Γιατί το πραξικόπημα στο Σουδάν πληγώνει τον Ερντογάν

Ο Τούρκος πρόεδρος έδειξε απόλυτα αιφνιδιασμένος από τις ραγδαίες εξελίξεις που σημειώνονται στο Σουδάν. Ο επί 30 έτη “πρόεδρος” της χώρας Ομάρ Μπασίρ, ένας στενός του σύμμαχος, ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα. Από τον περασμένο Δεκέμβριο ξεκίνησαν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας στο Σουδάν, με αφορμή τον διπλασιασμό της τιμής του ψωμιού και των φαρμάκων. Αυτές γρήγορα εξελίχθηκαν σε γενικευμένη εξέγερση κατά του καθεστώτος.

Ο Ταγίπ Ερντογάν αρκέστηκε να ευχηθεί “εθνική συμφιλίωση“, θυμίζοντας πως η Τουρκία “αποδίδει πολύ μεγάλη σημασία στις σχέσεις της με την Αφρική“. Μπορούμε να ισχυριστούμε πως οι “νεοοθωμανικές” φιλοδοξίες του Ερντογάν συνάντησαν επιτυχία στη “μαύρη ήπειρο”. Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία έχει ενισχυμένη παρουσία στην Αφρική, για παράδειγμα στην Σομαλία διατηρεί στρατιωτική βάση. Το Σουδάν, όπως και η Λιβύη είναι χώρες που αποτελούν “γέφυρα” του αραβικού κόσμου με την Αφρική.

Στις προτεραιότητες του Τούρκου προέδρου, ήταν να περάσουν οι δύο χώρες στην επιρροή της Άγκυρας. Στην Λιβύη το σχέδιο απέτυχε, όπως δείχνει η προέλαση του Λιβυκού Εθνικού Στρατού στην Τρίπολη. Η οργάνωση του στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ κατηγορεί τον Ταγίπ Ερντογάν, ως “υποστηρικτή της τρομοκρατίας”. Όμως στο Σουδάν η πολιτική της Τουρκίας, παρουσίασε πολλές επιτυχίες. Αυτές περιλαμβάνουν σημαντικές στρατιωτικές και οικονομικές συμφωνίες.

Η σημαντικότερη όλων, ήταν η συμφωνία ενοικίασης για το λιμάνι Σαουάκιν, το οποίο βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο στην Ερυθρά Θάλασσα. Για την ιστορία, το Σαουάκιν ήταν λιμάνι του στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επομένως το Σουδάν είχε σημαίνοντα ρόλο στο “νεοοθωμανικό” αφήγημα του Τούρκου προέδρου. Δεν είναι όμως μόνο οι στενοί οικονομικοί και εμπορικοί δεσμοί. Ο Τούρκος πρόεδρος είχε μία άριστη προσωπική σχέση με τον “αδελφό”, όπως χαρακτηριστικά έλεγε, Ομάρ Μπασίρ.

Ο Ερντογάν στα χνάρια του Τουράμπι

Κατά την επίσκεψη του στο Σουδάν το 2017, προχώρησε στον χαρακτηριστικό χαιρετισμό της Μουσουλμανικής Αδελφότητας “ραμπία”. Για τους Άραβες ηγέτες είναι εφάμιλλος με τον ναζιστικό χαιρετισμό, όχι όμως για τον Σουδανό πρόεδρο. Ο Ομάρ Μπασίρ κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα στο Σουδάν το 1989, σε συνεργασία με την πανίσχυρη Μουσουλμανική Αδελφότητα της χώρας. Ηγέτης της ήταν ο χαρισματικός νομικός Χασάν Τουράμπι, με ανώτατες σπουδές στο Λονδίνο και στο Παρίσι. Ο Τουράμπι υπήρξε μία σημαίνουσα προσωπικότητα του πολιτικού Ισλάμ.

