Η Λιβύη διαλύεται – Οι εκλογές, η ντε φάκτο διχοτόμηση και η Ελλάδα

Οι εκλογές δεν είναι η μαγική λύση που θα φέρει την σταθερότητα και την ειρήνη στη Λιβύη. Είναι όμως ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Γι’ αυτό και η αναβολή τους την περασμένη Τετάρτη δεν είναι απλά μια απογοήτευση. Η Λιβύη διαλύεται και όπως το περιέγραψε ένας αναλυτής, «είναι εκτροχιασμός ενός τρένου σε αργή κίνηση». Ο ΟΗΕ ή δεν έκανε τίποτα, ή οι λανθασμένες αποφάσεις του οδήγησαν στην αναβολή. Είχε καταγγείλει χρηματισμό αντιπροσώπων για την εκλογή Ντμπεϊμπά ως προσωρινού προέδρου, αλλά η διαδικασία δεν ακυρώθηκε ούτε επαναλήφθηκε.

Αυτή άρχισε να εκτροχιάζεται όταν ο σύμμαχος του Χάφταρ, Αγκίλα Σάλεχ, πρόεδρος της Βουλής, υπέγραψε τον Σεπτέμβριο εκλογικό νόμο, χωρίς να τον θέσει σε ψηφοφορία, με αποτέλεσμα να οδηγήσει στην αναβολή των εκλογών. Ο Σάλεχ κατηγορήθηκε από αντιπάλους ότι προσάρμοσε τον νόμο για να επιτρέψει στον Χάφταρ να επανέλθει ως επικεφαλής του στρατού του, εάν έχανε.

Ο απεσταλμένος του ΟΗΕ στη Λιβύη Γιαν Κούμπις υποστήριξε το νόμο, με συνέπεια ο ΟΗΕ να απωλέσει τη δυνατότητα να παίξει μεσολαβητικό ρόλο. Την απόφαση του Κούμπις στήριξαν η Γαλλία, τα Εμιράτα και η Αίγυπτος. Τελικώς, ο Κούμπις παραιτήθηκε και τον διαδέχθηκε η Στέφανι Γουίλιαμς, σύμβουλος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ για τη Λιβύη. Η Ρωσία δεν έβαλε βέτο στην τοποθέτησή της, αλλά περιέκοψε τις αρμοδιότητές της.

Η διεθνής κοινότητα έκανε ότι δεν έβλεπε και όλοι περίμεναν ότι με μαγικό τρόπο οι εκλογές θα διεξάγονταν κανονικά στις 24 Δεκεμβρίου, παρόλο που τα πράγματα είχαν πάρει ανεξέλεγκτη τροπή. Η ταφόπλακα μπήκε όταν ανακοινώθηκαν οι 98 υποψηφιότητες για την προεδρία. Κάποια “φαβορί” θεωρήθηκαν απαράδεκτοι από ισχυρές ένοπλες ομάδες. Στα τέλη Νοεμβρίου, πολιτοφύλακες πολιόρκησαν τοπικό δικαστήριο στη νοτιοδυτική πόλη Σεμπχά, εμποδίζοντας υπαλλήλους και δικαστές να εισέλθουν στο κτίριο όπου θα γινόταν η ακρόαση της προσφυγής του Σαΐφ Αλ Ισλάμ Καντάφι, κατά της απαγόρευσης που του είχε επιβάλει η εκλογική επιτροπή να θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία.

Κάτοικοι βγήκαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι ενάντια στους πολιτοφύλακες με το σύνθημα: «Όχι στον εκφοβισμό των δικαστών». Επίσης κάλεσαν τη διεθνή κοινότητα και τον ΟΗΕ να βοηθήσουν τη διασφάλιση ελεύθερων και διαφανών εκλογών. Η παρέμβαση των πολιτοφυλάκων αποδόθηκε αρχικά από κάποια δυτικά Μίντια στον Χάφταρ, αλλά η αλήθεια είναι διαφορετική. Αποδείχθηκε ότι υποκινήθηκαν από κέντρα που είναι εχθρικά τόσο στην υποψηφιότητα Ντμπεϊμπά, όσο και στην υποψηφιότητα Χάφταρ.

Οι υποψήφιοι Πρόεδροι

Αν και υποψήφιοι για την προεδρία έχουν δηλώσει 98, τρεις έχουν προκαλέσει ένταση. Πρώτος ο Σαΐφ αλ-Ισλάμ Καντάφι, γιος του Μουαμάρ Καντάφι, ο οποίος είχε καταδικαστεί ερήμην το 2015 από δικαστήριο της Τρίπολης για εγκλήματα πολέμου. Αν και αρχικά η εκλογική επιτροπή είχε απαγορεύσει την υποψηφιότητα του, ο δικηγόρος του είπε ότι είχε δικαιωθεί σε δικαστήριο. Δεύτερος, ο Χαλίφα Χάφταρ ο οποίος τον περασμένο μήνα, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από δικαστήριο στη Μισράτα στη δυτική Λιβύη για βομβαρδισμό στρατιωτικής ακαδημίας το 2019. Θεωρείται ανάθεμα από διάφορες ένοπλες φατρίες στη δυτική Λιβύη.

