Λιβύη: Το μήλο της έριδος Σίσι-Ερντογάν

Ο ανταγωνισμός για την επόμενη ημέρα στη Λιβύη, αυξάνεται εκθετικά. Η Τουρκία και η Αίγυπτος είναι οι δύο χώρες οι οποίες κυρίως συνδράμουν τις δύο πλευρές του εμφυλίου. Μάλιστα, τον τελευταίο χρόνο η Λιβύη έχει γίνει το μεγαλύτερο θέατρο επιχειρήσεων πολλαπλών δρώντων, μία μεγάλης έκτασης διαμάχη δι’ αντιπροσώπων στην οποία δύο είναι οι βασικές εμπλεκόμενες πλευρές:

Από την μία η Τουρκία, η οποία στηρίζει τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση Σαράτζ (GNA), απέναντι στον συνασπισμό της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Ρωσίας, που στηρίζουν τον αυτοαποκαλούμενο “στρατάρχη” Χαλίφα Χαφτάρ (LNA). Μετά την αποτυχία του Χαφτάρ να καταλάβει την Τρίπολη και κατ’ επέκταση να κερδίσει τον εμφύλιο στη Λιβύη, η Αίγυπτος επανεξέτασε τη στρατηγική της και υποστήριξε θερμότερα τον Χαφτάρ.

Ενεργώντας υπό σημαντική πίεση, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Σίσι ανέφερε πως η Σύρτη και η αεροπορική βάση Τζούφρα αποτελούν “κόκκινες γραμμές”. Προειδοποίησε πως τυχόν κατάληψη τους από τις, υποστηριζόμενες από την Τουρκία, δυνάμεις της κυβέρνησης Σαράτζ θα σημάνει την άμεση ενεργοποίηση του αιγυπτιακού στρατού, εντός των συνόρων της Λιβύης.

Τα μέτωπα της Αιγύπτου

Παρότι ο Σίσι προτείνει μια πολιτική λύση για τη Λιβύη και δεν ενδιαφέρεται να εμπλακεί ενεργά στο εσωτερικό της χώρας, εντούτοις πλέον θεωρεί την τωρινή κατάσταση «διαφορετική». Σε ομιλία του, μπροστά σε ηγέτες φυλών της Λιβύης, ανέφερε πως εάν ζητηθεί από τον λιβυκό λαό, τότε η Αίγυπτος είναι έτοιμη να παρέμβει. Στον αντίποδα, η Τουρκία δεν περιμένει πως θα αντιμετωπίσει τον αιγυπτιακό στρατό στο πεδίο της μάχης.

Η Άγκυρα θεωρεί πως η Αίγυπτος έχει εξαντλήσει ήδη τις δυνατότητες της σχετικά με τη στήριξη στον Χαφτάρ και πως δεν πρόκειται να πραγματοποιήσει τις απειλές της. Οι Τούρκοι αναλυτές, μάλιστα, αντιλαμβάνονται τις δηλώσεις του Αιγύπτιου προέδρου ως μια προσπάθεια να πείσει τους υποστηρικτές και τα μέλη των δυνάμεων της κυβέρνησης Σαράτζ, να αποδεχτούν την κατάπαυση του πυρός.

Αξίζει βέβαια να σημειωθεί πως η Αίγυπτος, αυτή την περίοδο, αντιμετωπίζει δύο σημαντικές προκλήσεις ασφαλείας στο εσωτερικό της. Αφενός τους σχετιζόμενους με το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος μαχητές που δρουν στο όρος Σινά και αφετέρου τα σχέδια της Αιθιοπίας να λειτουργήσει το φράγμα “Grand Renaissance”, γεγονός που δημιουργεί ζήτημα ασφάλειας των αποθεμάτων ύδατος της αραβικής χώρας. Εξάλλου, η Σύρτη και η βάση Τζούφρα απέχουν από τα λιβυκό-αιγυπτιακά σύνορα, περισσότερα από 800 χιλιόμετρα.

