Η επεκτατική ήπια ισχύς της Κίνας

Ο δυτικός κόσμος υποτιμά την Κίνα, όταν δεν υπολογίζει την ταχύτητα των αλλαγών της στρατηγικής της στην ενέργεια και την απίστευτη ευελιξία του προγράμματος της Κίνας των Μεγάλων Εμπορικών Διαδρόμων (BRI), που αποτελεί έναν πρωτοφανή γεωπολιτικό μοχλό. Το Πεκίνο εντείνει συνεχώς του δεσμούς του με το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council-GCC) και ειδικά με την Σαουδική Αραβία, τοποθετώντας σε δεύτερη μοίρα την Ρωσία.

Προ δωδεκαετίας, όταν ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping παρουσίαζε το πρόγραμμα διασύνδεσης της Ευρασίας με την Κίνα μέσω εκτενών διαδρόμων μεταφοράς αγαθών, ώστε να συνδεθεί οικονομικά η παγκόσμια οικονομία με το Πεκίνο, οι στόχοι της πρωτοβουλίας θεωρήθηκαν προφανείς και πως εστιάζονται στο τεράστιο πρόγραμμα επενδύσεων. Η πρωτοβουλία συνιστά όντως ένα γιγαντιαίο επενδυτικό σχέδιο που εστιάζεται σε προγράμματα υποδομών σε αναδυόμενες αγορές, με απώτερο σκοπό, όμως, γεωπολιτικά οφέλη. Βέβαια, με την κρίση της Ουκρανίας σε εξέλιξη, το πρόγραμμα απομακρύνεται από την Ρωσία και την Αφρική, για να μετατοπισθεί με μεγάλη ένταση στην Σαουδική Αραβία και στην Μέση Ανατολή.

Οι χώρες που συμμετέχουν στο το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council-GCC), δηλαδή τα Εμιράτα, το Κατάρ, το Κουβέιτ, το Μπαχρέϊν, το Ομάν και η Σαουδική Αραβία, αποτελούν στόχο της κινεζικής πρωτοβουλίας από την περίοδο της ανακήρυξής της. Όμως, δεν συνιστούν πρωταρχικό αντικείμενό της, κυρίως λόγω του ότι δεν έχουν ανάγκες πρόσβασης σε χαμηλού κόστους δανεισμό, όπως χώρες της Αφρικής και της Ανατολικής Ασίας.

Οι επικριτές του προγράμματος των Μεγάλων Εμπορικών Διαδρόμων (BRI), αντιτείνουν πως πρόκειται για μία διπλωματία παγίδων χρέους, επικαλούμενοι την κατάσταση της Σρι-Λάνκα, αποσιωπώντας τις διαγραφές χρεών σε 17 χώρες της Αφρικής και παραλείποντας εντελώς τις ευρύτερες γεωπολιτικές διαστάσεις του προγράμματος και τους αντικειμενικούς του στόχους.

Ο επιθετικός δανεισμός

Όπως κάθε χώρα με μεγάλο χρηματοοικονομικό όγκο, έτσι και η Κίνα υιοθετεί την τακτική του επιθετικού δανεισμού τρίτων, συμβαδίζοντας με τις επιταγές της διεθνούς οικονομίας. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον στο πρόγραμμά της, αφορά το γεγονός της μετεξέλιξης της Πρωτοβουλίας των Μεγάλων Εμπορικών Διαδρόμων (BRI), σε όχημα γεωπολιτικής επιρροής και σε μοχλό που στρέφεται με ένταση στην Μέση Ανατολή.

Από την πλευρά των χωρών του Κόλπου, η κινεζική πρωτοβουλία BRI αποτελεί ζωτικό σύνδεσμο με σύμμαχες χώρες, όπως η Αίγυπτος και το Πακιστάν, όπου στην Αίγυπτο εξελίσσεται το Πρόγραμμα Ανάπτυξης της Διώρυγας του Σουέζ, ενώ στο Πακιστάν αναβαθμίζονται οι λιμενικές εγκαταστάσεις στο Gwadar και κατασκευάζεται σύστημα αγωγών μεταφοράς αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών, η Κίνα κινείται με αυξημένη επιθετικότητα στην Μέση Ανατολή και στις χώρες του Κόλπου, προωθώντας τα συμφέροντά της με την τάση αυτή να εκδηλώνεται ιδιαίτερα έντονα στην περίπτωση του γιγαντιαίου σαουδαραβικού ομίλου της ARAMCO. Όταν αρνήθηκαν τη δημόσια εγγραφή του ομίλου στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης το 2021, δόθηκε ακόμα μία χρυσή ευκαιρία στους Κινέζους επενδυτές να εισέλθουν στο μετοχικό του κεφάλαιο. Αν και τελικά η απόπειρα δεν ευοδώθηκε, οι Σαουδάραβες εκτιμούν το γεγονός ότι οι Κινέζοι έσπευσαν να ενισχύσουν τον όμιλο σε στιγμές ανάγκης, μετά τις τρομερές ζημίες του πολέμου τιμών στην αγορά του αργού κατά την εαρινή περίοδο του 2020.

