Ο εμπορικός πραγματισμός του Τραμπ και η “θεωρία του Τρελού”

Ο Γκράχαμ ανήκει στην ελίτ των “κεχρισμένων”, που έχουν λάβει κάποιο χρίσμα ή αναγνώριση, που καθορίζει την υπεροχή τους έναντι όλων των άλλων. Στον Γκράχαμ το χρίσμα δόθηκε από το κατεστημένο της Ουάσιγκτον. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κάγια Κάλας, που χρίστηκε “Ύπατη Εκπρόσωπος της Κομισιόν για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας” από το κονκλάβιο των Βρυξελλών. Οι κεχρισμένοι είναι πεπεισμένοι ότι αποτελούν την ηθική και διανοητική πρωτοπορία των κοινωνιών, και δικαιούνται να επιβάλλουν τις υψηλές εμπνεύσεις τους σ΄ αυτές.

Δημιουργούν ένα όραμα για τον κόσμο, που αφορά περισσότερο τον δικό τους ρόλο σε αυτόν, παρά τον ίδιο τον κόσμο. Περιβεβλημένοι με εξουσία, οι κεχρισμένοι των Βρυξελλών διαμόρφωσαν το κόμμα του πολέμου στην Ευρώπη. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Ρούμπιο, διηγήθηκε για τη πρόσφατη επίσκεψη του στο Βατικανό: «Ένας καρδινάλιος μου είπε ότι είναι πολύ ασυνήθιστο γι’ αυτούς να συναντούν έναν Αμερικανό πρόεδρο, που μιλάει για ειρήνη, ενώ, αντίθετα, οι Ευρωπαίοι μιλούν συνεχώς για πόλεμο».

Τo αφήγημα των αυτοδιορισμένων οραματιστών είναι ότι ο Ουκρανικός Πόλεμος θα τελειώσει μόνο με τον ηθικό θρίαμβο της συλλογικής Δύσης έναντι της Ρωσίας, με νίκη της δυτικής δημοκρατίας επί της σλαβο-απολυταρχίας και με θρίαμβο του “φωτός εναντίον του σκότους”, σαν να είναι η γεωπολιτική ένα παιχνίδι ηθικοπλασίας. Όμως, για ποια ηθική μιλούν οι ηθικοί επιδειξιομανείς όταν προτιμούν να μετατραπεί σε ερείπια η Ουκρανία παρά να δεχτούν μια διευθέτηση που δεν ταιριάζει στο αφήγημά τους;

Μαθήματα της ιστορίας

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος στοίχισε εκατομμύρια ζωές, επειδή οι δύο πλευρές ήταν πολύ άκαμπτες για να διαπραγματευτούν, μέχρις ότου το κόστος έγινε αβάσταχτο. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, που ακολούθησε, δεν ήταν τόσο ειρήνευση, όσο προοίμιο ενός νέου πολέμου, επειδή καθοδηγήθηκε από εκδίκηση και όχι από ρεαλισμό. Απ’ την άλλη πλευρά, η Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648 έθεσε τέρμα στον 30ετή πόλεμο, αποδεικνύοντας ότι και οι πιο σκληρές συγκρούσεις μπορούν να τερματισθούν μέσω συμβιβασμού, καθιερώνοντας την “αρχή της κυριαρχίας” που εξακολουθεί να διαμορφώνει τις διεθνείς σχέσεις. Στις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, το 1978, Αίγυπτος και Ισραήλ βρήκαν δρόμο συνύπαρξης, παρά τις δεκαετίες εχθρότητας. Και οι δύο περιπτώσεις δεν ήταν στιγμές ηθικής καθαρότητας, αλλά ρεαλιστικού συμβιβασμού, που βασίσθηκε στην αξιολόγηση του τι είναι εφικτό.