Όμως, παρά τις διαφορές τους στον εμφύλιο της Λιβύης, φαίνεται πως υπάρχουν ζητήματα που θα μπορούσαν να ενώσουν τις δύο χώρες. Τον Νοέμβριο του 2019 η Τουρκία και η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης, υπέγραψαν ένα μνημόνιο οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών. Η συμφωνία αυτή έχει πολλάκις κατακριθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς παραβιάζει τα θαλάσσια δικαιώματα της Ελλάδας.

Η ενεργειακή σκακιέρα της Μεσογείου

Όμως, το τουρκολιβυκό μνημόνιο προσφέρει ορισμένες επιλογές και στην Αίγυπτο. Αρχικά εμποδίζει την δημιουργία του αγωγού EastMed, ο οποίος απειλεί τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα της Αιγύπτου, φέρνοντας ισραηλινό αέριο στην Ευρώπη (μέσω Κύπρου και Ελλάδας). Μέσω των σταθμών υγροποίησης φυσικού αερίου στο Idku και τη Damietta, η Αίγυπτος μπορεί να αποτελέσει έναν κόμβο για εξαγωγή φυσικού αερίου.

Αυτές οι υποδομές όμως θα έχαναν την αξία τους, εάν ο EastMed γινόταν πραγματικότητα. Αξίζει βέβαια να αναφερθεί, πως παρότι η συμφωνία των τριών μερών (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ) έχει υπογραφεί, υπάρχουν αμφιβολίες για το εάν ο EastMed είναι οικονομικά βιώσιμος. Επιπλέον υπάρχει και η αβεβαιότητα σχετικά με την τιμή του εξαγώγιμου φυσικού αερίου, ειδικά όταν η Ρωσία και το Κατάρ προμηθεύουν ήδη φθηνό αέριο την Ευρώπη.

Επιπλέον, μια συμφωνία για τις θαλάσσιες ζώνες μεταξύ Αιγύπτου και Ελλάδας θα έδινε στην Αίγυπτο λιγότερη επήρεια, σε συνάρτηση με αυτή που μπορεί να έχει εάν το τουρκολιβυκό μνημόνιο τεθεί σε ισχύ. Αυτό συμβαίνει διότι η παράτυπη οριοθέτηση που έχει προβεί η Τουρκία, δεν υπολογίζει επήρεια ούτε στις νήσους του Νοτιοανατολικού Αιγαίου, αλλά ούτε και στην Κρήτη.

Έτσι, δημιουργείται μια ζώνη ύδατος την οποία καπηλεύεται η Τουρκία. Η παραπάνω ενέργεια δίνει τη δυνατότητα στην Αίγυπτο να “κερδίσει” περισσότερες θαλάσσιες ζώνες και άρα δυνατότητες σε πιθανό καθορισμό ΑΟΖ. Όμως φαίνεται πως οι προτεραιότητες της αιγυπτιακής κυβέρνησης δεν καθορίζονται αποκλειστικά από το εθνικό της συμφέρον.

Μεγάλη σημασία έχουν οι περιφερειακές της συμμαχίες, ειδικά αυτές με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι σχέσεις αυτές δημιουργήθηκαν κυρίως έπειτα από το 2013, όταν και οι δύο χώρες στήριξαν το πραξικόπημα του Σίσι. Ο πρόεδρος της Αιγύπτου, δημιούργησε περιφερειακές συμμαχίες, έτσι ώστε να νομιμοποιήσει ως ένα βαθμό τη θέση του στην εξουσία.

Επιθετικά παιχνίδια επιρροής 

Οι συμμαχίες αυτές όμως, επέβαλαν μια σειρά από αποφάσεις στο εσωτερικό, γεγονός που οδηγεί στο εξής παράδοξο: Η Αίγυπτος αντί να εκπληρώνει τις απαιτήσεις της με βάση τα εθνικά της συμφέροντα, ψάχνει να βρει νομιμότητα στο εξωτερικό. Φυσικά, αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο Σίσι να μη μπορεί να συμφωνήσει με την Τουρκία, καθώς το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι είναι οι μεγάλοι αντίπαλοι της Άγκυρας.

