Ισραήλ-Χαμάς: Η “εχθρική οντότητα” και η “τελική λύση”

Η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ ενεργοποίησε ένα νέο στάδιο της σύγκρουσης το οποίο περιέχει ιδιαίτερα σύνθετα δομικά χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από κάθε άλλη προηγούμενη κρίση. Αυτό της προσδίδει μια διακριτή δυναμική, αφού εμπλέκονται συστημικοί, περιφερειακοί και εξωσυστημικοί δρώντες. Η εισβολή και επίθεση της Χαμάς εμπεριέχει χαρακτηριστικά μίας υβριδικής επίθεσης η οποία για πρώτη φορά εξουδετέρωσε ή παραπλάνησε το σύνολο του αμυντικού μηχανισμού του Ισραήλ. Το γεγονός είναι πρωτοφανές για μία χώρα που καλείται να επιβιώσει σε ένα απόλυτα εχθρικό περιβάλλον ασφαλείας.

Σε συνάντηση μου πριν λίγα χρόνια με την πρέσβειρα του Ισραήλ στην Ελλάδα, μου είχε περιγράψει με ενάργεια τα τεχνολογικά μέσα που διαθέτει η χώρα αλλά και όλο το σύστημα πρόληψης επιθέσεων. Το σύστημα αυτό απέτυχε παταγωδώς να αντιμετωπίσει μία επίθεση χιλιάδων μελών της Χαμάς, κάτι που δημιουργεί εύλογα ερωτήματα, που δεν μπορούν να απαντηθούν ικανοποιητικά με τα διαθέσιμα διεθνοπολιτικά εργαλεία των Διεθνών Σχέσεων. 

Η ανάλυση των παραμέτρων ασφαλείας οφείλει να είναι συνεπής όχι μόνο με συγκεκριμένους διεθνοπολιτκούς κανόνες αλλά και με κριτήριο τη γεωγραφία και τη συστημική ανάλυση. Ένα θεωρητικό πλαίσιο που διαφοροποιείται σημαντικά από τον Πολιτικό Ρεαλισμό είναι αυτό που θεμελιώνεται στην έννοια του “Συμπλέγματος Περιφερειακής Ασφαλείας” (Regional Security Complex Theory). Ουσιαστικά συνδέει τις απειλές με γεωγραφικές παραμέτρους, συνεπώς τα κράτη που συνθέτουν αυτό το σύμπλεγμα συνδέονται μεταξύ τους με όρους πολύπλευρης αλληλεξάρτησης στο πεδίο της ασφάλειας.

Σύμφωνα με τους εμπνευστές της η ύπαρξη αυτών των συμπλεγμάτων κρατών από μόνη της δεν προδιαγράφει τη διεθνή συμπεριφορά των κρατών (σύγκρουση – συνεργασία), ωστόσο αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της διαμόρφωσης της ατζέντας ασφαλείας τους και των προτεραιοτήτων που θέτουν. Δεν θέτει μία ντετερμινιστικού χαρακτήρα νόρμα διεθνούς συμπεριφοράς των κρατών, αλλά αποτελεί παράγοντα διαμόρφωσης προτεραιοτήτων.

Η προστιθέμενη αξία της έννοιας του “Συμπλέγματος Περιφερειακής Ασφάλειας” είναι αυτή της εγγύτητας (proximity factor) στις εστίες / πηγές των απειλών, γεγονός που ενισχύει τη μεταβλητή “αμεσότητα” σε συνδυασμό με την αλληλεξάρτηση, που καθορίζει τις διακρατικές σχέσεις εντός αυτού του συμπλέγματος. Στην περίπτωση του Ισραήλ και της παρούσας κρίσης η εγγύτητα στην πηγή από την οποία προήλθε η απειλή (Γάζα) καθόρισε σημαντικά την αντίδραση του Τελ Αβίβ στα τρομοκρατικά χτυπήματα της Χαμάς.