Έβλεπε το Σουδάν ως το προγεφύρωμα μίας “παγκόσμιας ισλαμικής επανάστασης”, εις βάρος των διεφθαρμένων αραβικών καθεστώτων. Σε αυτά κατέτασσε και την μοναρχία της Σαουδικής Αραβίας, την οποία κατηγορούσε ως σύμμαχο του “αμερικανικού ιμπεριαλισμού”! Η θεωρία του Τουραμπί, ένα κράμα τροτσκισμού και χομεϊνισμού, είχε γοητεύσει ετερόκλητες ιδεολογικές προσωπικότητες, όπως τον Οσάμα Μπιν Λάντεν και τον ακροαριστερό τρομοκράτη Κάρλος.

Όμως ο στρατηγός Μπασίρ, ως άλλος Στάλιν, πίστευε στην “οικοδόμηση του ισλαμισμού σε μία χώρα”. Για να κατευνάσει την οργή των Αράβων ηγετών, συγκρούστηκε με τον Τουράμπι και τους υποστηρικτές του το 1999. Εξακολούθησε όμως να αντιμετωπίζει τον χαρισματικό “δάσκαλο” με σεβασμό, ακόμα και όταν ο τελευταίος μετατράπηκε σε ορκισμένο εχθρό του. Όταν ο Χασάν Τουράμπι πέθανε το 2016, ο Ομάρ Μπασίρ κήρυξε εθνικό πένθος στην χώρα.

Επομένως δεν είναι αβάσιμος ο ισχυρισμός πως υπάρχει μία ιδεολογική ταύτιση του Ομάρ Μπασίρ με τον Ταγίπ Ερντογάν. Στις φιλοδοξίες του Τούρκου προέδρου να κυριαρχήσει στην Μέση Ανατολή μέσω της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ο Σουδανός ομόλογος του είδε πολλές ομοιότητες με τις διδαχές του Χασάν Τουράμπι. Δυστυχώς για τον Μπασίρ, αντίστοιχες ομοιότητες πρόσεξαν και όλα τα αραβικά κράτη.

Ομάρ Μπασίρ σαν τον Μπουτεφλίκα

Πάντως ο Σουδανός πρόεδρος προσπαθούσε να διατηρήσει τις ισορροπίες με όλες τις αραβικές κυβερνήσεις. Όταν επισκέφτηκα την Αίγυπτο για το συνέδριο του World Youth Forum τον περασμένο Νοέμβριο, παρατήρησα πως η αιγυπτιακή κυβέρνηση επιφύλαξε θερμή υποδοχή στον Σουδανό πρόεδρο. Σε όλη την διάρκεια του συνεδρίου, ο Ομάρ Μπασίρ είχε περίοπτη θέση δίπλα στον Στρατηγό Σίσι. Θυμάμαι χαρακτηριστικά πως βιντεοπροβολές στο συνέδριο, μιλούσαν για την “προαιώνια φιλία” Αιγύπτου και Σουδάν.

Όταν ξέσπασαν οι πρώτες διαδηλώσεις στο Σουδάν, ο Μπασίρ θεώρησε πως δεν αντιμετώπιζε κανέναν κίνδυνο ανατροπής του. Φοβούμενη μία “νέα Λιβύη” η Δύση απέφυγε να υποστηρίξει τους διαδηλωτές. Το ίδιο και τα αραβικά κράτη, τα οποία παραδοσιακά “απεχθάνονται” τις λαϊκές διαμαρτυρίες. Ακόμα και όταν ανατράπηκε ο Μπουτεφλίκα στην Αλγερία, ο Μπασίρ δεν φοβήθηκε.

Σε σχέση με τον με τον υπέργηρο και ασθενή Αλγερινό ομόλογο του, ο Μπασίρ οργάνωσε συγκεντρώσεις υποστηρικτών του. Σε αυτές, ανεμίζοντας χαρακτηριστικά το μπαστούνι του, δήλωνε πως “δεν πρόκειται να αποχωρήσει από την εξουσία”. Όντας ο ίδιος ανώτατος αξιωματικός των σουδανικών ενόπλων δυνάμεων, θεωρούσε πως θα είχε την αμέριστη υποστήριξη του στρατού. Εκεί έκανε λάθος. Ο στρατός αποφάσισε να τον εγκαταλείψει και να συνταχθεί με τους διαδηλωτές.