Φαίνεται όμως πως οι διαπραγματεύσεις μπορούν να ωφελήσουν και τις δύο πλευρές. Παρότι μια συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών θα έδινε στην Αίγυπτο μεγαλύτερη επήρεια στις θαλάσσιες ζώνες, η αυξανόμενη επιθετικότητα της Τουρκίας στη Λιβύη απειλεί την ασφάλεια της Αιγύπτου. Η παρέμβαση και η υποστήριξη της κυβέρνησης Σαράτζ, οφείλεται εν πολλοίς στην προσπάθεια που καταβάλει η Τουρκία για να αλλάξει τους συσχετισμούς στην Ανατολική Μεσόγειο, κυρίως τους χάρτες της ΑΟΖ προς όφελος της.

Επιπλέον, η οπισθοχώρηση του Χαφτάρ σήμανε την αύξηση της πιθανότητας ανακατάληψης σημαντικών πετρελαϊκών δομών της Λιβύης από τις φιλοτουρκικές δυνάμεις του Λίβυου πρωθυπουργού. Το ενδεχόμενο αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως η αποκατάσταση του ελέγχου των υποδομών αυτών από την κυβέρνηση Σαράτζ, μπορεί να παγιώσει τα συμφέροντα της Τουρκίας στην περιοχή. Τέλος, δεν είναι σαφές εάν η Αίγυπτος θα υποστηρίξει τον Χαφτάρ για πολύ ακόμη.

Αδύνατη η πολιτική λύση

Παρότι ο Λίβυος στρατάρχης ξεκίνησε την επιχείρηση κατάληψης της Τρίπολης τον Απρίλιο του 2019, έχοντας σημαντική υλικοτεχνική υποστήριξη από την Αίγυπτο, δεν κατάφερε να επιτύχει τον σκοπό του. Είναι λογικό να υπάρχουν δεύτερες σκέψεις σχετικά με αποτελεσματικότητα του στο στρατιωτικό επίπεδο. Επίσης, παρά τις εξαγγελίες περί πολιτικής λύσης από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, μια τέτοια λύση φαντάζει αδύνατον να υπάρξει.

Τόσο οι αγεφύρωτες διαφορές ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές, όσο και η διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, δεν συνηγορούν στην εύρεση πολιτικής λύσης. Τέλος, παρότι η Αίγυπτος θα μπορούσε να καταλήξει σε συμφωνία σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες, δεν μπορεί να ανεχτεί την προσπάθεια της Τουρκίας να δημιουργήσει πολιτικά και στρατιωτικά τετελεσμένα στη Λιβύη.

Η Άγκυρα στον αντίποδα, δεν ενδιαφέρεται για μια συνεργασία με την Αίγυπτο. Αποκαλώντας συνεχώς τον Σίσι «δικτάτορα», οι διπλωματικές σχέσεις των δύο κρατών είναι δύσκολο να γεφυρωθούν.  Έτσι, παρότι η σχέση των δύο κρατών στη Λιβύη δεν θα διαταραχθεί από μία θερμή σύγκρουση, η μεταξύ τους διαμάχη δι’ αντιπροσώπων θα συνεχιστεί.

Η ομαλοποίηση των σχέσεων των δύο χωρών δεν φαίνεται κοντά στον ορίζοντα. Αυτό επιτρέπει αφενός στις εμπλεκόμενες πλευρές στη Λιβύη να συνεχίσουν να συγκρούονται με τη βοήθεια τρίτων, αφετέρου δίδει τη δυνατότητα σε χώρες (όπως η Ελλάδα) να εκμεταλλευτούν την αδυναμία συνεννόησης που υφίσταται, προς όφελος των δικών τους συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο.