Η Μέρκελ στα Τίρανα – Δείπνο με τους ηγέτες των Δυτικών Βαλκανίων

Προφανώς η Άνγκελα Μέρκελ θεωρεί την “Διαδικασία του Βερολίνου” για τα Δυτικά Βαλκάνια ως σπουδαίο επίτευγμα της εξωτερικής της πολιτικής. Εξ ου και επιλέγει στις τελευταίες εβδομάδες της θητείας της να επισκεφθεί την περιοχή. Επιδιώκει την υπογράμμιση του προσωπικού ρόλου της, καθώς και της ηγεμονικής θέσης της Γερμανίας. Επίσης, το να στείλει άμεσα και έμμεσα μηνύματα στις ηγεσίες των χωρών της περιοχής.

Η “Διαδικασία του Βερολίνου”, μπορεί να μην έχει προσφέρει πολλά στα κράτη της περιοχής, αλλά προβάλλει και υλοποιεί τη γερμανική αντίληψη για τα Δυτικά Βαλκάνια. Εν πολλοίς αντανακλά σύνδρομα του παρελθόντος. Από την μία υπονομεύει την ενιαία ευρωπαϊκή προσέγγιση υπό την ομπρέλα των Βρυξελών, επιβεβαιώνοντας την αδυναμία της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ. Από την άλλη περιθωριοποιεί πρωτοβουλίες που η ελληνική διπλωματία είχε αναλάβει και υλοποιήσει ήδη από το 2003 για να συνδράμει πολιτικά στην ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ.

Η Μέρκελ θα βρεθεί την προσεχή Τρίτη 14 Σεπτεμβρίου στα Τίρανα. Όχι για διμερή επίσκεψη, αλλά για συναντήσεις και δείπνο εργασίας με τους ηγέτες των κυβερνήσεων της περιοχής. Ο Ράμα εκείνες τις ημέρες θα ορκιστεί για μία νέα θητεία με τη νέα κυβέρνησή του και στη συνέχεια θα πάει στη Βουλή για να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης. Με τη Μέρκελ θα συζητήσει για τις διμερείς σχέσεις αλλά και για την ατζέντα της ενταξιακής πορείας της Αλβανίας, προσδοκώντας στη γερμανική υποστήριξη.

Θα ακολουθήσει δείπνο εργασίας με τους ηγέτες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Βόρειας Μακεδονίας, του Μαυροβουνίου και του Κοσσόβου. Πριν το δείπνο θα έχουν προηγηθεί διμερείς συναντήσεις της καγκελαρίου με τους ηγέτες των παραπάνω χωρών. Υπογραμμίζεται ότι το πρόγραμμα της επίσκεψης Μέρκελ στα Τίρανα διαφοροποιείται από τη “Διαδικασία του Βερολίνου”, επειδή στα Τίρανα δεν θα βρίσκεται ο ηγέτης της Σερβίας.

Αυτή η χώρα βρίσκεται στο κέντρο της διαδικασίας για περιφερειακή συνεργασία, δεδομένου ότι έχει λόγο και ρόλο σε όλες σχεδόν τις υπόλοιπες χώρες δια της ιστορικής της παρουσίας σ’ αυτές μέσω των μειονοτήτων. Από την άλλη πλευρά το Βερολίνο θεωρεί και προσεγγίζει τη Σερβία ως τη σημαντικότερη από τις άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, αλλά και ως τη χώρα της περιοχής που είναι πλησιέστερα προς τη Ρωσία.

Μέρκελ και αλβανικός παράγοντας

Μιας και ο λόγος για το ιστορικό παρελθόν και την παλίμψηστη ανάγνωσή του, η περιρρέουσα αίσθηση που αφήνει η “Διαδικασία του Βερολίνου” παραπέμπει ακριβώς τα συμπτώματα του παρελθόντος. Για την ακρίβεια, τις επιδιώξεις της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια παλαιότερα και του Βερολίνου στην περίοδο προ και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Γερμανία επωφελείται –εάν δεν προκαλεί– από την ανικανότητα της ΕΕ να καταλήξει σε κοινή πολιτική έναντι των χωρών της περιοχής. Τα υπάρχοντα καθεστώτα σ’ αυτές τις χώρες εκουσίως συνδράμουν στην ατονία των ενταξιακών διαδικασιών. Εάν υπήρχε ειλικρινές ενδιαφέρον, η Γερμανία θα μπορούσε δια του ηγετικού της ρόλου να προσανατολίσει τις πολιτικές της ΕΕ σε μια κοινή πολιτική προσέγγισης των Δυτικών Βαλκανίων.