Οι επενδύσεις της κινέζικης πρωτοβουλίας BRI αυξάνονται πάντως το 2022 σε $5,6 δισ. στην Σαουδική Αραβία, ενώ ακυρώνονται οι ανάλογες στην Ρωσία, λόγω της κρίσης στην Ουκρανία. Η πλήρης έκταση των σχετικών συμφωνιών δεν έχει γίνει ακόμα γνωστή, αν και η πλειονότητα των αναλυτών εκτιμά πως αφορούν τον τομέα της ενέργειας, με την αλλαγή κατεύθυνσης της ροής επενδύσεων να αποκαλύπτει τις μακροπρόθεσμες φιλοδοξίες της Κίνας στην Μέση Ανατολή.

Η ταχύτατη αναδιάρθρωση με επίκεντρο την απομάκρυνση των επενδύσεων από την Ρωσία, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα προβλήματα της ευρασιατικής χερσαίας γέφυρας μεταφορών, με τον βασικό σιδηροδρομικό άξονα να διέρχεται από την Ρωσία, την Λευκορωσία και να καταλήγει στην Πολωνία ή στην Βαλτική. Η διαδρομή της Ουκρανίας έχει αποκλεισθεί, ενώ και η Λιθουανία δεν πρόκειται να εξυπηρετήσει το μεγαλόπνοο σχέδιο. Αν και οι σιδηροδρομικές μεταφορές προς την Ευρώπη αντιπροσωπεύουν μόλις το 5% του συνόλου, ο νέος άξονας διαθέτει την δυναμικότητα άμεσου διπλασιασμού τους.

Η Μέση Ανατολή

Από την άλλη πλευρά οι σχέσεις της Σαουδικής Αραβίας με τις ΗΠΑ δεν εμφανίζονται ιδιαίτερα θερμές, με συνέπεια το Πεκίνο να διαβλέπει μία ευκαιρία να σταθεροποιήσει την θέση του στην περιοχή, μετακινώντας την εστία της πρωτοβουλίας BRI, ώστε να αξιοποιήσει μία νέα γεωπολιτική παλίρροια. Μάλιστα με την λήξη του Αυγούστου, ο Σαουδάραβας υπουργός Ενέργειας αποκάλυψε πως το ολιγοπώλιο του OPEC+ μελετά μειώσεις στην παραγωγή του αργού πετρελαίου, με προφανή στόχο την διατήρηση των τιμών σε υψηλά επίπεδα.

Οι δηλώσεις στοιχειοθετούν την φθίνουσα πορεία της αμερικανικής επιρροής στην περιοχή προς όφελος της Κίνας, αλλά και της Ρωσίας, παρά την περιοδεία του Αμερικανού προέδρου με στόχο να κινήσει τα νήματα προς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή προς αυξήσεις παραγωγής. Αναμφισβήτητα οι Σαουδάραβες δεν έχουν την ανάγκη των κινεζικών κεφαλαίων, αλλά το δίκτυο των Μεγάλων Εμπορικών Διαδρόμων (BRI), φαντάζει ιδιαίτερα ελκυστικό για τα συμφέροντά τους, επιτρέποντας στο Πεκίνο να σφετερισθεί την ηγετική θέση των ΗΠΑ στην περιοχή.

Οι νέες εξελίξεις απειλούν την κυριαρχία του πετροδολαρίου και εκμεταλλεύονται την τάση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής να απομακρύνεται από την Μέση Ανατολή, οπότε η κρίση της Ουκρανίας αποκτά ήσσονα σημασία, όταν η πρωτοβουλία BRI αναπροσαρμόζεται με τρομερή ευχέρεια για να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις. Το τελευταίο μνημόνιο κατανόησης του Αυγούστου μεταξύ της σαουδαραβικής ARAMCO και του γιγαντιαίου κινεζικού ομίλου SINOPEC καλύπτει τα πάντα στον τομέα της ενέργειας, από την έρευνα κοιτασμάτων έως την παραγωγή και διανομή καυσίμων.

Πρόκειται για μία ακόμα κίνηση στρατηγικής που αποκαλύπτει πως τα σχέδια των Κινέζων δεν καλύπτονται από κάποιο μυστήριο, αλλά κατά κανόνα τα ΜΜΕ τα περιθωριοποιούν, υποκύπτοντας στην ανάγκη προβολής ειδήσεων που προκαλούν συναισθηματικές φορτίσεις στο κοινό, όπως τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία, ή οι εφιαλτικές αυξήσεις στις τιμές ανά MWh στην ενέργεια. Οι επιθετικοί ελιγμοί της Κίνας έναντι της Ταϊβάν αποκτούν δημοσιότητα για μερικές ημέρες, χωρίς όμως να παρασύρουν τις αγορές σε κάποιες σημαντικές διακυμάνσεις, γεγονός που αποκαλύπτει πως θεωρούνται ασήμαντοι.

