαναφερθέντων προκαλεί εδώ και αρκετό καιρό πλήθος σκέψεων που θα προσπαθήσω να κωδικοποιήσω…

Όπως φαίνεται τελικά, όλα εξαρτώνται από την οπτική γωνία που προσεγγίζει κάποιος ένα ζήτημα. Από τα “γυαλιά” που φοράει σε αυτή τη διαδικασία. Από ποια σκοπιά βλέπει τα πράγματα. Εάν επιλεγεί η ανθρωπιστική, αναμφισβήτητα ο προσδιορισμός του εγκληματία πολέμου αποκτά υπόσταση για τον Κίσινγκερ. Αν επιλέξεις την ελληνοκεντρική, η τραγωδία της Κύπρου και όχι μόνο, επίσης αρκούν για να τον περιγράψουν με μελανά χρώματα. Η προσέγγιση του ζητήματος όμως από γεωπολιτικής σκοπιάς, από αυτή δηλαδή των ισορροπιών στο επίπεδο του “παγκόσμιου συστήματος”, δίνει μια σημαντικά διαφοροποιημένη εικόνα.

Ρωσική και κινεζική “αγιοποίηση”

“Σοφό και διορατικό πολιτικό” έβλεπε ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, όπως αποκαλύπτει το συλλυπητήριο μήνυμά του στη χήρα του εκλιπόντος, που επικαλείται και την προσωπική εμπειρία συζητήσεων μεταξύ τους. Ένας “statesman” που έχει συνδέσει το όνομά του με την πραγματιστική εξωτερική πολιτική κατάφερε να πετύχει την ύφεση (détente) μεταξύ των υπερδυνάμεων του Ψυχρού Πολέμου, να αφήσει το προσωπικό του στίγμα στις πιο σημαντικές συμφωνίες ΗΠΑ-ΕΣΣΔ, ενισχύοντας τη διεθνή ασφάλεια. Κι όλα αυτά, παρόλο που ο Κίσινγκερ είχε πραγματοποιήσει στροφή στο ζήτημα του πολέμου στην Ουκρανία, ευθυγραμμιζόμενος με το κυρίαρχο αφήγημα, ενώ αρχικά είχε εμφανιστεί εμφανώς επικριτικός. Ίσως κι αυτή η στροφή να ήταν τελικά παράγωγο του κυνικού ρεαλισμού που διέκρινε τη σκέψη του, τον οποίο εμφανώς θαυμάζει και ακολουθεί ο Ρώσος ηγέτης.

 

Ένας κυνικός ρεαλισμός όμως, ο οποίος δεν τοποθετεί στην κορυφή των προτεραιοτήτων αποκλειστικά το εθνικό συμφέρον, αλλά και πιο προσωπικούς-ιδιοτελείς υπολογισμούς. Από τη θέση που είχε βρεθεί τα τελευταία χρόνια, αυτή του επ’ αμοιβή εξωτερικού συμβούλου χωρών και ηγετών, των ΗΠΑ συμπεριλαμβανομένων, αντελήφθη ότι η νέα πολιτική ορθότητα που είχε διαμορφωθεί, δεν άφηνε περιθώρια διαφοροποίησης. Μια ιδιοτελή στροφή την οποία κάλυψε υπό τον μανδύα της ανάγκης στήριξης της “εθνικής προσπάθειας”. Στην περίπτωση της Ουκρανίας όμως, όχι όπως π.χ. στην Κορέα και το Βιετνάμ, δηλαδή και με αμερικανικό αίμα, αφού η θυσία αφορά και εξακολουθεί, αίμα αποκλειστικά ουκρανικό.

Την απώλεια ενός “πιστού φίλου” διαπίστωνε στην ανακοίνωσή του το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών, αποκαλώντας τον Κίσινγκερ “πρωτοπόρο και αρχιτέκτονα” των σινοαμερικανικών σχέσεων. Ο δε εκπρόσωπος του υπουργείου, δήλωνε ότι ο κινεζικός λαός θα τον θυμάται για την “ειλικρινή αφοσίωση” και τη συνεισφορά στις διμερείς σχέσεις. Ο θάνατος του Κίσινγκερ ήταν κεντρικό θέμα συζήτησης στα κοινωνικά δίκτυα της αχανούς ασιατικής χώρας. Οι αποθεωτικές αναφορές πολυπληθείς. Η μυστική του διπλωματία και η επίσκεψη στην Κίνα τον Ιούλιο του 1971, σηματοδότησε το άνοιγμα του “δράκου” στον κόσμο. Έναν χρόνο αργότερα ακολουθούσε η επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου, Ρίτσαρντ Νίξον.