Οι ελίτ των κεχρισμένων περιφρονούν τις προειδοποιήσεις της Ιστορίας. Πιστεύουν ότι κατέχουν μια ανώτερη ηθική και μια μοναδική σοφία να επανασχεδιάσουν την κοινωνία, σύμφωνα με τα ιδανικά τους. Ο Μίλαν Κούντερα είχε κάποτε κατηγορήσει το νεοφιλελεύθερο Τσέχο πρόεδρο, Βάκλαβ Χάβελ, για “ηθική επιδειξιομανία”: οι προτάσεις του Χάβελ ικανοποιούσαν τη ματαιοδοξία του για ηθική ηγεσία, αλλά οι πρακτικές τους συνέπειες ήταν ανύπαρκτες ή επιβλαβείς.

Πέραν από την αυτάρεσκη ηθικοπλασία των κεχρισμένων, πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου στους απλούς ανθρώπους, επειδή η οικονομία συχνά καθοδηγεί τη γεωπολιτική, πολύ περισσότερο από την ιδεολογία. Ο πόλεμος έχει διαταράξει τις παγκόσμιες αγορές, τις εξαγωγές σιτηρών από Ουκρανία και τον ενεργειακό εφοδιασμό από τη Ρωσία, δημιουργώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις που πλήττουν εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.

Οι τιμές των αγαθών δεν είναι απλά ένας τρόπος μεταφοράς χρημάτων. Είναι και ένας τρόπος μεταφοράς πληροφοριών. Οι αυξανόμενες τιμές τροφίμων και ενέργειας μας πληροφορούν ότι αυτός ο πόλεμος δεν είναι βιώσιμος για την παγκόσμια οικονομία. Πάραυτα, η ελίτ των κεχρισμένων περιφρονούν επιδεικτικά τη συσσωρευμένη εμπειρία εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στο πραγματικό κόσμο κι όχι στο ιδεολόγημά τους.

Ο εμπορικός πραγματισμός του Τραμπ στη διπλωματία

Η πρόσφατη συνομιλία Τραμπ-Πούτιν ανέδειξε μια προσέγγιση της ουκρανικής κρίσης, που φαινομενικά αμφισβητεί τα παραπάνω αφηγήματα. Εμπλέκει άμεσα τα αντιμαχόμενα μέρη, χρησιμοποιώντας οικονομικά κίνητρα, για να φέρει τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Είναι ένας εμπορικός πραγματισμός, εμπνεύσεως Τραμπ, που ισχυρίζεται ότι προσφέρει σε Ρωσία και Ουκρανία σημαντικά οφέλη: εμπόριο με ΗΠΑ και επενδύσεις στην ανοικοδόμηση.

Οι υποστηρικτές της εφαρμογής του εμπορικού πραγματισμού στη διπλωματία ισχυρίζονται ότι η αμεσότητα του παρακάμπτει τις γραφειοκρατίες των ΝΑΤΟ-ΕΕ και εστιάζεται στην αρχή της “διμέρειας”: διμερείς συνομιλίες χωρίς εξωτερικές παρεμβολές, επιτρέποντας στους εμπλεκόμενους να ασχοληθούν με θέματα ουσίας και αμοιβαίου ενδιαφέροντος και να βρουν κοινό έδαφος. Αποδεχόμενος τα όρια της ανθρώπινης φύσης, ο πραγματισμός αντικατοπτρίζει την ψυχρή πραγματικότητα για τον τρόπο επίλυσης της ρωσο-ουκρανική κρίσης, που καθοδηγείται από εθνικά συμφέροντα, εδαφικές διεκδικήσεις, οικονομική επιβίωση, γεωπολιτικές θέσεις.

Θεωρητικά, ο εμπορικός πραγματισμός αξιοποιεί τις οικονομικές ευκαιρίες για την ενθάρρυνση της ειρήνης και δίνει προτεραιότητα στο αμοιβαίο όφελος. Οι θιασώτες του υποστηρίζουν ότι η εστίαση στο αποτέλεσμα έναντι της ρητορικής βασίζεται σε μια αρχή τόσο παλιά, όσο και το εμπόριο: οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να συνεργαστούν όταν αποβλέπουν σ΄ ένα απτό όφελος. Παρά τα θεωρητικά πλεονεκτήματά του, ο εμπορικός πραγματισμός συναντά εμπόδια στη πράξη. Ο Κέλλογκ ήδη κατέλυσε τη βασική αρχή της “διμέρειας”: «ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία θα συμμετάσχουν στις ειρηνευτικές συνομιλίες Ουκρανίας-Ρωσίας». Παρόμοια γραμμή ακολουθεί και ο Ζελένσκι, μη τηρώντας τα συμφωνημένα, βρίζοντας και απειλώντας: «Η Ουκρανία έχει κάθε δικαίωμα να σκοτώσει τον Πούτιν, αν της δοθεί η ευκαιρία».

