Κινούμενη άμμος η Μέση Ανατολή

του Κωνσταντίνου Μπίτσιου  – 

Με τους πολέμους στο Ιράκ, στη Λιβύη και στη Συρία τα πράγματα ήρθαν πάνω κάτω στον αραβικό κόσμο. Ανατράπηκαν παλιές συμμαχίες, αναδείχθηκαν νέοι παίκτες και κατέρρευσαν απολυταρχικά, αλλά κοσμικά καθεστώτα που εξασφάλιζαν την κρατική οντότητα. Ρευστοποιήθηκαν σύνορα που είχαν  χαραχθεί μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πριν 101 χρόνια, ο Βρετανός Sykes και ο Γάλλος Picot, καθόρισαν τις σφαίρες επιρροής και χάραξαν τα σύνορα της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με ίσιες γραμμές, επικαλούμενοι την ευκολία του εγχειρήματος. Στην πραγματικότητα, είχαν συνειδητά αναμίξει διαφορετικές φυλές και θρησκευτικά δόγματα, προκειμένου, μέσω των αντιθέσεων και της αστάθειας, οι αποικιοκρατικές δυνάμεις να διατηρήσουν επιρροή και έλεγχο.

Η ανατροπή των καθεστώτων και οι πολεμικές συγκρούσεις επανέφεραν στην επιφάνεια τις θρησκευτικές και φυλετικές αντιθέσεις. Η προέλαση των δυνάμεων του Άσαντ επισφράγισε την τροπή του πολέμου στη Συρία. Η Ρωσία έχει ουσιαστικά διασφαλίσει την εδραίωση ενός φιλικού προς αυτή καθεστώτος και κατ’ επέκτασιν τις στρατιωτικές βάσεις της στη Συρία. Ταυτοχρόνως, έχει ενισχύσει την επιρροή της στην ευρύτερη περιοχή.

 Η ρυμούλκηση της Τουρκίας στο ρωσικό άρμα είναι το εντυπωσιακότερο αποτέλεσμα σ’ αυτό το επίπεδο. Η εναντίωση στον κουρδικό αλυτρωτισμό, μάλιστα, έφερε κοντά την Άγκυρα και με τη Βαγδάτη και με την Τεχεράνη. Κοινός παρονομαστής είναι το γεγονός ότι έχουν σημαντικές κουρδικές κοινότητες στην επικράτειά τους. Ως εκ τούτου, υποστηρίζουν την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας και δεν θέλουν αυτόνομο κουρδικό κρατίδιο στο βόρειο τμήμα της χώρας, όπως εναντιώθηκαν και στην ανεξαρτητοποίηση του αυτόνομου κουρδικού κρατιδίου στο βόρειο Ιράκ με το προ εβδομάδων δημοψήφισμα που προκήρυξε ο Μπαρζανί.

Το δόγμα Ομπάμα

Εξαρχής στόχος του Ομπάμα ήταν η απεμπλοκή των ΗΠΑ από το Ιράκ. Απέφυγε στρατιωτική εμπλοκή στη Συρία και επέτυχε τη συμφωνία με την Τεχεράνη, παρά την ισχυρή πίεση που δέχθηκε από τα “γεράκια” της κυβέρνησής του. Για τον Ομπάμα, η αμερικανική στρατιωτική εμπλοκή στη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να επιφέρει οριστικές και βιώσιμες λύσεις, παρότι έχει υψηλό πολιτικό, οικονομικό και ανθρώπινο κόστος.

Η στρατηγική κατεύθυνση του προηγούμενου Αμερικανού προέδρου ήταν οι ΗΠΑ να επικεντρωθούν στον Ειρηνικό για να ανασχέσουν την διευρυνόμενη και εντεινόμενη οικονομική και πολιτική επιρροή της Κίνας. Στην πράξη, όμως, οι Αμερικανοί έμειναν κολλημένοι στην αντιρωσική γραμμή. Στη Μέση Ανατολή, πάντως, είναι εμφανές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διπλωματικά έχουν χάσει έδαφος.

