Κανένα ρωσικό δάκρυ για τον Γκορμπατσώφ

Σύμφωνα με τον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, που έφυγε χτες από την ζωή πλήρης ημερών, αυτό που έφερε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν η… δημοφιλής τηλεοπτική σειρά “Ντάλας”! Ο Γκορμπατσώφ φέρεται να είχε δηλώσει πως, ήταν τέτοια η δημοφιλία της αμερικανικής σαπουνόπερας που επέτεινε την απονομιμοποίηση της εξουσίας του ΚΚΣΕ, “ανοίγοντας τα μάτια” των Σοβιετικών πολιτών στον δυτικό τρόπο ζωής!

Θα πρέπει να δώσουμε έναν δίκιο στον πρώην ηγέτη της ΕΣΣΔ. Η φιλόδοξη, όσο και αφελής προσπάθεια του Γκορμπατσώφ να μεταρρυθμίσει ένα σύστημα που είχε εξαντλήσει τα όρια του, υπό τα συνθήματα της “Γκλασνόστ” και της “Περεστρόϊκα”, έφερε τελικώς την διάλυση του, με έναν εκ των συνοδοιπόρων του, τον Νικολάι Ριζκόφ, να ομολογεί αργότερα πως «αν ήξερα το 1985 πως οι αλλαγές θα κατέληγαν στην διάλυση της χώρας και ειδικά του ενιαίου κράτους δεν θα συμμετείχα»!

Ο Γκορμπατσώφ εμφανίστηκε ως μία απαραίτητη ανάσα φρεσκάδας έναντι της “γεροντοκρατίας” που ταλάνιζε το ΚΚΣΕ, από τα χρόνια της ηγεμονίας του Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Οι υπέργηροι διάδοχοι του Μπρέζνιεφ, Γιούρι Αντρόποφ και Κονσταντίν Τσερνιένκο, “βασίλεψαν” μόλις για μερικούς μήνες. Αν και η θητεία Τσερνιένκο δεν άφησε κάτι αξιοσημείωτο, δεν ισχύει το ίδιο με αυτήν του “γερόλυκου” της KGB.

Ο Αντρόποφ υπήρξε ο πολιτικός μέντορας του Γκορμπατσώφ. Η θητεία του ξεκίνησε με μία φιλόδοξη εκστρατεία πάταξης της διαφθοράς και του αλκοολισμού, για να καταλήξει ως ηγέτης “φάντασμα” να νοσηλεύεται επί μήνες με νεφρική ανεπάρκεια, υπό άκρα μυστικότητα. Την εκλογή Γκορμπατσώφ είχε υποστηρίξει με σθένος η στιβαρή “φωνή” της ρωσικής διπλωματίας, ο “κύριος όχι” Αντρέι Γκρομίκο, υπό την μνημειώδη φράση «σύντροφοι, μην κοιτάτε το χαμόγελο του, τα δόντια του είναι από ατσάλι»! Στοιχεία της εκστρατείας Αντρόποφ κατά της διαφθοράς και του αλκοολισμού θα δούμε και στην πολιτική Γκορμπατσώφ.

Ο Γκορμπατσώφ είχε την αυταπάτη πως οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις της Περεστρόικα και το άνοιγμα στην Δύση θα συνέβαλαν στην νομιμοποίηση του σοσιαλισμού στα μάτια των Σοβιετικών πολιτών. Ο ίδιος δεν ήταν διατεθειμένος να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία για να υπερασπιστεί τα καθεστώτα του Ανατολικού Μπλοκ, τα οποία κατέρρευσαν σαν χάρτινος πύργος, χωρίς την υποστήριξη της Μόσχας. Έστειλε βέβαια τα τανκς το 1990 για να εμποδίσει την ανεξαρτησία της Λιθουανίας από την ΕΣΣΔ, όταν άρχισαν να εντείνονται οι διαλυτικές τάσεις στην Ομοσπονδία.

