Οι τουρκικές εκλογές στη σκιά της οικονομικής κατάρρευσης

Επί σειράν μηνών ο Ερντογάν έθετε σχεδόν εμμονικά ως απόλυτη προτεραιότητα της χώρας του την οικονομική της ανάπτυξη, πλην όμως τα δεδομένα αποκαλύπτουν μία επικίνδυνη στασιμότητα και μάλιστα σε περίοδο πριν τις προεδρικές τουρκικές εκλογές του 2023. Ο Τούρκος πρόεδρος επιμένει πως η ανάπτυξη της οικονομίας αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο της κυβέρνησης του, παρακάμπτοντας την θύελλα του υπερπληθωρισμού που πλήττει την τουρκική κοινωνία.

Οι βασικοί δείκτες που ανακοινώθηκαν τον περασμένο Δεκέμβριο αποκαλύπτουν μία τραγική εικόνα. Η τουρκική βιομηχανική παραγωγή, που συνιστά την σπονδυλική στήλη της οικονομικής ανάπτυξης, εμφάνισε από τον Ιούλιο 2022 επιβράδυνση, με το 2,5% του Οκτωβρίου να υποχωρεί στο 1,9% το Νοέμβριο και στο 1,7% τον Δεκέμβριο 2022. Μάλιστα στον κλάδο των ορυχείων και της παραγωγής ενέργειας παρατηρείται κάμψη κατά 7,4%, 4,8% και 3,9%, αντίστοιχα σε ετησιοποιημένη βάση.

Σε συνδυασμό με άλλους βασικούς δείκτες στοιχειοθετείται πως η πολυπόθητη ανάπτυξη αποτελματώθηκε απότομα, θέτοντας ένα ακόμα ένα εμπόδιο στην επανεκλογή του. Σε σειρά δημοσκοπήσεων, με τελευταία του γνωστού ειδησεογραφικού ιστότοπου Al-Monitor, το ενδιαφέρον των ερωτηθέντων εστιάζεται στην έκρηξη του πληθωρισμού και στις απίστευτες αυξήσεις τιμών. Το 67% τονίζει εμφατικά πως η κατάσταση της οικονομίας αποτελεί την μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον της Τουρκίας. Η συγκεκριμένη εικόνα περιπλέκει την προεκλογική εκστρατεία του Ερντογάν, ο οποίος έχει στραφεί σε εθνικιστικές εξάρσεις, ελπίζοντας να συγκινήσει το εκλογικό σώμα και να αποφύγει τα χειρότερα.

Δεινές οικονομικές συνθήκες

Η ήδη εύθραυστη τουρκική οικονομία έχει πλέον να αντιμετωπίσει και ένα διευρυνόμενο έλλειμμα στον προϋπολογισμό, νέες πληθωριστικές πιέσεις, αλλά και ένα πλήγμα στο ΑΕΠ, μετά τους δίδυμους ισχυρότατους σεισμούς. ο Εγκέλαδος έπληξε μόλις ένα τρίμηνο πριν από τις προεδρικές εκλογές, αυξάνοντας εκθετικά τις πιέσεις προς τον Τούρκο πρόεδρο, ο οποίος αντιμετωπίζει την χειρότερη εκλογική μάχη κατά την διάρκεια της εικοσαετούς παραμονής του στην εξουσία.

Ο μέσος επίσημος ετήσιος πληθωρισμός το 2022 κινήθηκε στο 72%, με υψηλότερο επίπεδο το 85,5% του Οκτωβρίου. Ο πραγματικός πληθωρισμός παραμένει τουλάχιστον υπερδιπλάσιος – κατά το ανεξάρτητο Κέντρο Έρευνας Πληθωρισμού ENAG, έναν φορέα Τούρκων ακαδημαϊκών που υιοθετεί την μεθοδολογία του καθηγητή Steve Hanke, του Πανεπιστημίου John Hopkins και υιοθετείται από την ομάδα μελετών χωρών που βιώνουν υπερπληθωρισμό στο CATO Institute. Πάντως, η αποκλιμάκωσή του στο 55,2% τον Φεβρουάριο, στο 50,5% τον Μάρτιο και στο 43,4% τον Απρίλιο, δημιουργεί σοβαρές ελπίδες στον Ερντογάν ότι θα αποσυμπιέσει τη δυσαρέσκεια ενός θανάσιμα τραυματισμένου από τις εκρηκτικές αυξήσεις των τιμών εκλογικού σώματος.