Αγγλοσαξονική γεωπολιτική…

Όπως όμως το άνοιγμα του Κίσινγκερ στην Κίνα τη δεκαετία του ’70 δεν υπαγορεύθηκε από “φιλία” και “θετική προδιάθεση”, αλλά από γεωπολιτικούς υπολογισμούς, κυρίως την αξιοποίηση του ανοίγματος στο πλαίσιο της προσπάθειας απομόνωσης της ΕΣΣΔ, μια πολιτική ευθυγραμμισμένη με την πάγια “σταθερά” της αγγλοσαξονικής γεωπολιτικής περί αποτροπής της συμμαχίας δυο μεγάλων δυνάμεων της Ευρασίας, κάτι παρόμοιο συνέβαινε και αναφορικά με τα κίνητρα των Σοβιετικών και Κινέζων συνομιλητών του. Η πολιτική Κίσινγκερ απέναντι στην Κίνα, συνέβαλλε στο να να πείσει τους Σοβιετικούς να προσυπογράψουν την “détente”, την οποία τίναξε στον αέρα η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν.

Με απλά λόγια, η διπλωματικές επιλογές τους Κίσινγκερ δεν είχαν σαν στόχο κάποια “διαρκή ειρήνη”, αλλά τη διαχείριση των σχέσεων ώστε να μην οδηγεί σε οξύνσεις που θα έφερναν τις υπερδυνάμεις στο χείλος του πυρηνικού πολέμου. Το προηγούμενο της “κρίσης των πυραύλων” στην Κούβα (1962) έπαιξε τον δικό του ρόλο. Πόση είναι άραγε η ομοιότητα ανάμεσα στην τότε περίοδο με τη σημερινή, οδηγώντας σε “αγιογραφίες” του Κίσινγκερ με την αφορμή της απώλειάς του;

Η φύση του προβλήματος παραμένει η ίδια, καθώς ορίζεται ως ο πλανητικός ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων. Έχει αλλάξει προφανώς η άτυπη κατάταξη, με την Κίνα να καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση που τότε κατείχε η Σοβιετική Ένωση. Η Ρωσία παραμένει μεγάλη δύναμη, λόγω του πυρηνικού της οπλοστασίου, του αχανούς της μεγέθους και των πλουτοπαραγωγικών πόρων που διαθέτει, ασχέτως δηλαδή των επιδόσεων των συμβατικών της δυνάμεων στο μέτωπο της Ουκρανίας, που έχουν γίνει το επίκεντρο σφοδρής κριτικής και αμφισβήτησης.

Σύγχρονη “ισορροπία ισχύος”

Αυτό λοιπόν που κάνει Ρωσία και Κίνα να σέβονται τόσο τον Κίσινγκερ και τη διανοητική συνεισφορά και κληρονομιά του στις διεθνείς σχέσεις, είναι η προσήλωσή του στη μεγάλη εικόνα των πλανητικών ανταγωνισμών. Είναι η επικέντρωση της προσοχής του στην “ισορροπία δυνάμεων”, όπως αυτός ο όρος αναδείχθηκε από τους ενδοευρωπαϊκούς ανταγωνισμούς από τον 170 έως τον 190 αιώνα. Δηλαδή η κυνική διαπίστωση ενός πολυπολικού κόσμου που χρειάζεται να ισορροπήσει, αποφεύγοντας πολεμικές συρράξεις ανάμεσα στους ισχυρότερους δρώντες.

Όταν κανείς δεν έχει τη δυνατότητα να κυριαρχήσει, καθώς οι αντισυσπειρώσεις που δημιουργούνται ακυρώνουν στην πράξη κάθε σχετική επιθυμία, εξασφαλίζεται μια σχετική ειρήνη. Αυτό αρκεί στη Μόσχα και στο Πεκίνο για να συμπεράνουν ότι οι πεποιθήσεις περί “μοναδικής υπερδύναμης” θεωρούνταν αφελείς στη σκέψη του Κίσινγκερ. Πολλώ δε μάλλον όταν μεταπολεμικά (Β’ Παγκόσμιος) η σχετική ισχύς των ΗΠΑ απομειώνεται διαρκώς (σ.σ. το ποσοστό στο οποίο αντιστοιχεί η ισχύς τους στον παγκόσμιο καταμερισμό δυνάμεων). Ουδέποτε το έκρυψαν στη ρητορική τους, ότι γι’ αυτούς ο κόσμος είναι πολυπολικός και πως θα είναι όλα καλύτερα όταν η Ουάσινγκτον το αποδεχθεί, προσαρμόζοντας αναλόγως τη συμπεριφορά της.