Η αυταπάτη Γκορμπατσώφ

Στην πραγματικότητα, οι μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσώφ έδειξαν στα μάτια των Σοβιετικών πολιτών την ανεπάρκεια του συστήματος. Πλέον συζητούνταν ανοιχτά και “φωναχτά” όλα τα κακώς κείμενα του καθεστώτος: Από τις ουρές στα καταστήματα και τα προνόμια της νομεκλατούρας, μέχρι τις ελλείψεις τροφίμων. Η δε διαχείριση της πυρηνικής έκρηξης στο Τσέρνομπιλ, ήταν μία απόλυτη καταστροφή που άφησε έκθετη την σοβιετική εξουσία.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, το άνοιγμα στην Δύση, έφερε την θριαμβευτική είσοδο της δυτικής μαζικής κουλτούρας, την οποία αδυνατούσαν να ανταγωνιστούν οι διδαχές του Λένιν και του Μαρξ, οι διδαχές μιας επανάστασης που πλέον είχε μετατραπεί προ πολλού σε καθεστώς. Η Σοβιετική Ένωση είχε ήδη αξιακά καταρρεύσει, όταν μεγάλος αριθμός Σοβιετικών πολιτών περίμενε επί ώρες στην ουρά για ένα burger και ένα ποτήρι Coca Cola στα εγκαίνια του πρώτου καταστήματος Mc Donalnd’s στην Μόσχα.

Η Περεστρόικα του Γκορμπατσώφ δεν παρέδωσε τα ηνία της ιδεολογικής κυριαρχίας από τον μαρξισμό στην παραδοσιακή ρωσική κουλτούρα, όπως ήθελε ο φημισμένος συγγραφέας Αλεξάντρ Σολζενίτσιν (το βιβλίο του οποίου “Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ” είχε “αγκαλιάσει” η Δύση, ως ένα “κατηγορώ” κατά της σταλινικής καταπίεσης). Η Περεστρόικα παρέδωσε την ιδεολογική κυριαρχία στο Χόλυγουντ, την Coca Cola τα Big Mac και την… Pizza Hut, την οποία διαφήμισε μετέπειτα ο Γκορμπατσώφ, γεγονός που τον γελοιοποίησε στα μάτια των συμπολιτών του.

Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν ήταν μόνο στρατιωτική και διπλωματική αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων, αλλά ήταν και μία αντιπαράθεση σε επίπεδο αξιών και αρχών, σε επίπεδο συμβόλων. Τα σύμβολα του κομμουνιστικού καθεστώτος ηττήθηκαν από τα σύμβολα της καπιταλιστικής και καταναλωτικής Δύσης. Θέμα χρόνου έμοιαζε η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ως χάρτινος πύργος, παρά το δημοψήφισμα που προηγήθηκε στις 17 Μαρτίου του 1991, όπου η συντριπτική πλειονότητα των Σοβιετικών πολιτών είχαν ψηφίσει υπέρ της διατήρησης της Σοβιετικής Ένωσης.

Ισορροπώντας μεταξύ των σκληροπυρηνικών επικριτών της Περεστρόικα και των μεταρρυθμιστών που τον κατηγορούσαν ότι “σπεύδει βραδέως”, ο Γκορμπατσώφ τελικώς απομονώθηκε από όλους. Τον Αύγουστο του 1991 ανατράπηκε από το πραξικόπημα-οπερέτα των σκληροπυρηνικών του ΚΚΣΕ και μετά περιορίστηκε να παρακολουθεί την παράδοση της χώρας στον επίσημο “νεκροθάφτη” της ΕΣΣΔ Μπόρις Γιέλτσιν, η θητεία του οποίου μόνο ως ντροπή μπορεί να χαρακτηριστεί για την σύγχρονη Ρωσία. Οι πραξικοπηματίες επιτάχυναν τις εξελίξεις στην διάλυση μιας πατρίδας, αν και είχαν κατεβάσει τα τανκς για να την υπερασπιστούν.

