Οι απροσδόκητες(;) αντοχές της Ρωσίας

Η Ρωσία ίσως έχει απώλειες της τάξης των 50.000 στρατιωτών της, όπως διαπιστώνουν με βάση τις πληροφορίες του Κιέβου δυτικά ΜΜΕ. Αυτές συνδυάζονται με το οικονομικό κόστος των κυρώσεων, τις έκτακτες άμεσες δαπάνες και τη σημαντική έξοδο μορφωμένων νέων από την χώρα. Η δυτική κοινή γνώμη είναι πεπεισμένη – χάρη στον καταιγισμό ειδήσεων που τελικά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα– πως η αδυναμία των Ρώσων να καταλάβουν την Ουκρανία με μία κεραυνοβόλο επιχείρηση, θα αποδειχθεί ένα τεραστίου κόστους σφάλμα, υποχρεώνοντας το Κρεμλίνο σε υποχώρηση.

Στους 18 μήνες σκληρών συγκρούσεων, καθίσταται προφανές ότι η επικοινωνιακή εκστρατεία του Λευκού Οίκου και των συμμάχων του με αιχμή την κατάρρευση της Ρωσίας, λόγω των σφοδρών οικονομικών πληγμάτων, δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Οι Ρώσοι πολεμούν και θα συνεχίσουν να πολεμούν στην Ουκρανία. Η δε πολυδιαφημισμένη ουκρανική αντεπίθεση δεν αποδίδει προς το παρόν τα αναμενόμενα και τείνει να αποτελματωθεί, λόγω των ισχυρών πολλαπλών ρωσικών γραμμών άμυνας.

Για ποιους λόγους η Ρωσία συνεχίζει έναν πόλεμο χωρίς ορατό τέλος; Η απάντηση πηγάζει από την στρατηγική της Μόσχας και τους μακροπρόθεσμους στόχους της. Η έξωση του Ουκρανού προέδρου Viktor Yanukovych το 2014, μετά τα επεισόδια στο Μαϊντάν, θεωρήθηκε από τη Ρωσία άμεση σοβαρή απειλή, επειδή ήταν το πρώτο βήμα για τη διείσδυση (έστω και έμμεση) του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, με τελική επιδίωξη την είσοδο της χώρας στη Συμμαχία.

Αν και οι απαιτήσεις των διαδηλωτών του Μαϊντάν αφορούσαν στην ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ, το Κρεμλίνο διέβλεψε μία επικίνδυνη διολίσθηση. Η Ρωσία κατά την αυτοκρατορική της περίοδο, ή την περίοδο της ΕΣΣΔ, ή τώρα, αντιμετωπίζει ως απαράδεκτες τις ενδεχόμενες απειλές από τα ουκρανικά εδάφη και ειδικά από την δυτική πλευρά του ποταμού Δνείπερου.

Ο αμυντικός της σχεδιασμός προβλέπει την αποτροπή κάθε απειλής από την συγκεκριμένη περιοχή με οποιοδήποτε κόστος. Και μόνο η σκέψη της ύπαρξης δυνάμεων του ΝΑΤΟ στον Δνείπερο και ειδικά στην Κριμαία, αποτελεί εφιάλτη του Κρεμλίνου. Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, λοιπόν, αποτελεί υπαρξιακή απειλή και επιβάλλεται να αντιμετωπισθεί με κάθε δυνατό μέσο.

Το ρωσικό ενδιαφέρον για την Κριμαία

Το διακαές ενδιαφέρον της Ρωσίας για την Κριμαία αποκαλύπτεται με μία ματιά στον χάρτη. Οι ρωσικές ακτές στον Εύξεινο Πόντο δεν διαθέτουν κατάλληλα σημεία για ναυστάθμους που να προσφέρονται για δωδεκάμηνη αδιάλειπτη λειτουργία. Ο ρωσικός στόλος βασίζεται στις λιμενικές εγκαταστάσεις της Σεβαστούπολης στην Κριμαία, ώστε να διατηρεί την επιχειρησιακή του ετοιμότητα και την δυναμική του, οπότε η αξιοποίηση της χερσονήσου για τις ανάγκες του ρωσικού ναυαρχείου, αποτελεί αδήριτη ανάγκη για την ανάδειξη της ρωσικής δύναμης στον Εύξεινο Πόντο.

Στρατηγικά η Κριμαία συνιστά ίσως το μοναδικό τμήμα της Ουκρανίας με θετική αξία για την Ρωσία, σε αντίθεση με την ανάλογη αρνητική που επιβάλλουν λόγου χάρη οι αποτροπές πιθανών απειλών. Παρά ταύτα η εμπειρία της Μόσχας μετά την προσάρτηση της χερσονήσου το 2014, ειδικά με τον οικονομικό αποκλεισμό της από το Κίεβο και την διακοπή της υδροδότησής της, την οδήγησε στο συμπέρασμα ότι είναι απολύτως αναγκαία και η κατοχή της απέναντι παράκτιας ζώνης, ώστε να διασφαλισθεί η απρόσκοπτη επιβίωση της Κριμαίας.

