Μήπως πλησιάζει η ώρα της Τουρκίας; – Αλαζονεία και Νέμεσις

Πριν από 199 χρόνια η φτωχότερη επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επαναστάτησε. Η επανάσταση αυτή οδήγησε στη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Μόλις 100 χρόνια μετά, το 1921, οι στρατιές αυτού του κράτους βρέθηκαν να προελαύνουν στα βάθη της Ανατολίας. O σκοπός τους ήταν ένας, δεδηλωμένος και αποτυπωμένος στο συλλογικό συνειδητό και υποσυνείδητο.

Ήταν η ανασύσταση της “Bασιλείας των Ρωμαίων”, που καταλύθηκε το 1453 οδηγώντας σε τέσσερις αιώνες υποδούλωσης. Το εγχείρημα αυτό όμως απέτυχε για διάφορους λόγους, η ανάλυση των οποίων δεν είναι επί της παρούσης. Ένας από αυτούς, ήταν η γενικότερη δυσθυμία του διεθνούς συστήματος της εποχής, στην ιδέα της περιφερειακής κυριαρχίας του Ελληνισμού στον (ενιαίο σύμφωνα με τη δυτική αντίληψη) χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Συνέπεια της ελληνικής ήττας ήταν η γένεση της σύγχρονης Τουρκίας.

Όμως και η νικήτρια της σύγκρουσης, η μετά-οθωμανική κεμαλική Τουρκία ήταν εμφανώς εξαντλημένη οικονομικά και δημογραφικά. Το κυριότερο είχε αποποιηθεί, όπως φαινόταν οριστικά, το ρόλο του περιφερειακού ηγεμόνα που απολάμβανε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τι εστί, όμως, περιφερειακός ηγεμόνας; Επιγραμματικά, πρόκειται για μια δύναμη της οποίας οι δείκτες ισχύος (οικονομικής, στρατιωτικής και πολιτικής), σε ένα συγκεκριμένο γεωπολιτικό “οικόπεδο”, είναι δυσανάλογα αυξημένοι συγκριτικά με τα υπόλοιπα κράτη της περιοχής.

Το παραπάνω την καθιστά ρυθμιστικό παράγοντα που απολαμβάνει κυρίαρχο ρόλο στα περιφερειακά ζητήματα, καθώς διαθέτει την σκληρή και μαλακή ισχύ, ώστε να επιβάλει τη βούλησή της. Προφανώς, το παραπάνω δεν αφορά ζητήματα αποκλειστικά διμερών και πολυμερών σχέσεων, αλλά και τις εσωτερικές ισορροπίες των κρατών της εκάστοτε περιοχής.

Χαμάς και Αδελφοί Μουσουλμάνοι

Οι πρόσφατες εξελίξεις καταδεικνύουν πώς η Τουρκία υπό τον Ερντογάν, καθοδηγούμενη από το πνεύμα του νεοοθωμανισμού, επιδιώκει την επάνοδο της στο ρόλο του περιφερειακού ηγεμόνα. Η διεκδίκηση της οικονομικής κυριαρχίας, εν μέσω του ελέγχου των θαλασσών (όπως αποτυπώνεται από το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας”) αποτελεί την αιχμή του δόρατος της τουρκικής “επαναφοράς”.

Πόσο δε μάλλον εάν ληφθούν υπ’ όψη οι δυνητικοί ενεργειακοί πόροι της περιοχής. Επιπλέον, πέραν της απόπειρας ελέγχου της Λιβύης (απολύτως συνδεδεμένης με τη “Γαλάζια Πατρίδα”), η Τουρκία διαθέτει κρίσιμα ερείσματα στο εσωτερικό άλλων ισχυρών κρατών της περιοχής. Αναφέρομαι βεβαίως στο Ισραήλ και την Αίγυπτο. Ο Ερντογάν, από τη μία υποστηρίζει ενεργά παλαιστινιακές οργανώσεις με χαρακτηριστικότερη τη Χαμάς και από την άλλη αποτελεί τον πάτρωνα των Αδελφών Μουσουλμάνων. Οι Παλαιστίνιοι της Χαμάς και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι αντιπροσωπεύουν, αντίστοιχα, τις πρωταρχικές απειλές για την εσωτερική ασφάλεια και τη συνοχή των εν λόγω κρατών.

Αναμφίβολα, η πλήρης τουρκική κυριαρχία στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου οδηγεί το Ισραήλ σε σταδιακή εξάρτηση της ασφάλειας του από την Τουρκία. Η δε Αίγυπτος θα βρεθεί αντιμέτωπη ακόμα και με τον κίνδυνο καθεστωτικής αλλαγής. Τα παραπάνω δεδομένα είναι γνωστά τοις πάσι. Άλλωστε οι μνήμες από την προεδρία Μόρσι και την απειλή αναθεώρησης της συνθήκης ειρήνης Ισραήλ-Αιγύπτου είναι ακόμα νωπές.

Στρατηγική “ομηρεία” από την Τουρκία

Όσον αφορά τη Ρωσία, το Κρεμλίνο βρίσκεται εναγκαλισμένο σε μια σχέση “στρατηγικής ομηρείας” με το καθεστώς Ερντογάν στη Συρία. Παρόλα αυτά, δεν βλέπει με καλό μάτι την καθιέρωση μια τουρκικής περιφερειακής ηγεμονίας. Συν τοις άλλοις, μία τέτοια εξέλιξη θα έθετε υπό αμφισβήτηση, όχι μόνο τον αναβαθμισμένο περιφερειακό-ρυθμιστικό ρόλο της Μόσχας, αλλά και τη δεσπόζουσα θέση της, αναφορικά με τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης.