Τρίτος, ο Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα. Για να αναλάβει μεταβατικός πρωθυπουργός είχε υποσχεθεί να μην είναι υποψήφιος στις εκλογές για την Προεδρία. Η υποψηφιότητά του είναι παράνομη. Για να ήταν νόμιμη, ο Ντμπεϊμπά έπρεπε να είχε παραιτηθεί τουλάχιστον τρεις μήνες πριν από την ημερομηνία των εκλογών, κάτι που δεν έκανε. Δύο άλλοι υποψήφιοι που προκαλούν αντιδράσεις είναι ο πρόεδρος της Βουλής Αγκίλα Σάλεχ που θέσπισε τους “κανόνες” της αναμέτρησης κατά το δοκούν και ο Φάθι Μπασάκα, πρώην υπουργός Εσωτερικών που διορίστηκε από τον Σάρατζ τον Οκτώβριο 2018.

Χωρίς σαφή συμφωνία σχετικά με τους κανόνες, αλλά και για το ποιοι είναι οι αρμόδιοι για την εκδίκαση των διαφορών, η εκλογική επιτροπή της Βουλής και το κατακερματισμένο δικαστικό σώμα δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν σε τελικό κατάλογο υποψηφίων. Κάθε παράταξη στη Λιβύη συγκεντρώνει την εχθρότητά της σε ένα από τα τρία φαβορί. Μετά τις ανεπιτυχείς προσπάθειές τους να αποτρέψουν την υποψηφιότητα του εχθρού τους, τορπίλισαν τη διεξαγωγή των εκλογών.

Συμμορίες και πολιτοφυλακές στη Λιβύη

Στις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας, φάνηκε να αποσύρονται πολλοί πολιτοφύλακες που είχαν αρχίσει να συρρέουν στην Τρίπολη και να συγκρούονται στους δρόμους. Οι ένοπλες ομάδες είχαν αναπτυχθεί, αφού η κυβέρνηση απέλυσε τον υποστράτηγο Αμπντουλμπασίντ Μαρουάν, διοικητή της στρατιωτικής περιφέρειας της Τρίπολης. Οι ένοπλοι πολιόρκησαν τα γραφεία του πρωθυπουργού Ντμπεϊμπά και άλλα κυβερνητικά κτήρια.

Οι σημαντικότερες ένοπλες ομάδες που κατέβηκαν στον δρόμο και άρχισαν τις αψιμαχίες με τις δυνάμεις ασφαλείας είναι το Τάγμα των Επαναστατών της Τρίπολης, του οποίου ηγείται ο υπολοχαγός Χάιθαμ Αλ Ταγκούρι. Είναι ένα μείγμα μονάδων από το κέντρο και τα ανατολικά της πρωτεύουσας. Δήλωσε την πίστη του στην κυβέρνηση Σαράτζ το 2016 και από τότε ήταν πιστό στο υπουργείο Εσωτερικών, του οποίου επικεφαλής από το 2018 ήταν ο Φάθι Μπασάκα.

Μία δεύτερη πολιτοφυλακή είναι η Δύναμη Αποτροπής και Ταχείας Επέμβασης, που διοικεί ο Αμπντέλ Γκανί Αλ Κικλί. Οι περισσότεροι από τους μαχητές της είναι παράνομοι. Ελέγχει ζωτικής σημασίας περιοχές στο κέντρο της Τρίπολης, ιδιαίτερα τη συνοικία Abu Salim. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι ένοπλοι στο κέντρο της Τρίπολης ελέγχονται από αυτή την πολιτοφυλακή, το υπουργείο Εσωτερικών την ενσωμάτωσε στις δυνάμεις του!

Οι φυλές των Τουαρέγκ και Τούμπου, στο Νότο της χώρας, φαίνεται να κινητοποιούνται, θεωρώντας ότι τα δικαιώματά τους απειλούνται από την αναβολή των εκλογών. Την ίδια ώρα, κάποιες πολιτοφυλακές άρχισαν να καταλαμβάνουν θέσεις σε πετρελαιοπηγές. Παρά τις πολιτοφυλακές όλων των ειδών και αποχρώσεων, αλλά και τη συνεχιζόμενη παρουσία ξένων μισθοφόρων και τακτικών στρατευμάτων τρίτων χωρών, Δυτικοί διπλωμάτες θεωρούν απόμακρο το ενδεχόμενο η Λιβύη να ξανακυλήσει σε ανοιχτό εμφύλιο, παρά το γεγονός ότι είναι λίγες οι πιθανότητες η χώρα να φτάσει σε ελεύθερες εκλογές.