Τέλος η Ρωσία προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποτρέψει την απώλεια του γοήτρου της, που αναμφίβολα θα τραυματιζόταν στην περίπτωση συντριβής των Ρώσων/ρωσόφωνων σε Ντονέτσκ και Λουχάνσκ. Δεν πρόκειται απλώς για θέμα ρωσικής ματαιοδοξίας, αλλά για την διατήρηση της επιρροής της. Η Μόσχα προβάλλεται ως προστάτης ρωσικών πληθυσμών, ρωσοφώνων και φιλορώσων, όπως οι Οσέτιοι και οι Αμπχάζιοι στην Γεωργία. Η οποιαδήποτε αναποτελεσματικότητα σ’ αυτόν τον τομέα θα συνιστούσε δριμύτατο πλήγμα στην άσκηση επιρροής στον ζωτικό χώρο της Ρωσίας και σύμπτωμα αδυναμίας που ενδεχόμενα θα αξιοποιείτο από τους αντιπάλους της.

Τα οφέλη από μακροχρόνια σύγκρουση

Παρά τις απώλειες σε έμψυχο δυναμικό και πολεμικό υλικό, όπως και τη φθορά στην φήμη της ως στρατιωτική υπερδύναμη, η Ρωσία είναι υποχρεωμένη να υπερασπίζεται την θέση της στην Ουκρανία. Η κατοχή της παραλιακής ζώνης απέναντι από την Κριμαία, ο πλήρης έλεγχος της Αζοφικής και η κατοχή της γεωγραφικής ζώνης του Donbas, αντιμετωπίζουν τα ευάλωτα στρατηγικά της σημεία που αναδύονται μετά το 2014. Όσον η κατάσταση θα παραμένει αποτελματωμένη, τα δύο κομβικά οφέλη της, δηλαδή η κατοχή της Σεβαστούπολης και η προστασία των Ρώσων/ρωσόφωνων στο Ντονμπάς παραμένουν αλώβητα.

Εάν οι γραμμές του μετώπου δεν υποστούν ουσιαστικές μεταβολές, το σημαντικό μειονέκτημα για την Ρωσία εστιάζεται στο γεγονός ότι το νοτιοδυτικό τμήμα του Ντονέτσκ παραμένει υπό ουκρανικό έλεγχο. Όμως –όπως παρατηρεί ο γνωστός ακαδημαϊκός σε θέματα διεθνών σχέσεων John Mearsheimer– η βασική επιλογή της Μόσχας για τον έλεγχο στρατηγικών ζωνών με στόχο τη διάλυση της Ουκρανίας ως λειτουργικού κράτους με ενιαία οντότητα, υλοποιείται με εξαιρετική αποτελεσματικότητα.

Σε σχέση με την Ρωσία, η Ουκρανία μειονεκτεί λόγω του γηρασμένου πληθυσμού της, της ανέχειας μεγάλου μέρους της κοινωνίας και του καθαρού αρνητικού αποτελέσματος στην μετανάστευση, ενώ και η έκτασή της παραμένει τραγικά μικρότερη. Οι συγκρούσεις επιτείνουν δραματικά τα συγκεκριμένα προβλήματα, με μεγάλες απώλειες προσωπικού στις μάχες και φυγή των γυναικόπαιδων σε ασφαλέστερες περιοχές της Ευρώπης.

Επιπλέον οι υποδομές της καταστρέφονται συστηματικά και σε συνδυασμό με την δημογραφική κρίση, επιβάλλεται ταχύτατη ανάπτυξη της οικονομίας και μεγιστοποίηση της αξιοποίησης των φυσικών της πόρων για να αντιμετωπίσει την γήρανση, αλλά και την απομείωση του πληθυσμού. Οι συγκρούσεις καταστρέφουν συστηματικά την οικονομία της χώρας και με την πάροδο κάθε μήνα, αποδεικνύεται πως δεν υπάρχει επιστροφή στην ανάκαμψη, γεγονός που αποτρέπει την επιστροφή των εκατομμυρίων προσφύγων.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα

Από την πλευρά της η Ρωσία διατηρεί τις γραμμές του μετώπου, αποδεικνύοντας σε φίλιες χώρες πως εξακολουθεί να αποτελεί τον μεγάλο προστάτη, διασφαλίζει την κατοχή της Κριμαίας και εξαναγκάζει το Κίεβο σε μία άνευ προηγουμένου αιμορραγία έμψυχου δυναμικού. Οι εξελίξεις στοιχειοθετούν πως η Ουκρανία μετατρέπεται σε δυσλειτουργικό κράτος, βυθισμένο μακροπρόθεσμα στην ανέχεια, με σχεδόν μηδενική διαφάνεια και χωρίς σοβαρές δυνατότητες να αποτελέσει έναν σημαντικό χώρο για την ανάπτυξη του ΝΑΤΟ.

