Ο πανικός των ελίτ μπροστά στην κατάρρευση του ευρωοράματος

Αν το ευρωπαϊκό όραμα πρόκειται να πληγεί σ’ αυτές τις ευρωεκλογές, αυτό δεν θα είναι αποτέλεσμα της ανόδου των ευρωσκεπτικιστών και των φερόμενων ως ακροδεξιών, όπως φοβούνται και καταγγέλλουν οι ελίτ. Θα είναι συνέπεια της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής τυφλότητας αυτών των ελίτ. Ο πανικός που τις έχει καταλάβει εκδηλώνεται καθημερινά σε ολόκληρη την Ευρώπη –της Ελλάδας εξαιρουμένης– με βαρυσήμαντα άρθρα και εκδηλώσεις που εν τέλει αποτελούν τεκμήρια της αδυναμίας των ελίτ να παραχωρήσουν εξουσία, να εκδημοκρατίσουν την ΕΕ, να περιορίσουν τις οικονομικές ανισότητες.

Η δεξαμενή σκέψης European Council on Foreign Relations σε προ μηνών ανάλυσή της, αφού υπενθυμίζει πως το 2014 ψήφισε στις ευρωεκλογές μόνο το 42,54% των πολιτών και ότι συνήθως οι πολίτες ψηφίζουν τιμωρητικά τις εθνικές κυβερνήσεις, είχε εκτιμήσει το εξής: τα  ευρωσκεπτικιστικά κόμματα φαίνεται πως θα συγκεντρώσουν το 33% επί των συνολικά 751 εδρών, εξέλιξη που θα μπορεί να μπλοκάρει νομοθετικές πρωτοβουλίες, ή και να ακυρώσει αποφάσεις που έχουν ληφθεί.

Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την σφραγίδα που έχουν αφήσει τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία, λόγω και των ‘προχωρημένων’ αιτημάτων που έθεσαν, έχει ενεργοποιήσει τη συστημική διανόηση για την κατασκευή κάποιου νέου ιδεολογήματος. Ενός ιδεολογήματος που θα μπορέσει να αποσπάσει την προσοχή των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων από τον ρεαλισμό του πολιτικού λόγου του Σαλβίνι ή της Λεπέν.

Είναι αξιοσημείωτο ότι την ορθότητα αυτού του λόγου πολλοί παραδέχονται στις ιδιωτικές τους συζητήσεις, ιδιαίτερα η αθηναϊκή ελίτ. Προ καιρού βερμπαλιστικό εύρημα του πρώην προέδρου της Γαλλίας, Φρανσουά Ολάντ, είναι ο ‘σοσιαλισμός του προσώπου’, μια μεταφυσική έννοια άνευ ουσιαστικού περιεχομένου. Προς αυτή την κατεύθυνση εργάζεται και ο κύκλος Esprit Civique (το πνεύμα του καλού πολίτη) που οργανώνει μία σειρά συζητήσεων με θέμα την «Ανολοκλήρωτη Ευρώπη» (L΄Europe inachevee) με επιφανείς ομιλητές.

Ο κύκλος Esprit Civique

«Η εφεύρεση του προσώπου» (Cynthia Fleury) αποδίδεται στις πηγές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όταν γεννήθηκε η ιδέα του ατόμου υποκείμενου δικαίου που διαμορφώνει σχέσεις με άλλους για την αναζήτηση του κοινού καλού, με τη δέσμευση ως πολίτης να καταστεί εγγυητής του κράτους. Σε αυτή την καταγωγική βάση, αναζητείται και πάλι η αξιοπρέπεια του ατόμου, μπορεί και η καινοτομία στους δημοκρατικούς θεσμούς.

Ο κύκλος Esprit Civique εκτιμά πως δεν έχει πια νόημα η επίκληση του ρομαντικού οράματος των ιδρυτών του ευρωπαϊκού σχεδίου, ούτε τα διλήμματα “περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη”. Χρειάζεται μια νέα αντίληψη για την Ευρώπη ως το περιβάλλον και το χωνευτήρι ενός νέου ανθρωπισμού. Ο κύκλος Esprit Civique που απαρτίζεται από πολιτικά πρόσωπα –με τον Ενρίκο Λέττα σε κεντρικό ρόλο– επιχειρηματίες και προσωπικότητες με κοινωνική προσφορά, αντιλαμβάνεται τη συνείδηση της ανθρωπιάς μας, με τη διπλή έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της γης ως κοινό σπίτι.