Το ατιμωτικό τέλος 

Παρά τις ανεπάρκειες και την διαφθορά του κομμουνιστικού καθεστώτος, η διάδοχη (και  ταπεινωτική) κατάσταση της Σοβιετικής Ένωσης προκάλεσε θλίψη σε εκατομμύρια Ρώσους. Ένας από αυτούς είναι ο σημερινός πρόεδρος της χώρας Βλαντιμίρ Πούτιν, που ομνύει στις ένδοξες στιγμές του σοβιετικού παρελθόντος, με τις κομμουνιστικές σημαίες να ανεμίζουν στην κατεχόμενη Ουκρανία και φτάνοντας στο σημείο να φυλακίζει πολιτικούς της αντιπολίτευσης που εξισώνουν τον Χίτλερ με τον Στάλιν!

Όσον αφορά τα ανοίγματα του Γκορμπατσώφ στην Δύση, που έφτασαν στην αυτοδιάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, στην εγκατάλειψη των κομμουνιστικών “δορυφόρων” και την επανένωση της Γερμανίας (στην οποία είχε αντιταχθεί η Μάργκαρετ Θάτσερ), η Μόσχα, παρά τις δεσμεύσεις στον Γκορμπατσώφ βρέθηκε με την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη, ακόμα και την Βαλτική.

Βέβαια επί θητείας του πραγματοποιήθηκε η εξομάλυνση των σχέσεων της Μόσχας με το Πεκίνο, όπως υπενθύμισε στην ανακοίνωση του το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών, αλλά και με την Τεχεράνη. Η εξομάλυνση των σχέσεων Μόσχας-Τεχεράνης ξεκίνησε με ένα προσωπικό γράμμα του Χομεϊνί στον Γκορμπατσώφ (την μοναδική γραπτή επικοινωνία του Αγιατολάχ με ξένο ηγέτη) όπου τον προειδοποιούσε (με αξιοπρόσεκτη διορατικότητα) με την… κατάρρευση του κομμουνισμού και το ενδεχόμενο κυριαρχίας της δυτικής κουλτούρας στην Ρωσία! Σήμερα, Κίνα και Ιράν έχουν περίοπτη θέση στον “ευρασιατικό αιώνα” που οραματίζεται ο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Το παράδοξο με τον Γκορμπατσώφ είναι πως παρά το κύμα γοητείας που ασκούσε στην Δύση, παρέμεινε περιθωριακή φιγούρα στο εσωτερικό της χώρας του. Στις μόνες εκλογές που μετείχε ως ανεξάρτητος προεδρικός υποψήφιος το 1996 κατέκτησε μόλις μερικές χιλιάδες ψήφους, πάρα πολύ πίσω από το Κομμουνιστικό Κόμμα (που τον αντιμετωπίζει ως “προδότη”) και το κόμμα του εθνικιστή στρατηγού Λεμπέντ (κατά πολλούς του μελλοντικού προέδρου της Ρωσίας, αν δεν είχε μεσολαβήσει ο θάνατος του σε αεροπορικό δυστύχημα το 1999).

Η υποψηφιότητα Γκορμπατσώφ βρέθηκε πολύ πίσω ακόμα και από τον Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι, τον γραφικό και θηριώδη υποψήφιο της ρωσικής ακροδεξιάς, που οραματίζονταν “πλύνει τις μπότες του στον Ινδικό Ωκεανό”! Ο Ζιρινόφσκι πέθανε τον περασμένο Απρίλιο από κορονοϊό και ο Πούτιν απέτινε φόρο τιμής στην κηδεία του και μάλιστα δάκρυσε. Αν και εξέφρασε τα συλλυπητήρια του στην οικογένεια του Γκορμπατσώφ, μοιάζει δύσκολο να κλάψει ο Πούτιν για τον πολιτικό που διέλυσε την “πατρίδα της καρδιάς του”. Το ίδιο ισχύει και για την συντριπτική πλειονότητα των Ρώσων πολιτών.