Η εκτόξευση του Facebook και οι θολές σχέσεις με τη NSA

Η ανακοίνωση του Ζάκερμπεργκ για την επέκταση και μετονομασία του Facebook επανέφερε στο προσκήνιο το φαινόμενο που προβληματίζει για την μετεωρική του άνοδο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η δυναμική του πασίγνωστου Facebook, ή Meta όπως πλέον θα ονομάζεται, είναι απίστευτη. Από μερικούς χιλιάδες χρήστες το 2004, φθάνει το 2020 στα 2,7 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες σε μηνιαία βάση, αποτελώντας πλέον το μεγαλύτερο, αλλά και ισχυρότερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης του πλανήτη.

Αν και το τεράστιο πλέον ψηφιακό του ίχνος στην υδρόγειο δεν έχει ίσως εξελιχθεί τυχαία, η δημοφιλία του παραμένει ανυπέρβλητη στις περισσότερες χώρες, αλλά δεν έχει προκύψει ακαριαία και υπάρχουν τόποι στους οποίους ακόμα δεν έχει διεισδύσει. Η πορεία του προς την παντοδυναμία σταθεροποιείται το 2008 και εξελίσσεται σταθερά χωρίς διακυμάνσεις έως το 2020. Το μέσον αρχικά εμφανίζεται με την ονομασία Facemash, αποτελώντας έναν ιστότοπο επικοινωνίας για τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Harvard και σύντομα αποκτά μεγάλη δημοφιλία στους φοιτητικούς κύκλους.

Πριν από το 2008 στο διαδίκτυο κυριαρχούν πρωτοπόρα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το MySpace και το Hi5, ενώ στην Βραζιλία και στην Ινδία δημοφιλέστερο εμφανίζεται το Orkut της Google και στη νοτιοανατολική Ασία το Friendster. Το 2009 πάντως το Facebook ανακηρύσσεται στο πλέον δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης στην αμερικανική ήπειρο, στην Ευρώπη, στη Νότιο Ασία και στην Ωκεανία, ενώ το Orkut εξακολουθούσε να κυριαρχεί στην Βραζιλία έως το 2011.

Η εξέλιξη αυτή επαναλαμβάνεται στην Αφρική, όπου η αύξηση της κυκλοφορίας στο διαδίκτυο πιστοποιεί την άνοδο του Facebook, με εξαίρεση το 2017, όταν παρατηρείται έξαρση στην χρήση του Linkedin σε Ζιμπάμπουε, Αιθιοπία, Κένυα και Καμερούν. Τελικά, το 2020 το Facebook αποδεικνύεται παντοδύναμο σε 151 από τις 167 χώρες που πραγματοποιούνται μετρήσεις, δηλαδή κυριαρχεί σε περισσότερες από το 90% του συνόλου.

Κίνα και Ρωσία

Η άνοδος όμως του Facebook δεν πραγματοποιείται χωρίς να συναντά αντιστάσεις, ειδικά στην Κίνα και στην Ρωσία. Στην Κίνα το πλέον δημοφιλές μέσο από το 2005 είναι το Qzone του ομίλου Tencent, αλλά μεγάλη δημοφιλία απολαμβάνει επίσης και ο ιστότοπος διαλόγου WeChat, που αν και δεν θεωρείται τεχνικά μέσο κοινωνικής δικτύωσης έχει πλέον 1,2 δισεκατομμύρια χρήστες.

Το Facebook έχει προσπαθήσει να διεισδύσει στην Κίνα, αλλά τελικά το 2009 απαγορεύεται η πρόσβασή του. Κατά τρόπο ανάλογο και στο Ιράν υπάρχει σχετική απαγόρευση από το 2009, όπου τα δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης έως το 2016 είναι τα τοπικά Cloob και Facename, ενώ το Facebook, πρόσκαιρα κατά το 2011 καταλαμβάνει την πρώτη θέση. Μετά το 2016, όμως, όλα εκτοπίζονται από το Instagram, που ελέγχεται από τον όμιλο Facebook.

Μία άλλη χώρα στην οποία ο όμιλος αντιμετωπίζει προβλήματα είναι η Ρωσία και αρκετές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, όπου η κυριαρχία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εναλλάσσεται μεταξύ των Vkontakte και Odnoklassniki που ανήκουν στον γιγαντιαίο ρωσικό όμιλο του διαδικτύου Mail.ru.

Η έλευση των smartphones

Με την εμφάνιση των αποκαλούμενων έξυπνων κινητών τηλεφώνων, ο τεχνολογικός γίγαντας μεγιστοποιεί την διείσδυσή του με εφαρμογές συμβατές με την τεχνολογία των νέων κινητών ψηφιακών συσκευών. Το 2020 ο όμιλος έχει σε μηνιαία βάση 1,3 δισεκατομμύρια χρήστες της εφαρμογής Messenger, 2,1 δισεκατομμύρια της WhatsApp και 1,2 δισεκατομμύρια της Instagram (κοινοποιήσεις φωτογραφικού υλικού).

