Η Μέση Ανατολή σε μετάβαση – Οι παίκτες και τα πιόνια

Σε μια κρίση όπως αυτή της Συρίας, σημασία έχει η μακροδυναμική της ευρύτερης περιοχής, όχι η τοπική μικροδυναμική. Η μακροδυναμική περιλαμβάνει την Τουρκία, το Ισραήλ, και τις χώρες του Κόλπου (Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου: Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ομάν, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα). Η μικροδυναμική περιορίζεται στις τρομοκρατικές/ανταρτικές ομάδες και τη συριακή κυβέρνηση. Πιο συγκεκριμένα:

• Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου ενδιαφέρεται να εξουδετερώσει την επιρροή του Ιράν στην ευρύτερη περιοχή και οραματίζεται την επέκταση της σφαίρας επιρροής του στις ακτές της Μεσογείου.
• Η Τουρκία θέλει διακαώς να καθιερώσει τον ρόλο της ως περιφερειακή δύναμη, με τη Συρία –κι όχι μόνο– να είναι τμήμα αυτής της περιφέρειας.
• Το Ισραήλ επιδιώκει την εξάλειψη της παρουσίας του Ιράν στη περιοχή και την εγκατάσταση ελεγχόμενων καθεστώτων στις γειτονικές χώρες. Επειδή η αμερικανική πολιτική στην περιοχή έχει πάντα στο κέντρο της τα συμφέροντα του Ισραήλ, ΗΠΑ και Ισραήλ μπορούν να θεωρηθούν ως ένας και ο αυτός παίκτης στην περιοχή.

Οι παραπάνω στόχοι των μεγάλων παικτών καταφανώς τέμνονται. Οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την επίτευξη του στόχου του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου ήταν η ανατροπή του Μπασάρ αλ Άσαντ, η εκδίωξη του Ιράν από τη περιοχή και η επίλυση της παλαιστινιακής κρίσης με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Γι’ αυτό και το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου ουσιαστικά ανέχθηκε την καταστροφή της Γάζας και την εισβολή στον Λίβανο από το Ισραήλ. Η Τουρκία θέλει να εκμεταλλευτεί την ανατροπή του Άσαντ και την εκδίωξη του Ιράν για να μετατρέψει τη Συρία σε κράτος-δορυφόρο της. 

Τα κράτη του Κόλπου

Τα κράτη του Κόλπου είχαν καταλήξει εδώ και καιρό στο συμπέρασμα ότι η ιρανική παρέμβαση σε Λίβανο και Συρία είναι εγγενώς αποσταθεροποιητική και θίγει τα σχέδιά τους. Η αλήθεια είναι ότι δεν θέλουν ένα ανταγωνιστικό Ιράν στην περιοχή. Λόγω των πιέσεων των BRICS, τα κράτη του Κόλπου υποκρίθηκαν προσωρινά ότι ξεκίνησαν μια προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεών τους με το Ιράν, αλλά μάλλον δεν την εννοούν. 

Tο Ιράν έχει επενδύσει τη στρατηγική του για την απόκτηση επιρροής στις παραστρατιωτικές ομάδες (Χεζμπολάχ, Χούθι κλπ.). Αν τις εγκαταλείψει, θα πρέπει να προσπαθήσει να αποκτήσει επιρροή μέσω της ήπιας δύναμης του χρήματος. Όμως, είναι απίθανο να μπορέσει να ανταγωνιστεί τα τεράστια χρηματικά ποσά που διαθέτει το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου στην περιοχή. Οπότε, υπάρχει το ενδεχόμενο το Ιράν με τη σειρά του να διακινδυνεύει μια καθεστωτική αλλαγή, που θα οργανωθεί με τη συμμετοχή των ίδιων δυνάμεων που ενήργησαν στη Συρία. Πολλοί αναλυτές ισχυρίζονται ότι τελικά κάτι τέτοιο δεν θα αποφευχθεί, επειδή το θεοκρατικό ιρανικό καθεστώς έχει πολλά αρνητικά στοιχεία που καθιστούν δύσκολη τη συνεργασία μαζί του.

Όταν το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου και η Τουρκία είχαν από χρόνια δείξει εχθρικές διαθέσεις κατά του Άσαντ, ο τελευταίος θα έπρεπε να είχε αντιληφθεί ότι ακόμα κι όταν κάποια στιγμή προσποιήθηκαν μια δήθεν φιλική διάθεση απέναντί του, μετά από παρέμβαση της Ρωσίας, στην πραγματικότητα εργάζονταν υπογείως για να τον ανατρέψουν. Ο τρόπος που οργανώθηκε εκ των έσω η πτώση του Άσαντ έδειξε ότι το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου και η Τουρκία είχαν αποκτήσει προσβάσεις στον συριακό στρατό και στις δυνάμεις ασφαλείας που ήδη βρισκόταν σε άσχημη κατάσταση (απλήρωτοι, με χαμηλό ηθικό και με διεφθαρμένη ηγεσία). 