Η Δύση σφυρίζει αδιάφορα

Μέσα σε αυτό το ρευστό τοπίο, στο οποίο οι αντιπαραθέσεις περισσεύουν, η οπισθοδρόμηση φαίνεται το μόνο λογικό αποτέλεσμα, καθώς δεν φαίνεται δυνατή η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ δυτικής και ανατολικής Λιβύης. Η εξίσωση γίνεται πιο δύσκολη, επειδή οι φυλές του Νότου προβάλλουν απαιτήσεις, θεωρώντας ότι έχουν σε μεγάλο βαθμό παραγκωνιστεί από τη διαδικασία για επιστροφή στην πολιτική ομαλότητα.

Οι κυριότεροι παίκτες φαίνονται και οι ίδιοι ρευστοί ως προς τις απόψεις και τα προγράμματα τους. Αν και ο Ντμπεϊμπά υπήρξε εδώ και πολύ καιρό το “πουλέν” της Τουρκίας και “φίλος” της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, εν τούτοις έχει τελευταία προκαλέσει αμφιβολίες στην Άγκυρα. Οι διάφορες πλευρές αδυνατούν να καταλήξουν σε εναλλακτική ημερομηνία εκλογών. Αλλά ακόμα κι αν συμφωνηθεί ημερομηνία, οι εκλογές μπορεί και πάλι να μην διεξαχθούν, οπότε η Λιβύη θα βρεθεί σε μια de facto διχοτόμηση σε ανατολική και δυτική.

Ακόμη και αν δεν φτάσει σε σύρραξη, όπως αυτή που αιματοκυλούσε τη χώρα μέχρι πριν ένα χρόνο, θα φτάσουμε σε μια κατάσταση όπου οι αντίπαλες φατρίες θα ελέγχουν διαφορετικά τμήματα της χώρας, παγώνοντας και πάλι την ροή υδρογονανθράκων και βυθίζοντας την Λιβύη σε οικονομικό χάος. Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ότι κάποιες φατρίες θα “συμφιλιωθούν” μεταξύ τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον συνασπισμό αντιπάλων τους.

H Αθήνα απλώς κοιτάζει

Χωρίς νόμιμη κυβέρνηση δεν μπορεί να υπάρξουν χρηματοπιστωτικές διευκολύνσεις από διεθνείς οργανισμούς και βέβαια όχι επενδύσεις από ιδιώτες. Η ντε φάκτο διχοτόμηση, επίσης, καθιστά αναποτελεσματικές τις όποιες πιέσεις για αποχώρηση των ξένων μισθοφόρων και στρατευμάτων, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι οι τουρκικές δυνάμεις θα παραμείνουν στη Λιβύη.

Χωρίς κυβέρνηση το παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο για τις θαλάσσιες ζώνες δεν μπορεί να επικυρωθεί, αλλά δεν μπορεί και να εξαλειφθεί εντελώς. Μπορεί να παραμένει νομικά άκυρο, αλλά η Άγκυρα δεν θα το εγκαταλείψει. Θα το ανεμίζει σε κάθε ευκαιρία για να στηρίξει τις επεκτατικές απαιτήσεις της. Από την άλλη, η Αθήνα αφήνεται να παρασυρθεί από τις αστοχίες του ΟΗΕ και την εγκληματική αδιαφορία της Δύσης. Στην καλύτερη περίπτωση, οι Δυτικοί αντιδρούν στις εξελίξεις κατόπιν εορτής και καταφεύγουν σε ευχολόγια, τα οποία ελάχιστα συνάδουν με την πραγματικότητα.

Οι εξελίξεις στη Λιβύη αγγίζουν κρίσιμα ελληνικά συμφέροντα, όπως κατέδειξε το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Ως εκ τούτου, η Αθήνα δεν μπορεί να ακολουθεί τη Δύση. Πρέπει να πάψει να κοιτάζει την κατάσταση από μακριά. Οφείλει να αναπτύξει διπλωματικές επαφές με τοπικές δυνάμεις στη Λιβύη, με σκοπό να επηρεάσει κατά το δυνατόν τις εξελίξεις. Το γεγονός ότι οι δυνάμεις που ελέγχουν την ανατολική Λιβύη επιδιώκουν στενή σχέση με την Ελλάδα είναι θετικό. Γιατί άραγε θα ήταν σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων η μετατροπή σε ντε γιούρε της ντε φάκτο διχοτόμησης της Λιβύης;