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ομίλου προς την αμερικανική επιτροπή κεφαλαιαγοράς, οι βασικές του εφαρμογές χρησιμοποιούνται σε μηνιαία βάση από 3,2 δισεκατομμύρια χρήστες, μέγεθος που αντιπροσωπεύει το 40% του πληθυσμού του πλανήτη (7,8 δισεκατομμύρια τον Δεκέμβριο του 2020). Το αναπόφευκτο ερώτημα για το μέλλον εστιάζεται στο εάν και κατά πόσον η κυριαρχία του ομίλου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα συνεχίσει να επεκτείνεται, ή –λόγω και της πανδημίας– θα αρχίσει σταδιακά η μείωση της επιρροής του.

Προς το παρόν αυξάνονται οι έλεγχοι στους τεχνολογικούς κολοσσούς και εγκαινιάζονται οι πρώτες αντιμονοπωλιακές διώξεις στις ΗΠΑ από τις ομοσπονδιακές και πολιτειακές αρχές. Από την πλευρά του ο όμιλος Facebook αγωνίζεται να προσεγγίσει τους νεαρούς κυρίως χρήστες που προτιμούν εφαρμογές όπως το Snap και το TikTok, αντί των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι εξελίξεις αυτές πρόκειται να ενταθούν κατά τα επόμενα χρόνια, ειδικά και μετά την έλευση του Meta, αν και είναι μάλλον πρόωρο να διαβλέψει κανείς την κατεύθυνσή τους.

Αποκαλύψεις Σνόουντεν

Από την άλλη πλευρά η χωρητικότητα των τηλεπικοινωνιακών δικτύων ανά τον κόσμο αυξάνεται με εκθετικούς ρυθμούς και από τα ταπεινά 2.200 Petabytes του 2000, θα ανέλθει σε 65.000 Petabytes το 2007, ενώ στα τέλη του 2019 μόνον η χωρητικότητα του διαδικτύου σε ετήσια βάση ανέρχεται σε ένα Zetabyte (1 Zetabyte=1.000 Exabytes=1.000.000 Petabytes) σύμφωνα με την κορυφαία εταιρεία τηλεπικοινωνιακών δικτύων Cisco.

Οι μεγαλύτερες επενδύσεις, πάντως, στον τομέα αυτό ανήκουν στην αμερικανική μυστική υπηρεσία ηλεκτρονικής παρακολούθησης NSA που ολοκληρώνει στα μέσα του 2014 εγκαταστάσεις ψηφιακής αποθήκευσης και ταξινόμησης δεδομένων στην Γιούτα, με εκτιμώμενη δυναμικότητα της τάξης των 5 zetabytes, ή 5.000.000 Petabytes. Είναι μακράν μεγαλύτερες από τις ανάλογες των ομίλων πληροφορικής και έχουν κόστος 1,5-2 δισ. δολάρια. Υπολογίζεται, όμως, πως απαιτούνται επιπλέον 2 δισ. για τον πλήρη εξοπλισμό του συστήματος. Η δυναμικότητα της NSA εμφανίζεται πενταπλάσια από την συνολική χωρητικότητα του διαδικτύου και αυτό φυσικά δεν είναι τυχαίο.

Mε αφετηρία το 2013, οι αποκαλύψεις του πρώην αναλυτή πληροφοριών της CIA και συμβούλου της NSA, Έντουαρντ Σνόουντεν, δείχνουν πως από το 2012 η NSA παρακολουθεί (θεωρητικά αθέατη), 9 γίγαντες του διαδικτύου συμπεριλαμβανομένου και του ομίλου Facebook (οι υπόλοιποι είναι Microsoft, Yahoo, Google, Paltalk, YouTube, Skype, AOL και Apple).

Facebook και Σύνδρομο Στοκχόλμης

Ίσως η μετεωρική άνοδος όχι μόνον του Facebook, αλλά και των άλλων κολοσσών δεν είναι εντελώς τυχαία από την στιγμή που εξυπηρετούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ανάγκες των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Επιπλέον η συνεργασία των μυστικών υπηρεσιών με εξειδικευμένες εταιρείες λογισμικού, όπως η Palantir, επιτρέπουν αυτοματοποιημένες παρακολουθήσεις και ψυχομετρικές αξιολογήσεις σε ατομικό επίπεδο, μέσω εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης (AI).

Από την άλλη πλευρά το πάθος των ανθρώπων για την ψηφιακή τεχνολογία και τις εφαρμογές της, έχει οδηγήσει στην ανάδυση ενός συνδρόμου, ανάλογου με το σύνδρομο της Στοκχόλμης. Οι “αιχμάλωτοι” χρήστες σχεδόν ταυτίζονται συναισθηματικά με τις επιδιώξεις των δεσμωτών, αδιαφορώντας για τις συνέπειες στην ιδιωτική τους ζωή.

Φαντάζει εντελώς απίθανη ακόμα και η απλή απαίτηση για την υποχρεωτική ανάρτηση στους λογαριασμούς των χρηστών μίας αυστηρής προειδοποίησης ότι ενδέχεται να υποκλαπούν ή παραβιαστούν τα προσωπικά δεδομένα και στοιχεία που κοινοποιούνται σε ψηφιακά μέσα επικοινωνίας. Ο κόσμος υπακούει πλέον στην εγελιανή λογική που επιτάσσει πως η επιχειρηματική οντότητα προηγείται και υπερέχει σχεδόν μεταφυσικά (με την έννοια της πραγμάτωσης μίας ηθικής ιδέας) των έννομων κοινών και ατομικών συμφερόντων των πολιτών…