Η έντονη αντίδραση όσων απορρίπτουν τις συνομιλίες ειρήνης αποκαλύπτει τα κίνητρά τους: πωλούν φονικά όπλα (στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα), εκμεταλλεύονται τον πόνο (ΜΚΟ, που ευδοκιμούν στην κρίση), υποκρίνονται ότι πασχίζουν για τη δημοκρατία, ενώ διευκολύνουν την αιματοχυσία (ηθικοί επιδειξιομανείς της άρχουσας τάξης). Η μεγαλύτερη δυσκολία του εμπορικού πραγματισμού παραμένει η αμφιλεγόμενη στάση του Τραμπ. Δεν έχει συνεπή πολιτική γραμμή, λέει και ξελέει, ενώ παραμένει δεσμευμένος στο σχέδιο του κατεστημένου της Ουάσιγκτον: αλληλουχία πολέμων με ενδιάμεση εκεχειρία, όποτε κρίνεται σκόπιμο. Σύμβουλοι του Πούτιν τον προειδοποίησαν εξ΄ αρχής ότι ο μοναδικός στόχος του εμπορικού πραγματισμού είναι να στριμωχθεί η Ρωσία διπλωματικά, γι’ αυτό και ζητούν απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ.

Η θεωρία του τρελού

Χωρίς να ασχολούνται με τον εμπορικό πραγματισμό του Τραμπ, τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τον πόλεμο σαν μια ηθική σταυροφορία. Διατυμπανίζουν ότι είναι στη “σωστή πλευρά της Ιστορίας”, ενώ βρίσκονται στη “σωστή πλευρά της υστερίας”. Επιβάλλουν το αφήγημά τους από μακριά, με καταστροφικές συνέπειες για εκείνους, που ζουν τα αποτελέσματα από κοντά. Εξυπηρετούν τα συμφέροντα όσων επωφελούνται από τη διαίρεση, όχι όσων επιδιώκουν τη σταθερότητα.

Για τα υστερικά ΜΜΕ, η διένεξη θα τελειώσει, όταν η Ρωσία καταστραφεί οικονομικά μέσω ατελείωτων οικονομικών κυρώσεων και νικηθεί ηθικά μέσω ρητορικών ακροβασιών. Η διαμορφωμένη –από τα πολλά χρόνια προπαγάνδας– κοινή γνώμη μοιάζει να είναι παγιωμένη. Το αποτέλεσμα είναι οι ψευδαισθήσεις των ελίτ να παρατείνουν ή και να προκαλούν αιματηρές συγκρούσεις ανά τον κόσμο με τη σιωπηλή συναίνεση της αμερικανικής κοινής γνώμης.

Tο αντιφατικό στυλ της διακυβέρνησης Τραμπ θυμίζει τη “θεωρία του τρελού”, που εισήγαγε στην αμερικανική πολιτική ο πρόεδρος Νίξον. Πιστεύοντας ότι η τρέλα είναι διαπραγματευτικό χαρτί, ο Τραμπ δήλωσε: «ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ με σέβεται, γιατί ξέρει ότι είμαι fucking τρελός». Παρόμοια απειλητική ήταν η αντίδρασή του, όταν πληροφορήθηκε τις επιτυχημένες ρωσικές επιχειρήσεις: «Ο Πούτιν παίζει με τη φωτιά». Σύμφωνα με τους New York Times, ο Πούτιν δεν “τσίμπησε”: «η Ρωσία εξαπέλυσε νέα επίθεση στην Ουκρανία». Λαϊκιστί, “άστον τρελό στη τρέλα του”, που σημαίνει ότι περνάμε στη πιο κρίσιμη φάση της κρίσης.