Σχετικά με τα δυτικά συμφέροντα, η τουρκική κυριαρχία στην περιοχή δίνει τα κλειδιά της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας στην Άγκυρα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους ευρωπαϊκούς και αμερικανικούς σχεδιασμούς. Ακόμη, φαίνεται πως τα όποια οικονομικά συμφέροντα δεν αρκούν για να “δαμάσουν” τις τουρκικές ορέξεις. Ιδού, λοιπόν, το εύλογο ερώτημα: Γιατί τόση ανοχή στη Τουρκία και τις ηγεμονικές της επιδιώξεις;

Η σύντομη απάντηση αποτυπώνεται ως εξής: Κυριαρχεί ο σκεπτικισμός απέναντι στην επιλογή της σύγκρουσης με σκοπό τον συνετισμό της Τουρκίας. Η κύρια αιτία εντοπίζεται στη μεταβατική παγκόσμια συγκυρία, η οποία οδηγεί τις διεθνείς και περιφερειακές δυνάμεις σε αμυντικού χαρακτήρα εσωστρέφεια και απροθυμία. Το παραπάνω είναι εμφανές στα παραδείγματα του Ισραήλ και της Αιγύπτου.

Ενώ τα συμφέροντα και των δύο χωρών πλήττονται στρατηγικά και μακροπρόθεσμα, ο φόβος (για αναταραχές στο εσωτερικό στην Αίγυπτο) τους καθιστά διστακτικούς απέναντι στο ενδεχόμενο μίας ανοιχτής αντιπαράθεσης με την Άγκυρα, τουλάχιστον προς το παρόν. Επίσης, είναι ακόμα διάχυτη η αντίληψη της ταύτισης του τουρκικού αναθεωρητισμού με τον πληθωρικό νέο-σουλτάνο Ερντογάν.

Η ιστορία προειδοποιεί

Ως εκ τούτου, άπαντες διστάζουν να διαρρήξουν πλήρως τις σχέσεις τους με την Τουρκία, ευελπιστώντας στην εξομάλυνσή τους στη μετά-Ερντογάν εποχή. Στα παραπάνω, ας προσθέσουμε την ελληνική στρατηγική ανεπάρκεια. Επειδή πρόκειται για το κράτος που πλήττεται αμεσότερα από τον τουρκικό επεκτατισμό, το ελληνικό κατεστημένο όφειλε να κατανοεί και να διακηρύττει ότι η συμπεριφορά της Άγκυρας δεν εξαρτάται από πρόσωπα, αλλά είναι συστημική με προεκτάσεις ιστορικές, γεωπολιτικές ακόμα και πολιτισμικές.

Αντί γι’ αυτό, προσπαθεί να κατευνάσει το “θηρίο”, επαιτώντας ταυτόχρονα για βοήθεια! Μοιραία, δίνεται στον Τούρκο ηγέτη η εντύπωση πως τα όποια τετελεσμένα δημιουργήσει θα γίνουν ανεκτά. Η παραπάνω αντίληψη θυμίζει έντονα έναν άλλον αναθεωρητή ηγέτη, ο οποίος εκμεταλλευόμενος τις φαινομενικά ευνοϊκές συγκυρίες, εκβίασε καταστάσεις και δημιούργησε τετελεσμένα. Όλοι γνωρίζουν πως κατέληξε αυτή η ιστορία.

Θα τολμήσω να κάνω έναν παραλληλισμό με γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν από περίπου έναν αιώνα. Το 1922 η Ελλάδα ξεπέρασε τα όρια της ισχύος της, υφιστάμενη εν τέλει μια οδυνηρή ήττα. Αυτή η ήττα σημάδεψε ανεξίτηλα τον Ελληνισμό. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε, ότι οι συνέπειες της ακόμα μας στοιχειώνουν. Όπως η επανάσταση του 1821 και η απαρχή της αποσύνθεσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στοιχειώνουν ακόμα την Τουρκία.

Η επερχόμενη νέμεσις

Κλείνοντας να επισημάνω πως η ιστορία είναι αμείλικτη. Όσοι διαπράττουν “ύβρη”, περιφρονώντας τα διδάγματα της, υφίστανται αναπόφευκτα τη “Νέμεση”. Σήμερα, 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση και 100 από την γέννηση της σύγχρονης Τουρκίας, η περιφέρεια της Ανατολικής Μεσογείου βιώνει μία ακόμα επανάληψη των ιστορικών μοτίβων.

Ο γράφων εκτιμά, με κάθε επιφύλαξη, ότι η Τουρκία βρίσκεται ενώπιον μιας εκκωφαντικής συντριβής, έναν αιώνα μετά την εγκαθίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Οι ενέργειες της καθιστούν πλέον μονόδρομο τον δραστικό περιορισμό της ισχύος της. Εκτός κι αν πιστέψουμε πώς η Αίγυπτος θα ανεχθεί δίπλα της μια Λιβύη, με ελεύθερο το πεδίο για τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και πως το Ισραήλ θα εξαρτά της επιβίωσή του από τους νεοοθωμανούς.

Εκτός κι αν πιστέψουμε ότι οι ΗΠΑ θα αποδεχτούν όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την πλήρη περιφρόνηση προς τα συμφέροντά τους. Ότι η ΕΕ θα επιβιώσει ύστερα από μια αναπάντητη στρατιωτική δράση εναντίον ενός κράτους-μέλους, αποδεχόμενη ταυτόχρονα την ενεργειακή της ομηρεία. Και τέλος ότι η Ρωσία θα παραδώσει την περιφερειακή κυριαρχία στην Τουρκία, ύστερα από την πολυπόθητη έξοδο της στις θερμές θάλασσες. Το παρελθόν διδάσκει, μεταξύ άλλων, πως η ανοχή ποτέ δεν διαρκεί επ’ αόριστον.