Η Τουρκία σε ασταθές έδαφος, ο Ερντογάν σε αδιέξοδα

Η Τουρκία πατάει ολοένα και περισσότερο σε ασταθές έδαφος. Η οικονομία της βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και η ολιγωρία του Ερντογάν στη λήψη μέτρων για τον περιορισμό της πανδημίας κόστισε πολλές ζωές. Αν και δεν έχει ακόμα εκδηλωθεί κοινωνική αναταραχή, οι εντεινόμενες πιέσεις που υφίσταται η τουρκική κοινωνία καθιστούν το πολιτικό κλίμα ολοένα και πιο βαρύ, με την έννοια ότι υποσκάπτουν τη μονοκρατορία του Τούρκου προέδρου.

Ο ίδιος δείχνει να αναζητάει πολιτικό διέξοδο στην τυχοδιωκτική συνταγή της εξαγωγής της διογκούμενης εσωτερικής κοινωνικής δυσφορίας. Του είναι, εξάλλου, εύκολο, αφού σ’ αυτόν τον δρόμο ήδη βάδιζε και πριν την πανδημία, αλλά και πριν συσσωρευτούν τα σύννεφα στον οικονομικό ορίζοντα της Τουρκίας. Έτσι, μετά το στραπάτσο στον Έβρο, ετοιμάζεται –σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες– να επαναλάβει την υβριδική επίθεση με μετανάστες στο Αιγαίο. Τα πράγματα, εξάλλου, δεν πηγαίνουν καλά γι’ αυτόν ούτε στη Συρία, αλλά ούτε και στη Λιβύη. Όσο δε για την κυπριακή ΑΟΖ, η παράνομη γεώτρηση που πραγματοποιούσε το “Γιαβούζ” απέτυχε, αλλά ο Τσαβούσογλου διαβεβαίωσε πως η πειρατεία θα συνεχιστεί.

Η κλιμακούμενη οικονομική κρίση, πάντως, δεν υποσκάπτει μόνο το καθεστώς Ερντογάν. Υποσκάπτει ευρύτερα και τις επεκτατικές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Είναι ενδεικτικό της κακής κατάστασης το γεγονός ότι το καθεστώς αναγκάστηκε να κάνει στροφή 180 μοιρών σε σύγκριση με την οικονομική πολιτική των τελευταίων 20 ετών. Για να διασώσει εταιρείες που έχουν γονατίσει κυρίως από την μεγάλη υποτίμηση της τουρκικής λίρας, τις κρατικοποιεί.

Όπως προαναφέραμε, η εξάπλωση του ιού είναι ραγδαία και οι νεκροί συσσωρεύονται παρά την προσπάθεια του καθεστώτος να κρύψει το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Αρχικά, δεν δημοσιοποιούνταν στοιχεία, ενώ δεν είχε ανακοινωθεί κανένα κρούσμα,  γεγονός που αποδιδόταν στο “οθωμανικό DNA”! Όσο οξυνόταν, όμως, η κατάσταση, τόσο ο ελέφαντας στο δωμάτιο δεν μπορούσε να κρυφτεί.

Τα νούμερα που δημοσιεύονται ακόμα και σήμερα είναι πλασματικά. Η μέθοδος είναι απλή: Ο θάνατος χιλιάδων θυμάτων του κορονοϊού αποδίδεται σε άλλες αιτίες, ώστε να αμβλυνθεί η αρνητική εντύπωση από την καθυστερημένη λήψη μέτρων. Η αλήθεια, ωστόσο, μπορεί να διαπιστωθεί σχετικά εύκολα. Εάν συγκρίνει κανείς τον μέσο όρο του αριθμού των νεκρών από κάθε αιτία τα τελευταία πέντε χρόνια στην Τουρκία στο δίμηνο Μάρτιος-Απρίλιος με τον αριθμό των νεκρών στο ίδιο δίμηνο του 2020 θα έχει την απάντηση για τον πραγματικό αριθμό των θυμάτων του κορονοϊού.

Κάτω από το χαλί

Είναι ενδεικτικό του κλίματος, το γεγονός ότι το καθεστώς Ερντογάν προειδοποίησε ξένους και Τούρκους δημοσιογράφους πως οι “αδιάκριτες” αναφορές στο ζήτημα του κορονοϊού θα υποστούν διώξεις. Η ιατρική κοινότητα, που αν μη τί άλλο γνώριζε ότι το τουρκικό γονίδιο δεν είναι άτρωτο στον ιό, εκλιπαρούσε εβδομάδες την κυβέρνηση να λάβει μέτρα, πράγμα που ο Ερντογάν απέφευγε για να μην παραλύσει η οικονομία.