Με βάση την κοσμοθεωρία Κίσινγκερ, τα προβλήματα της Ουκρανίας και της Ταϊβάν αποκτούν διαφορετικό περιεχόμενο. Δεν είναι τυχαία η ανάφλεξη σε πολυάριθμα περιφερειακά μέτωπα μετά την κατάρρευση του διπολισμού. Πεκίνο και Μόσχα ενδιαφέρονται για την ύπαρξη “κανόνων” στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό, που θα αποτρέπουν την κυριαρχία ενός έναντι των υπολοίπων. Θα είχε άραγε σημασία στις μέρες μας η εγκαθίδρυση ενός τέτοιου συστήματος “ισορροπίας ισχύος”; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα και αυτό ερμηνεύει την αντιμετώπιση του Κίσινγκερ από τους Ρώσους και τους Κινέζους.

Εάν αυτοί είναι οι υπολογισμοί σε Πεκίνο και Μόσχα, αντιλαμβάνονται άραγε οι περιφερειακοί δρώντες του διεθνούς συστήματος, ότι αποτελούν πιόνια σε αυτή τη μεγάλη σκακιέρα; Όταν επί Ψυχρού Πολέμου και πάντα στο πλαίσιο της σκέψης του Κίσινγκερ, η σημασία της Τουρκίας για τις ΗΠΑ αντανακλούσε στη μεγάλη εικόνα με επίκεντρο τον ρόλο της στην αντιμετώπιση της ΕΣΣΔ και στη γεωγραφική παρεμβολή που απέτρεπε την κάθοδο του αντιπάλου στη Μέση Ανατολή και τον Κόλπο, η σημερινή απουσία ενός ξεκάθαρου πλαισίου στις σχέσεις των ισχυρών, έχει μεταβάλει τα δεδομένα, δραματικά.

Αντιπερισπασμοί και αναφλέξεις…

Εν αναμονή ανάδυσης μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας που θα καθορίζει ένα κοινά αποδεκτό περιοριστικό πλαίσιο, οι επιμέρους φιλοδοξίες προωθούνται επιθετικά προκαλώντας αποσταθεροποίηση. Όλος ο πλανήτης παραμένει μια σκακιέρα, χωρίς όμως κοινά αποδεκτούς κανόνες που θα (αυτο)περιορίζουν τους ισχυρούς, με αποτέλεσμα η άσκηση αποτελεσματικής πίεσης σε ένα μέτωπο (π.χ. Ουκρανία) να οδηγεί ως αντιπερισπασμό σε ανάφλεξη άλλα, με υποδαύλιση είτε από τους “μεγάλους” είτε από μεσαίες δυνάμεις (π.χ. Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Μέση Ανατολή κ.λπ.).

Μήπως τελικά το βασικό λάθος που έγινε σε Ελλάδα και Κύπρο διαχρονικά ήταν η αφελής – ή μήπως και ιδιοτελής; – προσέγγιση και ελλιπής κατανόηση της “μεγάλης εικόνας”; Θα αρκούσε άραγε και μόνο η μελέτη της διδακτορικής διατριβής του Κίσινγκερ για το ευρωπαϊκό σύστημα ισορροπίας δυνάμεων, ιδίως όμως η καταφανής προτίμησή του για την κυνική αμοραλιστική προσέγγιση του πρίγκηπα Μέτερνιχ της αυστριακής αυτοκρατορίας, για να αποτρέψει μεγάλες καταστροφές, όπως η εισβολή και κατοχή στην Κύπρο;

Αυτό είναι ασφαλώς λίγο απλουστευτικό σχήμα. Όμως, θα είχε άραγε οδηγήσει σε λιγότερες ψευδαισθήσεις για τη θέση που επιφύλασσαν στον Ελληνισμό οι μεγάλες δυνάμεις; Ποια είναι τα πραγματικά διδάγματα που προσφέρει ο Κίσινγκερ στο επίπεδο της εθνικής στρατηγικής; Μήπως το πραγματικό νόημα της “σωστής πλευράς της Ιστορίας” είναι η επιτυχής εξισορρόπηση ανάμεσα στις διεθνείς μας συμμαχίες, με παράλληλη αποφυγή του να σε θεωρούν δεδομένο; Διότι από αυτό το σημείο έχεις ανοίξει από μόνος σου τον δρόμο της τακτικής χειραγώγησης… Διότι στο στρατηγικό επίπεδο, κατά βάθος κανείς δεν θέλει πολεμική σύγκρουση, καθότι μπορεί να σε πάει από μερικές δεκαετίες πίσω, μέχρι την ολοκληρωτική καταστροφή του πολιτισμού.