Η σκακιέρα της Ευρασίας και η κίνηση ματ Ρωσίας-Ιράν στην Κασπία

Μάλλον ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ δεν διαβάζει καθόλου Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι. Ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του προέδρου Κάρτερ, έγραψε στα τέλη της δεκαετίας του ’90 το πολύκροτο βιβλίο “Η μεγάλη σκακιέρα”. Σύμφωνα με το γεωστρατηγικό όραμα του “Κίσινγκερ των Δημοκρατικών”, οι ΗΠΑ οφείλουν να αποκτήσουν τον έλεγχο της “Ευρασίας”. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Κασπίας δείχνουν ότι οι ΗΠΑ χάνουν το παιχνίδι.

Είναι μία μεγάλη γεωγραφική έκταση που περιλαμβάνει (μεταξύ άλλων) όλες τις ασιατικές δημοκρατίες της τέως ΕΣΣΔ. Αποτελεί μία περιοχή κρίσιμης γεωστρατηγικής σημασίας, καθώς είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους. Για τον Μπρεζίνσκι ο έλεγχος χωρών, όπως το Αζερμπαϊτζάν, είναι κομβικής σημασίας για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Ο Μπρεζίνσκι δεν ζει πλέον. Είναι βέβαιο πως δεν θα ήταν καθόλου ευχαριστημένος με μία ιστορική συμφωνία που ανακοινώθηκε στις αρχές της εβδομάδας.

Οι ηγέτες της Ρωσίας, του Ιράν, του Καζακστάν, του Τουρκμενιστάν και του Αζερμπαϊτζάν ρύθμισαν το νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας, της μεγαλύτερης περίκλειστης θάλασσας του κόσμου. Η συμφωνία ρυθμίζει μία σειρά ζητημάτων, όπως την κατασκευή πετρελαιαγωγών και την αλιεία. Αποτελεί την αρχή του τέλους για μία από τις σημαντικότερες γεωπολιτικές εκκρεμότητες, που προέκυψαν μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Αποτυχημένη η στρατηγική των ΗΠΑ

Για τον Μπρεζίνσκι οι ΗΠΑ έπρεπε να εστιάσουν σε νέες συμμαχίες για τον έλεγχο της “Ευρασίας”. Αυτές περιλαμβάνουν ακόμα και το ισλαμικό καθεστώς του Ιράν. Όμως, ο πρόεδρος Τραμπ κινείται στον αντίποδα της θεωρίας του Μπρεζίνσκι. Η αμερικανική κυβέρνηση έχει επιλέξει να ανοίξει πολλά μέτωπα στην περιοχή.

Είναι σε τροχιά σύγκρουσης με τους παραδοσιακούς συμμάχους της, το Πακιστάν και την Τουρκία. Ταυτόχρονα δεν έχει αποκτήσει τον παραμικρό δίαυλο επικοινωνίας με το Ιράν, μία χώρα με ιστορικά ερείσματα στην Κασπία. Αντιθέτως, η αμερικανική κυβέρνηση επιδιώκει ανοιχτά την ανατροπή του σιιτικού ισλαμικού καθεστώτος, επαναφέροντας μονομερώς τις οικονομικές κυρώσεις εις βάρος της Τεχεράνης.

Αν κρίνουμε όμως από το αποτέλεσμα της συμφωνίας, η στρατηγική του Αμερικανού προέδρου δεν μπορεί να χαρακτηριστεί επιτυχής. Το Ιράν δεν τίθεται στο περιθώριο της διεθνούς σκηνής, όπως επιθυμεί ο Ντόναλντ Τραμπ. Αντιθέτως, συγκροτεί έναν άτυπο άξονα με την Ρωσία, ο οποίος μοιάζει να έχει μόνιμα χαρακτηριστικά. Οι δύο χώρες συνεργάστηκαν αρχικά αρμονικά στη Συρία, όπου συνέβαλαν στη στρατιωτική επικράτηση του καθεστώτος Άσαντ. Πλέον αποκτούν ενισχυμένη επιρροή σε ένα σημαντικό γεωγραφικό τμήμα της Ευρασίας, παραβλέποντας ακόμα μία φορά την Ουάσιγκτον.