Ο πρόεδρος Τραμπ έχει εξαρχής δηλώσει πως δεν είναι χρέος των Αμερικανών να προάγουν τη δημοκρατία ανά τον κόσμο. Η απομάκρυνση του Άσαντ δεν ήταν ποτέ προτεραιότητά του, παρά το γεγονός ότι την επιδιώκει διακαώς το Ισραήλ. «Δεν τον συμπαθώ» είχε δηλώσει, «αλλά πολεμά το Ισλαμικό Κράτος». Από τότε, όμως, έχουν αλλάξει αρκετά. Ως πρόεδρος δέχεται πιέσεις από το κατεστημένο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, γεγονός που τον εξώθησε να βομβαρδίσει συριακή αεροπορική βάση με πυραύλους.

Ο πρόεδρος Τραμπ είχε καταστήσει σαφή και την προτεραιότητά του να ανασχέσει την άνοδο της Κίνας. Δόγμα του ήταν και εν μέρει παραμένει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εμπλέκονται μόνο σε μέτωπα, όπου διακυβεύονται άμεσα αμερικανικά συμφέροντα. Η εξουδετέρωση του Ισλαμικού Κράτους, άλλωστε, μπορεί να επιχειρηθεί σε συνεργασία με τη Μόσχα, αλλά και σ’ αυτό το μέτωπο αυτό που κυριαρχεί είναι η καχυποψία μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων. Η συνεννόησή τους περιορίζεται στο πως να αποφύγουν μία μεταξύ τους αντιπαράθεση.

Στη σκακιέρα και η Τουρκία

Στην γεωπολιτική εξίσωση παρεμβάλλεται και ο τουρκικός παράγοντας. Η στρατηγική της Άγκυρας για ανατροπή του Άσαντ και για αντικατάστασή του από ένα σουνιτικό καθεστώς που θα μετέτρεπε τη Συρία σε τουρκικό προτεκτοράτο έχει καταρρεύσει. Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να εμπλακούν και στρατιωτικά στο συριακό μέτωπο για να αποτρέψουν τη δημιουργία κουρδικού κρατιδίου. Δεν φαίνεται πως θα το καταφέρουν.

Παρά τις προσπάθειες του Ερντογάν στη συνάντησή τους προ μηνών στην Ουάσιγκτον, ο πρόεδρος Τραμπ δεν υπαναχώρησε από την απόφασή του για εξοπλισμό και εκπαίδευση των Κούρδων της Συρίας. Όσο η Ρωσία έχει το πλεονέκτημα και όσο οι Αμερικανοί τηρούν αυτή τη στάση στη Συρία, ο Ερντογάν δεν θα απευθύνεται σ’ αυτούς, αλλά στη Μόσχα για να περιορίσει τους Κούρδους στη Συρία. Ούτε και με αυτό τον τρόπο, όμως, έχει φέρει αξιόλογο αποτέλεσμα. Μετά την προσέγγιση με την Άγκυρα, η Μόσχα ανέχεται τη διεξαγωγή κάποιων τουρκικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στη βόρειο Συρία, αλλά θέτει και όρια.

Δύσκολη είναι η εξίσωση και για τον Τραμπ. Η πρόθεση του να καταγγείλει την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν αντιφάσκει με την επιδίωξή του να εξουδετερώσει το Ισλαμικό Κράτος. Η εμπέδωση ειρήνης στη Συρία και στο Ιράκ δεν είναι εφικτή, χωρίς τη συνδρομή της Τεχεράνης. Στην όχι και πολύ πιθανή πλέον περίπτωση που ο Τραμπ επιχειρήσει μία συνεργασία με τον Πούτιν στη Συρία, θα είναι δύσκολο να μην ενταχθεί σ’ ένα σχήμα συνεργασίας που θα συμμετέχει και το Ιράν.

Δυστυχώς, η Ελλάδα έχει εδώ και χρόνια πάψει να έχει επιρροή στην περιοχή. Όταν αποκατασταθεί η ομαλότητα στη Συρία θα είναι μια μεγάλη ευκαιρία για ελληνικές εταιρίες να συμμετάσχουν στην ανοικοδόμησή. Κρίσιμος παράγοντας θα είναι η έγκαιρη κινητοποίηση του ελληνικού κράτους, το οποίο από τώρα θα πρέπει να στήσει τις αναγκαίες γέφυρες.