Σαν αποτέλεσμα των παραπάνω είδαμε τη σταθερή άρνηση του συριακού στρατού και δυνάμεων ασφαλείας να προβάλουν οποιαδήποτε αντίσταση στις ανταρτικές/τρομοκρατικές ομάδες. Ο Άσαντ κατάλαβε ότι η εξουσία του είχε διαβρωθεί εκ των έσω και άρα είχε χάσει το παιχνίδι. Γι’ αυτό και δεν ζήτησε την επέμβαση των ρωσικών και ιρανικών στρατευμάτων: «Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι ο Άσαντ δεν ζήτησε τη βοήθεια της Τεχεράνης κατά των ανταρτών». Θα ήταν άσκοπο, τη στιγμή που ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός αρνιόταν να υπηρετήσει τον Άσαντ. Στο τέλος, ήταν κι αυτός ένα ακόμη πιόνι στη σκακιέρα των μεγάλων περιφερειακών συμφερόντων.

Οι ένοπλες φατρίες στην Συρία

Όσον αφορά τις υποστηριζόμενες από το εξωτερικό ένοπλες φατρίες στη Συρία, ο βασικός ρόλος κάθε τέτοιας μη κρατικής ένοπλης ομάδας είναι πάντα να βελτιώσει τη διαπραγματευτική θέση του παράγοντα που τη στηρίζει οικονομικά και στρατιωτικά. Δηλαδή, χρησιμεύει σαν ένας μοχλός πίεσης στην υπηρεσία των αφεντικών του, όταν η κρίση αναπόφευκτα επιλυθεί μέσω διαπραγματεύσεων. Ακόμη κι αν κάποιος αρχηγός μιας τέτοιας ομάδας τελικά εγκατασταθεί ως κυβερνήτης της χώρας, την πραγματική εξουσία θα την έχουν αυτοί που τον στηρίζουν κι αναπόφευκτα θα δουλεύει γι’ αυτούς (Τουρκία, χώρες του Κόλπου κλπ). Όπως ο Άσαντ, έτσι και οι ένοπλες ομάδες είναι πιόνια στη σκακιέρα – τα πιόνια δεν αποφασίζουν τις κινήσεις, αυτοί που τα κινούν παίρνουν τις αποφάσεις.

Από τη στιγμή που θα αντιληφθεί κάποιος το συνολικό σχεδιασμό των κεντρικών παικτών τις τελευταίες δεκαετίες (ανατροπή του Άσαντ, εξάλειψη των ιρανικών παρεμβάσεων και στη συνέχεια κατανομή της επιρροής στο εσωτερικό της Συρίας), μπορεί να καταλάβει καλύτερα τις επιλογές που είναι τώρα διαθέσιμες σε αυτούς. Μπορεί οι αντάρτες του HTS (Hay’at Tahrir al-Sham, τρομοκρατική οργάνωση σύμφωνα με την αμερικανική κυβέρνηση) να κατέλαβαν χωρίς μάχη τη Δαμασκό, αλλά η πραγματική μάχη για τη Συρία θα γίνει στη συνέχεια μεταξύ των εξωτερικών παικτών. Ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη Συρία, παραμένει να διαπιστωθεί πώς θα εξελιχθούν οι διαπραγματεύσεις εκτός Συρίας.

Οι επιδιώξεις της Τουρκίας 

Kοιτάζοντας πίσω για να δούμε μπροστά, υπάρχει μια μακρόχρονη αντιπαλότητα μεταξύ των χωρών του Κόλπου και της Τουρκίας. Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου επιθυμεί να θέσει τη Συρία στη δική του σφαίρα επιρροής που περιλαμβάνει τα αραβικά κράτη της Μεσογείου, ενώ η Τουρκία θέλει να επιβάλει το δικό της όραμα μιας ιστορικής περιφερειακής δύναμης, με τη Συρία να είναι εντός αυτής της περιφέρειας – και τους Κούρδους εξουδετερωμένους.

Σύμφωνα με την Τουρκία, είναι φυσιολογικό να γίνει η Συρία δικό της κράτος-δορυφόρος, ιδιαίτερα αν το Ιράν εκδιωχθεί από την περιοχή. Το Ισραήλ, θέλει να εφαρμόσει τον κλασικό κανόνα του “ελέγχω μέσω του διχασμού”. Γι’ αυτό και ευνοεί τον κατακερματισμό της Συρίας στα συστατικά της, στα εθνοτικά και γλωσσικά μέρη. Η Ρωσία, πιστεύοντας ότι μπορεί να μειώσει τις γεωπολιτικές της απώλειες άρχισε ήδη επαφές με τις νέες δυνάμεις στη Συρία.

Παρότι ότι το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου και η Τουρκία φαίνεται να έχουν αρχικά πετύχει κάποιο βαθμό αλληλοκατανόησης και είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν, τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν με έναν απρόβλεπτο τρόπο. Ειδικά αν η Τουρκία, όπως συνηθίζει, δράσει με τρόπο που θα αγνοήσει τις όποιες συμφωνίες και οδηγήσει σε νέες αναταραχές στην περιοχή. Ήδη έχουμε τις πρώτες ενδείξεις:

– Όπως καταγγέλλουν οι New York Times: «Tουρκικές δυνάμεις επιτέθηκαν στους Κούρδους της Συρίας που στηρίζουν οι ΗΠΑ». 

– Όπως γράφει το AXIOS: «Το Ισραήλ καταλαμβάνει συριακό έδαφος μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ». 

Τέλος, είναι πιθανό να εκδηλωθούν έντονα οι υπάρχουσες διαφωνίες μεταξύ των ίδιων των ανταρτικών ομάδων στη Συρία, αλλά και των διάφορων εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων, οδηγώντας τη Συρία και την περιοχή σε ένα νέο χάος.