Μα καλά, εσείς ακόμα νομίζετε ότι αποφασίζει ο Τραμπ;

Δεν χωράει αμφιβολία ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ διαθέτει έναν αμφιλεγόμενο χαρακτήρα για το αξίωμα που έχει αναλάβει. Ωστόσο, δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο στην αμερικανική ιστορία. Φερ’ ειπείν, ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρέιγκαν τη δεκαετία του 1980, υπήρξε περισσότερο αμφιλεγόμενος και με περισσότερους μάλιστα τρόπους. Ο Ρέιγκαν –οφείλουμε να υπενθυμίσουμε– με αμερικανικούς όρους θεωρείται ένας από τους πιο πετυχημένους προέδρους, ενώ κανείς δεν θα αμφισβητήσει ότι η στρατηγική του επιδεξιότητα γονάτισε και συνέτριψε την ΕΣΣΔ.

Αυτά συμβαίνουν ανεξάρτητα της εσωτερικής πολυφωνίας στις ΗΠΑ που διεγείρει το σύστημα ελέγχου και ισορροπιών (checks and balances). Ανεξαρτήτως προσώπων και συγκυριών μερικά πράγματα παραμένουν πραγματικότητα και απλά όποιος γνωρίζει στοιχειωδώς το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις στις ΗΠΑ, μπορεί να πέσει από την καρέκλα του, διαβάζοντας πολλά από αυτά που γράφονται καθημερινά.

Μιλάμε για απλουστευτικό τρόπο ερμηνείας των αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Για παράδειγμα, βλέπουμε συχνά σε αναλύσεις να προσωποποιούνται οι αμερικανικές διαφορές με όρους ελληνικούς ή κυπριακούς ή προσωπικών προτιμήσεων. Αυτό μάλιστα το βλέπουμε να συμβαίνει όταν οι διαφορές ή τα παιχνίδια εξουσίας στις ΗΠΑ, δεν μας αφορούν! Αυτές οι διαφορές επηρεάζουν ενδεχομένως την αμερικανική στρατηγική μόνο ως προς τις αποχρώσεις, στο ύφος των ανακοινώσεων και στις δήθεν –πιθανότατα όπως συνήθως μαθαίνουμε πολύ αργότερα– στημένες αντιφάσεις. Αλλά ως εκεί.

Ο προσανατολισμός είναι πάντα ο ίδιος: αμερικανική ισχύς, αμερικανική υπεροχή, αμερικανική ασφάλεια, θέση, ρόλος και εθνικά συμφέροντα. Αυτές είναι διαχρονικές σταθερές, γύρω από τις οποίες υπάρχει συντριπτική ομοφωνία και σύγκλιση θέσεων ως προς τις δέουσες αποφάσεις. Η αμερικανική στρατηγική, ως γνωστόν, σχεδιάζεται από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας.

Στο τραπέζι αυτού του πανίσχυρου θεσμού, λοιπόν, υπάρχουν τα λεγόμενα εναλλακτικά σχέδια (contingency plans), πάνω στα οποία πατάει η αμερικανική εξωτερική πολιτική, ανεξάρτητα ποιος είναι πρόεδρος των ΗΠΑ. Μιλάμε για αναρίθμητα εναλλακτικά σχέδια και σενάρια αποφάσεων που συνδέουν τα μακροχρόνια αλλά και μεσοπρόθεσμα εθνικά συμφέροντα με τις ορατές βραχυχρόνιες αποφάσεις.

Βέβαια, εμείς οι υπόλοιποι –οι εκτός– γνωρίζουμε ποιος είναι ο προσανατολισμός της αμερικανικής στρατηγικής. Επειδή, όμως, δεν βρισκόμαστε στα ενδότερα του Λευκού Οίκου, του Πενταγώνου και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν γνωρίζουμε ακριβώς το πώς συμπλέκονται τα βραχυχρόνια με τα μεσοπρόθεσμα και τα μακροχρόνια σχέδια, αλλά και συμφέροντα.

Το modus operandi των Αμερικανών

Το “εγκαταλείπω”, “φιλεύω”, “εξορκίζω”, “κατηγορώ”, “συμμαχώ”, “αλλάζω αποφάσεις” για τους Έλληνες, τους Τούρκους, τους Κούρδους έχει σχέση με το πώς σχεδιάζουν και εκτελούν εναλλακτικές αποφάσεις οι Αμερικανοί. Αυτές οι αποφάσεις, λοιπόν, στο βάθος των δεκαετιών δημιουργούν ένα modus operandi που λογικά, μεταξύ άλλων:

1. Θα διαιωνίσει την αμερικανική γεωπολιτική υπεροχή, δίχως βέβαια πυρηνικό πόλεμο γιατί σημαίνει καταστροφή όλων (“nuclear winter”)
2. Θα οριοθετήσει την θέση και επιρροή άλλων μεγάλων δυνάμεων για να μην γίνουν περιφερειακές ηγεμονίες.
3. Δεν θα έχει (ή να έχει;) ένα ενιαίο κουρδικό κράτος αλλά διάσπαρτους και αδύναμους Κούρδους συν ίσως 2-3 υποτελή (όπως είναι η Ελλάδα και η Κύπρος) κουρδικά κρατίδια.
4. Θα “βάλει σε καλούπια” περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία, δεδομένου ότι ηγέτες, όπως ο Ερντογάν, είναι αναλώσιμοι και κάποια στιγμή αλλάζουν αν δεν κάνουν συμφέρουσες συναλλαγές. Αυτά τα “καλούπια” λοιπόν, δημιουργούνται ώστε να έχει μεν μελλοντικά συναλλαγές, αλλά πάντα σε συνάρτηση με τις πλανητικές και περιφερειακές ισορροπίες.