Το εξωτερικό περιβάλλον ασφαλείας του Ισραήλ επιβαρύνθηκε σημαντικά μετά την αποσταθεροποίηση του Ιράκ, της Συρίας, την επάνοδο στην εξουσία των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν αλλά και την ακύρωση μιας διαδικασίας που έμελλε να οδηγήσει στη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους, το οποίο θα λειτουργούσε ως ένα ουσιαστικό ανάχωμα της ιρανικής επιρροής στην περιοχή. Σε όλα τα παραπάνω επίπεδα, καταλυτικής σημασίας ήταν οι επιλογές των ΗΠΑ, καθώς αυτές ενίσχυσαν δομικά την εικόνα ενός ανώριμου συστήματος ασφαλείας, που αποτελούσε εκ της δομής του πολλαπλασιαστή των προβλημάτων ασφαλείας του Ισραήλ.

Εξάλειψη της απειλής

Το εσωτερικό περιβάλλον ασφαλείας της χώρας επιδεινώθηκε από την πολιτική αστάθεια αλλά και τον πολιτικό εναγκαλισμό ή ανοχή του Νετανιάχου σε ακραία στοιχεία εντός της χώρας τα οποία αντιμετώπιζαν τους Παλαιστίνιους (και όχι μόνο τη Χαμάς) στο σύνολο τους ως “ξένο σώμα”. Σταδιακά κυριάρχησε μία πολιτική διωγμών των Παλαιστινίων με τέτοια ένταση μάλιστα που φάνταζε αναπόφευκτη μια ανάλογη ανάταση ή ενίσχυση των ακραίων δυνάμεων στις τάξεις τους (Χαμάς) την ίδια στιγμή που η Φατάχ ήταν πολιτικά αποδυναμωμένη.

 

Η ένταση της ισραηλινής αντίδρασης προσδιορίστηκε από διακριτά αλλά αλληλένδετα πεδία. Το πλέον σημαντικό αφορούσε το πρωτοφανές τραγικό αποτέλεσμα της εισβολής της Χαμάς και τις απώλειες που επέφερε. Υπό το βάρος του σοκ και της πίεσης της κοινής γνώμης στο εσωτερικό της χώρας διαμορφώθηκε μια θετικιστικού χαρακτήρα αντίληψη που ήθελε την εξάλειψη της πηγής της απειλής. Ως αποτέλεσμα, τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ξέφυγαν από κάθε πλαίσιο αναλογικότητας και οροθετήθηκαν με άξονες μια στρατηγική συλλογικής τιμωρίας και μία επικίνδυνη επιλογή που ενείχε σαφή στοιχεία εξανδραποδισμού των Παλαιστινίων.

Ο γράφων είχε επισημάνει ότι ο Νετανιάχου φλέρταρε επικίνδυνα με αυτό που προσδιόρισα ως “γενοκτονική εμμονή” (genocidal obsession). Μάλιστα μετά τη δήλωση του επικεφαλής των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων ότι «η Γάζα δεν θα είναι πια η ίδια» και ως αποτέλεσμα της ισοπέδωσής της επεσήμανα ότι, μετά το τέλος του πολέμου θα ήταν πρακτικά αδύνατο για μεγάλο μέρος των Παλαιστινίων να επιστρέψουν στα εδάφη τους. Η εμμονή δε των Ισραηλινών να τους εξαναγκάσουν σε φυγή προς την έρημο, προκάλεσε την οργή της Αιγυπτιακής κυβέρνησης. Σταδιακά άρχισε να διαφαίνεται ότι το προφητικό όσο και σιβυλλικό «η Γάζα δεν θα είναι πια η ίδια» συνδεόταν εννοιολογικά, επιχειρησιακά και στρατηγικά με το σενάριο της «τελικής λύσης» (final solution).

Η ισοπέδωση της Γάζας δεν αφήνει πολλά ερωτηματικά, ενώ η λογική του “δεν λαμβάνουμε υπόψη της παράπλευρες απώλειες” (δεν διατυπώθηκε επίσημα αλλά ουσιαστικά χαρακτηρίζει τη στρατιωτική δράση του Ισραήλ) καταστούσε σαφές το τί είχε στο μυαλό της η ισραηλινή ηγεσία