Η προσφυγή στα μεγάλα λόγια τα κενά νοήματος δεν υπογραμμίζουν απλώς την πολιτική αμηχανία των ελίτ, αλλά και την εμμονή τους στη συντήρηση του ολέθριου μηχανισμού των ανισοτήτων. Οι μεταφυσικές υποσχέσεις δεν έχουν πια ακροατήριο. Ο Guillaume Liegey, ένας έγκυρος αναλυτής της κοινής γνώμης, επισημαίνει στην αρθρογραφία του πως η μάχη κατά του λαϊκισμού στην Ευρώπη δεν θα κερδηθεί με τη στροφή στην αντιμεταναστευτική αφήγηση, όπως συμβαίνει με πολλά συντηρητικά κόμματα. Θα κερδηθεί με την προσεκτική ακρόαση των πραγματικών προβλημάτων των πολιτών. Είχε προτείνει δε ως επείγον καθήκον το σκάσιμο της φούσκας μέσα στην οποία ζει η ελίτ.

Η ατζέντα των ευρωσκεπτικιστών

Στοιχεία που συλλέχθηκαν στη Γαλλία και τη Γερμανία –γράφει– αποκαλύπτουν τον λόγο για τον οποίο οι πολίτες προσελκύονται από τους λαϊκιστές. Οι πολίτες διαμαρτύρονται επειδή οι πολιτικοί και τα media υιοθετούν μια ατζέντα που δεν ανταποκρίνεται καθόλου στις δικές τους ανησυχίες. Κύριες ανησυχίες των πολιτών είναι οι επισφαλείς συνθήκες εργασίας, οι χαμηλές αμοιβές σε σχέση με τις οικογενειακές δαπάνες και η φθίνουσα κοινωνική υποδομή.

Τα δεδομένα –επισημαίνει– που προκύπτουν από συνομιλίες από πόρτα σε πόρτα δείχνουν ότι η κεντρική αντιμεταναστευτική ρητορική των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων είναι πολύ λιγότερο διαδεδομένη μεταξύ της βάσης των ψηφοφόρων από ό,τι γενικά υποτίθεται. Κλειδί για την ανατροπή αυτής της κατάστασης θα ήταν ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα που θα επικεντρώνεται στο να λαμβάνονται πλήρως υπόψη οι ανησυχίες και η εμπειρία των πολιτών.

Ο Mark Leonard, διευθυντής του προαναφερθέντος ECFR, σε μια ανάλυσή του τονίζει πως οι ευρωσκεπτικιστικές ομάδες, ακόμη κι αν στο νέο Ευρωκοινοβούλιο αποτελέσουν μια μειοψηφία της τάξεως του ενός τρίτου, θα μπορούσαν να περιορίσουν σοβαρά την ικανότητα της ΕΕ να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες των ψηφοφόρων, καθώς και τις απειλές κατά των βασικών αρχών που τη διέπουν.

Θα μπορούσαν να εμποδίσουν κυρώσεις εναντίον κρατών μελών που παραβιάζουν τους κανόνες της ΕΕ και το κράτος δικαίου (Πολωνία, Ουγγαρία), να εκτροχιάσουν τις διαπραγματεύσεις για τον προϋπολογισμό της ΕΕ και ακόμη και να εμποδίσουν το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027. Επισημαίνει, επίσης, ότι μια μειοψηφία ευρωσκεπτικιστών που παρεμποδίζει ή ελέγχει ορισμένες κοινοβουλευτικές επιτροπές, μπορεί να εμποδίσει διεθνείς εμπορικές συμφωνίες και τους διορισμούς προσώπων στην Κομισιόν. Εκεί ακριβώς θα παιχτεί το παιγνίδι και πολλοί ελπίζουν πως τουλάχιστον οι ευρωσκεπτικιστές θα περιορίσουν τη γερμανική αυθαιρεσία και επιβολή.