Αντ’ αυτού δείχνει καθαρά να προτιμά μια γερμανοκεντρική κι όχι αμιγώς ευρωπαϊκή προσέγγιση της περιοχής. Έτσι φτάσαμε στην επίσκεψη Μέρκελ στα Τίρανα, η οποία έχει και τη συμβολική σημασία της, καθώς δείχνει μια προτίμηση στον αλβανικό παράγοντα. Η “Διαδικασία του Βερολίνου”, όμως, δεν έχει τίποτε απτό και μετρήσιμο να επιδείξει στα σχεδόν οκτώ χρόνια λειτουργίας της. Η επίσκεψη Μέρκελ στα Τίρανα γίνεται σε μια περίοδο όπου προωθείται το σκέλος της πολιτικής περιφερειακής συνεργασίας, όπως προβλέπεται και από τα κριτήρια ένταξης στην ΕΕ. Επισήμως, Τίρανα, Σκόπια και Βελιγράδι έχουν αφοσιωθεί στην εφαρμογή του Προγράμματος “Ανοιχτά Βαλκάνια”.

Το γεωπολιτικό παζλ

Ενώ γεφυρώνονται κάπως οι σχέσεις Τιράνων-Βελιγραδίου δεν ισχύει το ίδιο για τις σχέσεις  Πρίστινας-Βελιγραδίου. Η κυβέρνηση του Κοσσόβου, υπό τον Αλμπίν Κούρτι θέτει όρους, οι οποίοι δυσκολεύουν, εάν δεν εμποδίζουν, τις διμερείς διαπραγματεύσεις με την σερβική κυβέρνηση, οι οποίες τελούν υπό ευρωπαϊκή ομπρέλα και έχουν την υποστήριξη των ΗΠΑ. Η Συμφωνία Σερβίας-Κοσσόβου που είχε υπογραφεί στον Λευκό Οίκο το περασμένο φθινόπωρο, σύμφωνα με την Πρίστινα δέσμευε για ένα έτος και πλέον έχει ατονήσει.

Ένα ακόμα ουσιαστικό εμπόδιο για την σύγκλιση της πρώτης κοινής διάσκεψης των οργάνων της Κομισιόν με τις κυβερνήσεις Αλβανίας και Βόρειας Μακεδονίας, είναι το βουλγαρικό βέτο για την ευρωπαϊκή πορεία των Σκοπίων πριν την επίλυση των ζητημάτων που θέτει η Σόφια. Οι πολιτικές ισορροπίες στη Βόρεια Μακεδονία ενδέχεται να επηρεαστούν και από την πυρκαγιά που ξέσπασε στο Τέτοβο, καθώς δεν έχει μόνο ανθρωπιστική διάσταση, λόγω των θυμάτων που άφησε πίσω της.

Σε ένα μικρό εκλογικό σώμα, περιχαρακωμένο εθνικά και θρησκευτικά, όπως είναι η αλβανική μειονότητα στη Βόρεια Μακεδονία, η πυρκαγιά αναπόφευκτα θα επηρεάσει σημαντικά το αποτέλεσμα των τοπικών εκλογών που διενεργούνται σε ένα μήνα. Μια εκλογική απώλεια, όμως, του αλβανικού κόμματος με ηγέτη τον Αλί Αχμέτι (κυβερνητικός εταίρος του Ζόραν Ζάεφ), θα επηρεάσει εκ των πραγμάτων και την σταθερότητα της κυβέρνησης. Ας μην διαφεύγει το γεγονός ότι υφίσταται προεκλογική συμμαχία του αντιπολιτευόμενου VMRO με αλβανικά κόμματα.

Τεράστιες αποκλίσεις από την ΕΕ

Στην όλη υπόθεση της προσέγγισης των Δυτικών Βαλκανίων και της δυναμικής για την ενσωμάτωσή τους στην ΕΕ, ουσιαστικό ρόλο έπαιξε η “Πρωτοβουλία της Θεσσαλονίκης” το 2003. Αυτή λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι οι χώρες της περιοχής είναι μάλλον αδύνατο να εκπληρώσουν τα κριτήρια της Κοπεγχάγης στο προσεχές διάστημα. Μία σύγκριση ΑΕΠ, κοινωνικής μέριμνας, περιβαλλοντικών πολιτικών, φερεγγυότητας, λειτουργίας Δικαιοσύνης κλπ δείχνει ότι οι αποκλίσεις είναι τεράστιες.

Το ίδιο και σε ό,τι αφορά γενικότερα ζητήματα πολιτικής οργάνωσης, λειτουργικής δημοκρατίας, κράτους δικαίου, οικονομίας ίσων ευκαιριών και περιφερειακής συνεργασίας. Το συμπέρασμα είναι ότι μόνο ένας συμβιβασμός της ΕΕ με αυτές τις αποκλίσεις, προκειμένου να επιτύχει τη στρατηγική συνοχή του ευρωπαϊκού χώρου, θα μπορούσε να καταστήσει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εταίρους.

Για να γίνει αυτό, όμως, πρέπει το Βερολίνο, αντί να λειτουργεί κατά τρόπο που εξυπηρετεί τα στενά εθνικιστικά συμφέροντά του, να θέσει το ζήτημα στις συνόδους κορυφής της ΕΕ. Το αντίθετο, καθιστά την “Διαδικασία του Βερολίνου” μία παράλληλη ατζέντα, σαν αυτές που προωθούν ανταγωνιστικά προς την ΕΕ κέντρα, καθώς και τρίτα κράτη, προς τα οποία ορισμένες κυβερνήσεις των Δυτικών Βαλκανίων αλληθωρίζουν.