Στο μέτωπο των κυρώσεων, δεν έχει αποδειχθεί πως το πλήγμα στην ρωσική οικονομία αποδίδει, σύμφωνα με τις αρχικές προσδοκίες. Ο δε μεγαλύτερος πληθυσμός της Ρωσίας, που ενισχύεται με εκατομμύρια Ρώσων/φιλορώσων προσφύγων από την Ουκρανία, ελαχιστοποιεί τον οποιοδήποτε αρνητικό δημογραφικό αντίκτυπο στην ρωσική επικράτεια. Από πλευράς θεμελιωδών μεγεθών η ανεργία στην Ρωσία κινείται στο 3,3%, ο πληθωρισμός στο 3,2%, με το επιτόκιο της κεντρικής τράπεζας στο 7,5%, δηλαδή αισθητά χαμηλότερα από το ανάλογο πριν από την έκρηξη της ουκρανικής κρίσης.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ανάπτυξη του ΑΕΠ της τάξης του 2,3% κατά το 2023, ενώ το πλεόνασμα των τρεχουσών συναλλαγών προβλέπεται να διαμορφωθεί στα $47 δισ, έναντι των $227 δισ. του 2022. Η εκτίμηση κρίνεται μάλλον συντηρητική, από την στιγμή που εκτός από το αργό πετρέλαιο τύπου ESPO, που πωλείται κατά 10-12% πέραν του ορίου των $60 ανά βαρέλι που έχει επιβάλλει η ομάδα των G7, την ίδια ανοδική πορεία ακολουθεί και το τύπου Ουραλίων, με συνέπεια το πλεόνασμα να κινηθεί τελικά σε υψηλότερα επίπεδα.

Ο πρόεδρος Πούτιν γνωρίζει πως η χώρα του διαθέτει τις απαιτούμενες αντοχές με βάση την οικονομική της κατάσταση για να ανταποκριθεί στο κόστος του πολέμου και των κυρώσεων, πλην όμως η Ουκρανία δεν διαθέτει. Ακόμα και μία νίκη με τρομερό τίμημα, εξακολουθεί να αποτελεί νίκη, εάν η Μόσχα διατηρήσει τα κεκτημένα της, με συνέπεια ο Λευκός Οίκος και οι σύμμαχοί του να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο να υπαναχωρήσουν. Με βάση τα τρέχοντα δεδομένα το Κρεμλίνο αποδεικνύεται ικανό να διατηρήσει τα κέρδη του, σε πείσμα όλων των αντιξοοτήτων που αντιμετωπίζει.

Η “ουκρανική κόπωση”

Οι εξελίξεις προκαλούν την αποκαλούμενη “ουκρανική κόπωση” στους συμμάχους του Κιέβου, δεδομένο που φάνηκε στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους. Πρωταγωνίστησε ο Βρετανός υπουργός Άμυνας Ben Wallace, που αρχικά εμφανιζόταν να ειρωνεύεται τις ρωσικές αδυναμίες, ειδικά και μετά την εξέγερση της Wagner. Αργότερα, όμως, παρατήρησε αυστηρά προς το Κίεβο πως οφείλει να περιορίσει τις απαιτήσεις του, εκφράζοντας παράλληλα μεγαλύτερο σεβασμό για το κόστος των δισ. δολαρίων που έχουν αναλάβει οι Δυτικοί για να εξοπλίζουν και να εκπαιδεύουν τους Ουκρανούς.

Όπως τόνισε, οι Δυτικοί δεν είναι Amazon για να παραγγέλνεις και δεν πρόκειται να εξαντλήσουν τα αμυντικά τους αποθέματα προς όφελος της Ουκρανίας, από την στιγμή που η ανάλωση πυρομαχικών, υπερβαίνει δραματικά την δυνατότητα αντικατάστασής τους. Αν και ο Αμερικανός πρόεδρος ισχυριζόταν δημόσια πως η Μόσχα έχει ηττηθεί, η κατάσταση στις γραμμές του μετώπου, μάλλον τον διαψεύδει.

Εάν τελικά η ουκρανική αντεπίθεση δεν αποδώσει τα προσδοκόμενα, τότε αναδύεται το ενδεχόμενο μίας αποτελμάτωσης. Το χειρότερο αφορά την σταδιακή εξάντληση των Ουκρανών, που αναπόφευκτα θα επιτρέψει την αργή, αλλά σταθερή προώθηση των ρωσικών δυνάμεων προς τον Δνείπερο. Σ’ αυτή την περίπτωση οι Δυτικοί θα αναγκασθούν να αξιολογήσουν τις δυνατότητές τους να παρατείνουν έναν πόλεμο που οδηγεί στην ολοκληρωτική καταστροφή της Ουκρανίας, προσφέροντας στην Ρωσία την χρυσή ευκαιρία να εδραιώσει τους στρατηγικούς της στόχους.