Ουσιαστικά οι Αμερικανοί στη Συρία –κατά την γνώμη μας– έπραξαν πολύ έξυπνα: Βάζουν την εξωτερική τους πολιτική στις ράγες βάσει των θουκυδίδειων αξιωμάτων, τα οποία έχουν μελετήσει ενδελεχώς τουλάχιστον στο Πεντάγωνο. Κορυφαίοι στοχαστές των διεθνών σχέσεων και της συμπεριφοράς των κρατών, όπως οι Waltz και Mearsheimer, έχουν προσφέρει ανεκτίμητες θουκυδίδειες τυπολογίες, ακριβώς επειδή είδαν την αξία του Θουκυδίδη. Θεωρώ ότι στην Ελλάδα οι ιθύνοντες και οι σχετικοί με το αντικείμενο θα ωφεληθούν και θα ωφελήσουν αν εδράζουν τις αναλύσεις τους σε αυτά τα αξιώματα και σε αυτές τις εδραιωμένες τεκμηριωμένες τυπολογίες. Ειδάλλως, γνώμη έχουμε όλοι.

Δεν συμβουλεύει ο Habermas το Πεντάγωνο

Τα πράγματα, εν τέλει, δεν είναι όπως φαίνονται ή όπως κουβεντιάζονται σε καφενεία. Όπως έγραψε ο Κονδύλης: «Όταν το αμερικανικό Πεντάγωνο καταρτίζει τους σχεδιασμούς του, που φθάνουν ήδη βαθιά μέσα στον 21ο αιώνα, δεν καλεί βέβαια ούτε τον Rawls ούτε τον Habermas ούτε άλλους ηθικοφιλοσόφους, προκειμένου να ακούσει και να ακολουθήσει τις συμβουλές τους».

Οι αποφάσεις των ΗΠΑ και οι πιθανές εναλλαγές αποφάσεων, είτε μας αρέσουν είτε όχι, δεν είναι αποτέλεσμα του εκάστοτε ενοίκου του Λευκού Οίκου. Πρέπει να γνωρίζουμε, πως κανένας πρόεδρος δεν λειτουργεί μόνος του, όπως για παράδειγμα έχει δημιουργηθεί η εντύπωση για τον Τραμπ. Όλοι οι πρόεδροι έχουν γύρω τους πανίσχυρα κρατικά επιτελεία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάθε πρόεδρος έχει την φυσιογνωμία του και την ιδιοσυγκρασία του, αλλά οι κεντρικοί προσανατολισμοί και οι κατ’ αυτούς βέλτιστες αποφάσεις λαμβάνονται μετά από πολύ βάσανο και με διαρκείς επιλογές από τις πολλές άλλες αποφάσεις που είναι πάνω στο τραπέζι του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Εκεί συνεκτιμούν διαρκώς το πώς είναι και πως εξελίσσονται τα πράγματα και πως επηρεάζονται τα αμερικανικά συμφέροντα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Η Ρωσία του Πούτιν

Η Ρωσία του Πούτιν, εξαιρουμένων των πυρηνικών όπλων που χρησιμεύουν μόνο για αποτροπή πυρηνικού πολέμου, ουσιαστικά υστερεί πολύ μπροστά στην συντριπτική στρατηγική υπεροχή των ΗΠΑ. Το ένα αεροπλανοφόρο που έχει –κατασκευής 1985– και που έπλευσε, πριν λίγο καιρό στη Συρία, αποχώρησε τάχιστα, επειδή –όπως γράφτηκε– “χάλασε”.

Στη Συρία, η Ρωσία υφίσταται κατατριβή και συνομιλεί με τις ΗΠΑ, ανταλλάζοντας δωράκια διαφόρων ειδών. Μπορεί Ρωσία και ΗΠΑ να έχουν διαφορές, αλλά όσον αφορά στην Κίνα οι δύο υπερδυνάμεις στρατηγικά συγκλίνουν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμη μέχρι να έλθει ένα νέο πλανητικό modus vivendi ισορροπιών και συμφερόντων (εάν έλθει). Μέχρι τότε θα δημιουργούνται “συμπληγάδες” η μια μετά την άλλη. Μέσα σε αυτές θα συντρίβονται όσοι λειτουργούν ιδεολογικά, συναισθηματικά, παρορμητικά και συνεπώς ερασιτεχνικά.

Κοντολογίς, ποιος νοιάστηκε για τον Τραμπ! Στρατηγικοί προσανατολισμοί βάσει δοκιμασμένων και καλά μελετημένων αξιωμάτων χρειάζονται. Αυτό απαιτεί ο αναδυόμενος πολυπολικός κόσμος. Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό και συναρτάται με την διόλου σίγουρη πλέον επιβίωση όχι μόνο της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και της ίδιας της Ελλάδας.