Ο έμμεσος έλεγχος των ΜΜΕ

Τα ΜΜΕ δεν παρακολουθούν την δομή και τις μεθόδους επενδύσεων της πρωτοβουλίας BRI, που προδίδουν με σαφήνεια τον γεωπολιτικό σχεδιασμό του Πεκίνου από την στιγμή που δεν πρόκειται να εντυπωσιάσουν το κοινό και να προκαλέσουν το λαϊκό αίσθημα. Πρόκειται για την τέχνη της ήπιας ισχύος που αξιοποιεί το Πεκίνο, χάρη στην οποία ελέγχει έμμεσα την αφήγηση των ΜΜΕ, που αδιαφορούν για τις κινήσεις του, εκτιμώντας πως δεν προκαλούν ιδιαίτερη αίσθηση ουσιαστικά στο κοινό.

Εντελώς αθόρυβα η πρωτοβουλία BRI έχει μετατρέψει την Κίνα στον μεγαλύτερο πιστωτή της Υδρογείου με χορηγήσεις δανείων ύψους $932 δισ. κατά την διάρκεια της τελευταίας οκταετίας, σύμφωνα με το Κέντρο Πράσινης Χρηματοοικονομίας και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Fudan στην Σαγκάη, χωρίς να συνυπολογίζονται τα δάνεια των τραπεζών της σε επιχειρήσεις των αναδυόμενων αγορών. Τα πλέον πρόσφατα παρουσιάζουν αρκετά προβλήματα και σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων Rhodium Group της Νέας Υόρκης $52 δισ. έχουν αναδιαρθρωθεί στην περίοδο 2020-2021, με το ποσόν αυτό να εμφανίζεται τριπλάσιο σε σχέση με το ανάλογο της περιόδου 2018-2019.

Αν και τα δεδομένα συγκλίνουν προς το γεγονός ότι η πρωτοβουλία BRI αποτελεί μία μέθοδο διασύνδεσης της παγκόσμιας οικονομίας με την Κίνα, ελάχιστοι αντιμετωπίζουν την πιθανότητα να πρόκειται για την εξαγωγή της κινεζικής γεωπολιτικής βούλησης προς τον υπόλοιπο κόσμο. Όμως, μετά την αποχώρηση των Αμερικανών από το Ιράκ και την μόλις προ δωδεκαμήνου ανάλογη από το Αφγανιστάν σε επιεικώς δραματικές συνθήκες, το Πεκίνο αντιλαμβάνεται πως η απόφαση εγκατάλειψης της Μέσης Ανατολής έχει παγιωθεί στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Μάλιστα η τελευταία περιοδεία το προέδρου Μπάιντεν στο Ισραήλ και στην Σαουδική Αραβία στοιχειοθετεί ένα μάλλον άτονο αμερικανικό ενδιαφέρον για την περιοχή, με εξαίρεση το πρόβλημα των τιμών του αργού πετρελαίου.

Το Πεκίνο ορέγεται επί σειράν ετών να αποκτήσει μία σημαντική παρουσία στη Μέση Ανατολή και εκμεταλλεύεται την οποιαδήποτε ευκαιρία της δοθεί, εκχωρώντας στην Σαουδική Αραβία και τεχνολογία σχεδίασης και κατασκευής βαλλιστικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς, αλλά και τεχνολογία στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας. Αν η απόπειρα απόκτησης μεριδίου στον όμιλο ARAMCO δεν στέφεται από επιτυχία, η πρόσφατη επένδυση στα πλαίσια της πρωτοβουλίας BRI, υλοποιείται την κατάλληλη στιγμή, συμπίπτοντας με την μάλλον αμφίβολη απόπειρα του Λευκού Οίκου να προωθήσει τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή.

Οι κινεζικοί στόχοι αναμφισβήτητα εστιάζονται στην εισαγωγή του κινεζικού νομίσματος σε διμερείς συναλλαγές στην ενέργεια, σε βάρος του πετροδολαρίου, ώστε να ανατραπεί η αμερικανική επικυριαρχία στην αγορά του αργού πετρελαίου, δεδομένο που αποτελεί πλέον κοινό μυστικό στις αγορές. Όμως, για να ιχνηλατηθούν με ακρίβεια οι κινεζικές προθέσεις απαιτείται συνεχής παρακολούθηση των επενδύσεων στα πλαίσια της πρωτοβουλίας BRI και η πορεία της εξέλιξής τους.