Την εγκληματική αυτή λογική ενίσχυσαν και δηλώσεις και παρεμβάσεις που υπογράμμιζαν ότι «δεν υπάρχουν αθώοι Παλαιστίνιοι πολίτες στη Γάζα (Israeli President Says There Are No Innocent Civilians In Gaza»,) όπως δήλωσε ο Ισραηλινός πρόεδρος. Στην ίδια λογική και η παρέμβαση της Lyn Julius στους Times of Israel με τίτλο «The myth of Palestinian innocence» όπου υπογράμμισε ότι «οι Παλαιστίνιοι δεν είναι αθώα θύματα όπως οι ίδιοι υποστηρίζουν». Η τερατώδης αυτή λογική αντεστραμμένη θα μπορούσε να εξωτερικευτεί με το “δεν υπάρχουν αθώοι Ισραηλινοί πολίτες”. Είναι αντιληπτό γιατί τέτοιες εννοιολογικές προσεγγίσεις οδηγούν σε εγκληματικές συμπεριφορές.

Σύγκρουση και απανθρωποποίηση

Στον ίδιο τόνο και ο Ρεπουμπλικάνος Γερουσιαστής Brian Mast που δήλωσε στο Καπιτώλιο ότι «υπάρχουν ελάχιστοι αθώοι Παλαιστίνιοι πολίτες» δήλωση που προφανώς στόχευε να “νομιμοποιήσει” στα μάτια της κοινής γνώμης λογικές συλλογικής τιμωρίας. Μάλιστα στην παρέμβασή του στο Καπιτώλιο προκάλεσε αίσθηση κάνοντας έναν παραλληλισμό ανάμεσα στους Παλαιστίνιους και τους Ναζί. «Θα πρότεινα στην άλλη πλευρά να μην παίρνει τόσο ελαφρά την ιδέα ότι υπάρχουν αθώοι Παλαιστίνιοι πολίτες. Δεν νομίζω ότι θα παίρναμε ελαφρά τη καρδία την ιδέα των αθώων Ναζί πολιτών κατά τον Β’ ΠΠ», είπε.

Τα παραπάνω αποτελούν ενδεικτικές μόνο τοποθετήσεις που παραπέμπουν σε μια εμφανή ή υποδόρια διαδικασία “απανθρωποποίησης” (de-humanization process). Με απλά λόγια ο αντίπαλος αντιμετωπίζεται εκτός της ανθρώπινης διάστασής του, γεγονός το οποίο “επιτρέπει” τη χρήση κάθε μέσου. Η ίδια λογική εξωτερικεύτηκε και στην επίθεση της Χαμάς και τον τρόπο που έδρασαν τα μέλη της.

Οι πολίτες αντιμετωπίζονται ως “αποδεκτές απώλειες”, ούτε καν ως παράπλευρες απώλειες. Η εξόντωση των μελών της Χαμάς δεν θα εκριζώσει το πρόβλημα, αφού οι ιδέες και αντιλήψεις και η ιδεολογία αποτελούν σκυτάλη που θα περάσει στα χέρια μίας επόμενης γενιάς. Επιπλέον, η εγκληματική πολιτική του Ισραήλ έναντι των αμάχων και οι δραματικές απώλειες δημιουργούν εκ των πραγμάτων μία νέα δεξαμενή υποστηρικτών της Χαμάς.

Ο ανθρώπινος πόνος εκτρέφει το μίσος σε μία πολυετή σύγκρουση στα πλαίσια της οποίας το Ισραήλ δεν χρησιμοποίησε εργαλεία “έξυπνης ισχύος“, ενώ παραβίασε κάθε έννοια διεθνούς δικαίου με κύματα αποικισμού και βίαιης απομάκρυνσης των Παλαιστινίων, πρακτική που καταδίκασε επανειλημμένα η ΕΕ. Την ίδια στιγμή το Τελ Αβίβ υπονόμευε επί σειρά ετών την οικονομία της Λωρίδας της Γάζας (βλ. ενδεικτικά WikiLeaks: Israeli Blockade Aimed to Weaken Gaza Economy, 2011), οδηγώντας τους Παλαιστίνιους στη φτώχεια, επιλογή που έδινε πόντους στους ακραίους της Χαμάς. Κάποιες επιλογές συνιστούν εκ των πραγμάτων ενδείξεις μίας αυτοεκπληρούμενης προφητείας.