Εντέλει, υιοθετήθηκε ένα ερμαφρόδιτο μοντέλο που αποτελείτο από εν μέρει κοινωνική απόσταση και μαζικά τεστ. Η άγαρμπη καθολική απαγόρευση προκάλεσε δικαιολογημένα πρωτοφανή πανικό. Στην αρχική εγκύκλιο του υπουργού Εσωτερικών προς τις νομαρχίες δεν υπήρχε καμία εξαίρεση, ούτε για σούπερ μάρκετ, αρτοποιεία, φαρμακεία κλπ. Στα σόσιαλ μίντια ξεχείλισε η οργή του κόσμου, ο οποίος αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι εκτός από τα ελλειπή μέτρα ανάσχεσης της επιδημίας κατά διαόλου πάει και η οικονομία…

Η Τουρκία μοιάζει να πηγαίνει ολοταχώς προς μία ακόμη πτώχευση, την έβδομη στην σύγχρονη ιστορία της. Ο Ερντογάν ανακοίνωσε στα μέσα Μαρτίου νέο πακέτο στήριξης της οικονομίας ύψους 100 δισ. τουρκικών λιρών (15,4 δισ. δολαρίων), αν και σύσσωμη η αντιπολίτευση το απέρριψε ως ελλιπές. Τα επί σειρά ετών λάθη του στον οικονομικό τομέα συσσωρεύτηκαν, ξεθωριάζοντας ολοσχερώς πλέον το “οικονομικό θαύμα” της δεκαετίας του 2000.

Ούτε η προσωρινή απαγόρευση των απολύσεων, ούτε η οικονομική στήριξη των μικρών κυρίως επιχειρήσεων αρκεί. Η αναγκαστική διψήφια υποτίμηση του εθνικού νομίσματος και η ανακεφαλαιοποίηση των τριών από τις συνολικά έξι συστημικές τράπεζες εντός του 2020 μοιάζει αναπόφευκτη. Η μακροχρόνια ανεργία και η οικονομική ανέχεια μαστίζει την χώρα εδώ και χρόνια, καθώς από το 2015 η Τουρκία εμφανίζει επίμονα έναν υψηλό δείκτη ανεργίας.

Τι θα ζητήσουν οι Αμερικανοί

Οι τουρκικές τράπεζες είχαν τον Δεκέμβριο του 2019 στο χαρτοφυλάκιό τους μη εξυπηρετούμενα δάνεια ύψους 139 δισ. λιρών. Ο πληθωρισμός κινείται επίσημα στο 11%. Παρ’ όλα αυτά είναι ζήτημα γοήτρου, αλλά και ουσίας, να μην προσφύγει ο Ερντογάν στο ΔΝΤ. Γι’ αυτό και ψάχνει μία συμφωνία με την αμερικανική κεντρική τράπεζα (FED) για τη διάσωση της τουρκικής οικονομίας.

Σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον πρόεδρο Τραμπ, στις 31 Μαρτίου, ο Ερντογάν ζήτησε να ενεργοποιηθεί και για την Τουρκία ένα πρόγραμμα από την Fed για τη χορήγηση ρευστότητας σε δολάρια με ανταλλαγή τουρκικών λιρών. Είναι ξεκάθαρο, όμως, πως η Ουάσιγκτον δεν πρόκειται να τείνει χείρα βοηθείας στον Ερντογάν χωρίς όρους. Και πρώτος όρος είναι να εγκαταλείψει τους ρωσικούς αντιαεροπορικούς πυραύλους S-400, οι οποίοι έχουν ήδη πληρωθεί.

Στην πραγματικότητα, όμως, είναι σαφές πως οι Αμερικανοί ουσιαστικά θα ζητήσουν τη διάλυση της ειδικής στρατηγικής σχέσης με τη Ρωσία και βέβαια την αποκατάσταση των δικτύων επιρροής που οι ίδιοι διέθεταν στην Τουρκία πριν τα ξηλώσει με τις μαζικές διώξεις ο Ερντογάν και πριν, αλλά κυρίως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016. Με άλλα λόγια, το τίμημα που θα κληθεί να πληρώσει ο Ερντογάν θα είναι εξαιρετικά υψηλό και πιθανότατα προοπτικά θα συνεπάγεται την αποκαθήλωσή του.

Αναφορικά με τους οικονομικούς χειρισμούς στο εσωτερικό, σύμφωνα με πληροφορίες, το κρατικό επενδυτικό ταμείο της Τουρκίας πρόκειται να αποκτήσει άμεσα πλειοψηφικά πακέτα μετοχών σε επιχειρήσεις στρατηγικής σημασίας, ώστε ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων να περάσει σε κρατικό έλεγχο. Ο Ερντογάν έχει ήδη θέσει την κεντρική τράπεζα υπό τον έλεγχό του, εγκαθιστώντας στην κεφαλή της άνθρωπο εμπιστοσύνης του με σκοπό να μειώσει τα επιτόκια. Επιχειρεί να κάνει το ίδιο με τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας την Turkiye Is Bankasi AS.