Ο Ερντογάν σε ρόλο κομπάρσου

Οι δύο χώρες δεν κατάφεραν να εξοβελίσουν μόνο τις ΗΠΑ από την Κασπία, αλλά ακόμα και την Τουρκία. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια μεγάλη γεωπολιτική ανατροπή. Αρκεί να αναλογιστούμε πως η Τουρκία αποπειράθηκε να καλύψει το γεωπολιτικό κενό της διάλυσης της ΕΣΣΔ, ήδη από τα χρόνια της πρωθυπουργίας Οζάλ. Το Αζερμπαϊτζάν ουσιαστικά αποτελεί “αδελφό κράτος” της Τουρκίας. Το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν έχουν μεγάλο αριθμό τουρκόφωνων μουσουλμάνων. Η Τουρκία, σε αντίθεση με τον αραβικό κόσμο, έχει ακόμα ισχυρά ερείσματα στις μετασοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας.

Όμως βλέπουμε πως ο Ταγίπ Ερντογάν αποφεύγει να υποδυθεί τον προστάτη των δικαιωμάτων των μουσουλμάνων στην Ευρασία, έναν ρόλο που έχει αναλάβει εδώ και χρόνια στα Βαλκάνια. Οι πρωταγωνιστές στο γεωπολιτικό παιχνίδι της Κασπίας είναι η Ρωσία και το Ιράν. Βλέπουμε την Τουρκία να περιορίζεται σε ρόλο κομπάρσου. Ο Ταγίπ Ερντογάν γνωρίζει πως από την στιγμή που βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με τις ΗΠΑ, δεν έχει την πολυτέλεια να συγκρουστεί και με την Ρωσία. Είναι αναγκασμένος να περιορίσει τις νεοοθωμανικές του φιλοδοξίες στον “ζωτικό χώρο” της Μόσχας.

Ο “αξονας” Ρωσίας-Ιράν

Η προτεραιότητα της Τουρκίας είναι η αποτροπή δημιουργίας κουρδικού κράτους, όχι η τύχη της μετασοβιετικής Ευρασίας. Αυτό υπολόγιζε ο Πούτιν και γι’ αυτό και “δώρισε” την κουρδική πόλη Αφρίν στον Ερντογάν. Η Τεχεράνη επίσης έχει κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένη, παρόλο που δεν είδε με καλό μάτι την στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στην Συρία.

Η αντιπαράθεση σουνιτών-σιιτών δεν επηρεάζει τις σχέσεις της με τα μουσουλμανικά σουνιτικά καθεστώτα του Καζακστάν και του Τουρκμενιστάν. Οι κυβερνήσεις τους ανησυχούν για τις δραστηριότητες φονταμενταλιστικών οργανώσεων του σουνιτικού Ισλάμ, όχι του σιιτικού.

Αξίζει να εστιάσουμε στο πιο χαρακτηριστικό απόσπασμα της συμφωνίας για την Κασπία. Συγκεκριμένα αναφέρει πως “απαγορεύεται η παρουσία στρατιωτικών βάσεων και πλοίων μη παράκτιων κρατών στην περιοχή“. Ουσιαστικά απαγορεύεται η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ σε μία περιοχή που αποτελεί κομβικό ενεργειακό σταυροδρόμι. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στην “Μεγάλη Σκακιέρα” που περιέγραφε ο Μπρεζίνσκι, Μόσχα και Τεχεράνη έκαναν κίνηση ματ.

Όσον αφορά την Τουρκία, είναι βέβαιο πως αναμένει περαιτέρω ανταλλάγματα. Σίγουρα δεν θα αρκεστεί μόνο στην υποστήριξη της Ρωσίας και του Ιράν στην αντιπαράθεση της με τις ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο είναι ιδιαίτερα ανησυχητική η δήλωση του Ρώσου πρωθυπουργού περί “Τουρκικής Δημοκρατίας Βόρειας Κύπρου”. Ίσως έχουμε περισσότερες ειδήσεις από τη νέα τριμερή συνάντηση Ρωσίας, Ιράν και Τουρκίας που ανακοινώθηκε ότι θα πραγματοποιηθεί στις αρχές Σεπτεμβρίου.