Ο Νταβούτογλου είναι ακόμα παρών

Τα όσα ανέφερε πριν μερικά χρόνια ο Αχμέτ Νταβούτογλου στα δύο βιβλία του «Εναλλακτικές κοσμοθεωρίες» και «Το στρατηγικό βάθος: Η διεθνής θέση της Τουρκίας» συνεχίζουν να αποτελούν οδηγό για οποιονδήποτε επιθυμεί να αποκτήσει μία σφαιρική άποψη για την Τουρκία, τη στρατηγική συμπεριφορά και την εσωτερική συγκρότησή της. Συνιστώντας την τυποποίηση του νεοοθωμανικού ιδεολογικού πλαισίου, όπως αυτό είχε τεθεί από τον Τουργκούτ Οζάλ, το δεύτερο βιβλίο έχει καταστεί ιδιαίτερα δημοφιλές μεταξύ των Ελλήνων –και όχι μόνο– μελετητών.

Λησμονούμε, ωστόσο, το γεγονός ότι ο νεοοθωμανισμός ενέχει και την εσωτερική διάσταση, εκτός της εξωτερικής, η οποία ταυτίζεται με την ανάληψη ηγεμονικού ρόλου από την Τουρκία στο διεθνές προσκήνιο. Η εσωτερική διάσταση απαντά στην πρόκληση της εσωτερικής συνοχής, μέσω μίας σύντονης εργαλειοποίησης της ισλαμικής και της τουρκικής ταυτότητας.

Εξάλλου, ο νεοοθωμανισμός είναι κληρονόμος της τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης της δεκαετίας του ’80, η οποία με τη σειρά της αποτελούσε την θεσμική επισημοποίηση και νομιμοποίηση της συμπόρευσης Ισλάμ και κεμαλικού κράτους πριν ακόμα αυτή καθ’ εαυτή την ίδρυση κράτους το 1923. Εκεί στηρίζεται και το επιχείρημα ότι ο Ερντογάν είναι ακραιφνής τουρκιστής-κεμαλιστής, πέραν των κοινώς λεγόμενων.

Ο Νταβούτογλου ήρθε να επικυρώσει την παραπάνω προτεραιότητα της εσωτερικής ομογενοποίησης υπογραμμίζοντας ότι «οι κοινωνίες οι οποίες δύνανται να παράγουν ισχύ ακόμα και από τις (εσωτερικές τους) κρίσεις και τον κατακερματισμό τους, αποκτούν το δικαίωμα και το προνόμιο να θέσουν τη βαρύτητά τους στην ιστορία». Αφού αναγνώρισε δηλαδή τον εσωτερικό κατακερματισμό στην Τουρκία, σημείωσε ότι αυτή η διάσπαση μπορεί να μετατραπεί σε συγκριτικό πλεονέκτημα μέσω μιας συντεταγμένης μετακένωσης στο διεθνές επίπεδο. Με άλλα λόγια, εφόσον η Τουρκία επιβάλλεται κατά τον ίδιο να διαθέτει πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, οφείλει να κινητοποιεί το σύνολο των αντίστοιχων εσωτερικών διαστάσεων.

Προτάσσεται, για παράδειγμα, το Ισλάμ κατά την προσέγγιση των σουνιτικών ομάδων της Μέσης Ανατολής, αλλά προτάσσεται ταυτόχρονα και η τουρκική εθνική ταυτότητα (γλώσσα, πολιτισμός, ιστορία κλπ.) κατά την προσέγγιση του – σιιτικού – Αζερμπαϊτζάν. Εντούτοις, η κατάληξη είναι κοινή: μπορεί να αγνοείται το εσωτερικό και να προτείνεται η άποψη της εξωστρέφειας, αλλά τα μάτια είναι σαφώς στραμμένα πάλι στη μεγάλη εσωτερική πληγή – ο στόχος είναι η διαχείριση των εσωτερικών ρήξεων.

Νταβουτόγλεια στρατηγική

Κάπου εδώ, προκύπτει σημασιολογικά και το πρώτο βιβλίο του Νταβούτογλου, το οποίο εστιάζει στα ζητήματα της κοσμοθεωρητικής διάστασης του Ισλάμ με τη Δύση αλλά, εφόσον μελετηθεί ως στοχαστικό υπόβαθρο του «Στρατηγικού βάθους», εκπορεύονται ιδιαιτέρως σημαντικά συμπεράσματα για το πώς η θρησκεία δύναται να εργαλειοποιηθεί για τη συνοχή μίας κρατικής οντότητας μετατρεπόμενη, έτσι, σε συντελεστή ισχύος.

Όπως ανέφερε ο αείμνηστος Νεοκλής Σαρρής, η σύγχρονη Τουρκία «διατηρώντας τις οσμανικές της δομές διατηρεί και τις οσμανικές εδαφικές βλέψεις, καθώς τα δύο αυτά σκέλη είναι αλληλένδετα και συγκοινωνούντα». Άρα, η εσωτερική συγκρότηση του «πολυεθνικού και αυτοκρατορικά διαρθρωμένου μορφώματος» απηχεί τη στρατηγική προτεραιότητα συμπερίληψης κάθε ετερότητας εντός του περιφερειακού περιβάλλοντος και τροφοδοτείται από αυτή. Έτσι, ο Νταβούτογλου μεταχειρίζεται σύγχρονα δυτικά εργαλεία για να επιχειρηματολογήσει και να προτείνει επί μιας παραδοσιακής ανατολικής ανθρωπολογίας. Το αν αυτά είναι σημαντικά και άξια μελέτης, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στη στρατηγική του Ερντογάν σήμερα, η οποία είναι «νταβουτόγλεια χωρίς τον Νταβούτογλου».

Όταν αρχικά δημοσιεύτηκε το «Στρατηγικό βάθος», ο Χρήστος Γιανναράς σχολίασε σε μια τηλεοπτική εκπομπή ότι «σημασία δεν έχει αν θα υλοποιηθούν όσα γράφει ο Νταβούτογλου, αλλά ότι τίθενται ως όραμα». Περί αυτού πρόκειται και εκεί διακρίνεται η σημασία των εν λόγω βιβλίων. Μπορεί ο 21ος αιώνας να μην είναι «τουρκικός» όπως έλεγε ο Οζάλ, όπως και ενδέχεται η Τουρκία «να μην μπορέσει να προβάλει ισχύ ανεμπόδιστα σε μια γεωγραφική ζώνη από τη Βοσνία έως την Κασπία» όπως έγραψε ο Νταβούτογλου.

Σημασία έχει ότι η πνευματική ελίτ στην Άγκυρα ταυτίζεται με την πολιτική ελίτ και δεν βρίσκεται στο ακαδημαϊκό περιθώριο όπως συμβαίνει στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου, ενώ αντιλαμβάνεται την περιφερειακή κατανομή ισχύος και τη θέση της Τουρκίας κατά ένα συγκεκριμένο δυναμικό τρόπο προτείνοντας – αν μη τι άλλο – μια στρατηγική πλεύση. Εξάλλου, καλύτερα να ακολουθείς αποφασιστικά και συντεταγμένα μία λανθασμένη στρατηγική, παρά να μη διαθέτεις καν σχέδιο.