Εσωτερικά διλήμματα

Τα αρχικά άγαρμπα μέτρα περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας για την αντιμετώπιση της πανδημίας, όπως είναι γνωστό, υποχρέωσαν τον Ερντογάν να αποδοκιμάσει τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο οποίος με τη σειρά του υποχρεώθηκε υποβάλει την παραίτησή του, η οποία, ωστόσο, δεν έγινε δεκτή. Κυκλοφορούν, πάντως, επίμονες πληροφορίες ότι μεταξύ του για ολίγον παραιτηθέντος και του Μπεράτ Αλμπαϊράκ, υπουργού Οικονομίας και γαμπρού του Ερντογάν, μαίνεται πολιτική βεντέτα. Οι σχέσεις των δύο ανδρών εμφανίζονται να είναι τεταμένες και ιδιαίτερα ανταγωνιστικές.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η ανακοίνωση της παραίτησης Σοϊλού μέσω twitter, εκδηλώθηκε ένα ιδιαίτερο κύμα συμπαράστασης. Ένας άνδρας, μάλιστα, απείλησε ότι θα αυτοκτονήσει! Όπως προαναφέραμε, η παραίτηση δεν έγινε δεκτή, αλλά άφησε έναν ακόμα τραύμα στην δημόσια εικόνα της κυβέρνησης. Ο Σοϊλου, εξάλλου, υποστηρίζεται και από τον υπερεθνικιστή κυβερνητικό σύμμαχο του Ερντογάν, τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί.

Με άλλα λόγια, ακόμα και αν το επιθυμούσε, δεν είναι εύκολο για τον Ερντογάν να μηδενίσει πολιτικά τον κορυφαίο υπουργό του. Σύμφωνα με πληροφορίες, μάλιστα, ο Σοϊλού έχει έναν ακόμα πολύτιμο σύμμαχο, τον γιό του Ερντογάν, τον Μπιλάλ. Η δημόσια πάντως υποβολή παραίτησης και οι αντιδράσεις που αυτή προκάλεσε ανεβάζουν εκ των πραγμάτων τις μετοχές του υπουργού Εσωτερικών. Στις δημοσκοπήσεις, εξάλλου, εμφανίζεται να προηγείται μεταξύ των πιθανών διαδόχων του Ερντογάν.

Σύμφωνα με άλλο σενάριο, η παραίτηση ήταν σκηνοθετημένη και υποβλήθηκε με τις ευλογίες Ερντογάν. Οι δημόσιες παραιτήσεις μέσω σόσιαλ μίντια, πάντως, δεν συνηθίζονται στην Τουρκία. Ως εκ τούτου, η κίνηση Σοϊλού εγείρει ερωτηματικά για τις εύθραυστες ενδοκυβερνητικές ισορροπίες και για τα εσωκομματικά μέτωπα που έχουν διαμορφωθεί.

Πολλά μέτωπα, μεγάλη αποφασιστικότητα

Ο κεμαλιστής δήμαρχος Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου και επίδοξος μελλοντικός πρόεδρος της Τουρκίας έχει ήδη ανοίξει μέτωπο κατά του Ερντογάν, ειδικά μετά την ανακοίνωση ότι ο υπουργός Εσωτερικών πάγωσε τους τραπεζικούς λογαριασμούς που διοχετεύονταν τα χρήματα των δωρεών για την Πόλη. Το πρόσχημα ήταν ο νόμος 2860, ο οποίος δεν επιτρέπει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση να συγκεντρώνει χρήματα για αγαθοεργίες. Πάντως, μέσα σε μόλις μιάμιση μέρα είχαν συγκεντρωθεί 6,53 εκατομμύρια τουρκικές λίρες (περίπου 887.000 ευρώ).

Παρ’ ότι αντιμετωπίζει πολλά και διαφορετικά μέτωπα, ο Τούρκος πρόεδρος εμφανίζεται αποφασισμένος να κλιμακώσει την ένταση με την Ελλάδα. Οι πληροφορίες κάνουν λόγο για έναν “θαλάσσιο Έβρο”. Η συγκέντρωση  χιλιάδων μεταναστών στα τουρκικά παράλια τις επιβεβαιώνει. Το Λιμενικό έχει, εξάλλου, εμποδίσει μέχρι τώρα την είσοδο στα ελληνικά χωρικά ύδατα δεκάδων πλοιαρίων με παράνομους μετανάστες.

Οι επεμβάσεις στη Συρία και στη Λιβύη επίσης αντιμετωπίζονται ως ζήτημα εθνικής ασφάλειας, καθώς αποτυπώνουν την υλοποίηση επεκτατικών σχεδιασμών. Όπως, όμως, προαναφέραμε, ούτε εκεί τα πράγματα πηγαίνουν καλά. Οι Τούρκοι χάνουν έδαφος στη Συρία, ενώ χάνει έδαφος και το καθεστώς Σαράτζ, το οποίο υποστηρίζει το καθεστώς Ερντογάν.

Είναι ξεκάθαρο πως η ορατή δια γυμνού οφθαλμού προοπτική μιας νέας χρεοκοπίας απειλεί να ακυρώσει στην πράξη  τους νεοοθωμανικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς του Ερντογάν σε όλα τα επίπεδα. Κι αυτό παρ’ ότι ο σουλτάνος επιθυμεί διακαώς να αφήσει το στίγμα του στην τουρκική ιστορία, κληροδοτώντας στους πολιτικούς επιγόνους του μία μεγαλύτερη σε έκταση και ισχυρότερη σε οικονομία και πολιτική επιρροή Τουρκία.