Αξίζει να εστιάσουμε σε μία αναφορά του Τούρκου προέδρου για τις εξελίξεις στο Σουδάν. Είπε χαρακτηριστικά “Πρόκειται για έναν περίεργο κόσμο. Βλέπουμε πως αυτοί που λένε ότι είναι αντίθετοι με το πραξικόπημα, μετά κάθονται αγκαλιασμένοι με τους πραξικοπηματίες“. Ο Ταγίπ Ερντογάν μοιάζει να αναφέρεται στην υποστήριξη της Δύσης στον Αιγύπτιο πρόεδρο Σίσι, οποίος ανέτρεψε με πραξικόπημα την κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων το 2013. Από τότε έχει μετατραπεί στον μεγαλύτερο εχθρό του Ερντογάν.

“Δάχτυλο Σίσι” βλέπει ο Τούρκος πρόεδρος

Ο Τούρκος πρόεδρος έχει δίκιο να υποπτεύεται “δάχτυλο” του προέδρου Σίσι πίσω από το πραξικόπημα. Δεν μοιάζει τυχαία η επίσημη επίσκεψη του Σουδανού στρατηγού Αουάντ Ίμπν Αούφ στην Αίγυπτο, λίγες μέρες πριν το πραξικόπημα στο Σουδάν. Ήταν ο Αουάντ Ίμπν Αούφ που κίνησε τις διαδικασίες για την ανατροπή του Μπασίρ, προφανώς σε συνεννόηση με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Σίσι. Η Αίγυπτος χαιρέτησε τις εξελίξεις, εκφράζοντας την “πλήρη υποστήριξη της στον στρατό και στον λαό του Σουδάν”.

Φυσικά ο πρόεδρος Σίσι ουδόλως ενδιαφέρεται για τον εκδημοκρατισμό του Σουδάν. Προτεραιότητα του είναι να αποσπάσει το Σουδάν, από την τουρκική επιρροή. Υπολογίζει στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας, αναζητώντας έναν “Νιμέιρι” στις τάξεις του στρατού. Ο στρατηγός Τζαφάρ Νιμέιρι, ηγέτης του Σουδάν την δεκαετία του ’70, υπήρξε στενός σύμμαχος του Αιγύπτιου προέδρου Ανουάρ Σαντάτ.

Ένα στρατιωτικό καθεστώς μοιάζει να είναι η πιθανότερη διάδοχη κατάσταση στο Σουδάν. Αυτή την λύση δεν θα υποστηριχθεί μόνο από τη Αίγυπτο, αλλά και από τις υπόλοιπες αραβικές κυβερνήσεις. Η σουδανική αντιπολίτευση έχει δίκιο να βρίσκεται “επί ποδός πολέμου” και να καλεί σε νέες διαδηλώσεις. Οι στρατηγοί που ανέλαβαν τα ηνία της χώρας, μίλησαν για μία “μεταβατική περίοδο στρατιωτικής κυβέρνησης”. Όμως στον αραβικό κόσμο δεν υπάρχει “τίποτα μονιμότερο του προσωρινού”.

Αυτός που έχει κάθε λόγο να είναι στεναχωρημένος από τις εξελίξεις είναι ο Ταγίπ Ερντογάν. Έχει κάθε λόγο να φοβάται πως χωρίς τον Μπασίρ, το Σουδάν θα επιστρέψει στην επιρροή των Αράβων. Τα φιλόδοξα σχέδια του για στρατιωτικές βάσεις στο Σουάκιν, είναι πλέον αβέβαια. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η απώλεια του Μπασίρ τον “στεναχωρεί” περισσότερο, από την άνοδο του Χαλίφα Χάφταρ στην Λιβύη. Διότι φοβάται πως αν χάσει η Τουρκία το Σουάκιν, θα αποτελέσει ένα σημαντικό πλήγμα στις νεοοθωμανικές του φιλοδοξίες.