Το πλήγμα των σεισμών

Η αποκατάσταση των καταστροφών που προκάλεσαν οι σεισμοί απαιτεί απότομη αύξηση των δημοσίων δαπανών, ώστε να εξυπηρετηθούν οι άμεσες ανάγκες όχι μόνον των 13,5 εκατομμυρίων πληγέντων, αλλά και τουλάχιστον άλλων 10 εκατομμυρίων κατοίκων στην ευρύτερη γεωγραφική ζώνη που έχουν υποστεί ζημίες, δηλαδή ένα μέγεθος μεγαλύτερο από το 25% του συνολικού πληθυσμού.

Η ανοικοδόμηση και η αποκατάσταση των βασικών υποδομών εκτείνεται σε 10 επαρχίες, με συνέπεια το έλλειμα του προϋπολογισμού του 2023 που υπολογίζεται στο 3,5% του ΑΕΠ πριν από την καταστροφή να αυξηθεί περισσότερο από 5% με συντηρητικές εκτιμήσεις. Η νέα δυσμενής εξέλιξη απειλεί να διογκώσει δραματικά το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών σε μία εύθραυστη οικονομία, προσθέτοντας αναπάντεχα νέα σοβαρά προβλήματα.

Σύμφωνα με το Bloomberg, το κόστος της ανοικοδόμησης εκτιμάται για την πρώτη διετία στο 5,5% του ΑΕΠ, με την κυβέρνηση να ανακοινώνει την διάθεση ποσού της τάξης των 5,3 δισ δολαρίων για την αποκατάσταση των ζημιών. Οι άστεγοι υπολογίζονται σε περισσότερους από 4.000.000, ενώ το συνολικό κόστος της καταστροφής εκτιμάται στα 85 δισ δολάρια και αναλύεται –σύμφωνα με την Τουρκική Συνομοσπονδία Επιχειρηματιών και Επιχειρήσεων– σε 71 δισ για τις επισκευές χιλιάδων κτιρίων, σε 11 δισ από την μείωση στο εθνικό εισόδημα και 3 δισ από την υποχρεωτική απώλεια εργάσιμων ημερών.

Υπερπληθωρισμός

Ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα πηγάζει από το γεγονός ότι από τον Ιανουάριο του 2022 οι οικονομικές καταστάσεις και τα σχετικά οικονομικά μεγέθη στο εθνικό νόμισμα, αποτυπώνονται από τους διεθνείς ομίλους με βάση τα ειδικά διεθνή λογιστικά πρότυπα IAS-International Accounting Standards 29 (επιβάλλονται όταν επικρατεί κατάσταση υπερπληθωρισμού), παρά την σχετική απαγόρευση του Τούρκου προέδρου.

Ο μέσος επίσημος πληθωρισμός για το 2022 κινήθηκε στο 72%, με την τελευταία πρόβλεψη του κυβερνητικού οικονομικού επιτελείου για άνοδο του ΑΕΠ κατά 5% να μειώνεται –με βάση το IAS-International Accounting Standards 29– στο 1,5%. Άλλες εκτιμήσεις την τοποθετούν στο 6% έως 7%, αλλά με βάση το λογιστικό πρότυπο σημαίνει ότι κινείται μεταξύ 1,7% και 2%. Πλην όμως η πλειονότητα των ειδικών εκτιμά αύξηση κατά 3%, οπότε με βάση το ίδιο πρότυπο περιορίζεται στο 0,85% στην καλύτερη περίπτωση, κυρίως λόγω του ότι η οικονομία παραμένει εξαιρετικά εύθραυστη και αναμένεται πιστωτική συρρίκνωση μετά τις προεδρικές εκλογές.

Αναπόφευκτα, αναμένεται λόγω των καταστροφικών σεισμών νέα μεγάλη πίεση σε οικονομικό επίπεδο, αν και η ανάγκη να ανοικοδομηθούν κατοικίες και επαγγελματικά κτίρια, όπως και να αποκατασταθούν οι υποδομές μάλλον και με οικονομική βοήθεια από το εξωτερικό, θα περιορίσει τις πιέσεις στις 10 κατεστραμμένες επαρχίες. Πάντως, οι καταστροφές σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα θα επιβαρύνουν το τουρκικό ΑΕΠ, το οποίο υπολογίζεται για το 2022 σε 862 δισ δολάρια, αλλά σύμφωνα με το IAS-29 μόλις σε 241 δισ, οπότε το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ των 9.893 δολαρίων περιορίζεται σε 2.771.

Κατά τρόπο ανάλογο το ΑΕΠ του 2023 που προβλεπόταν να είναι στα 867 δισ μειώνεται σε 243 δισ και αντίστοιχα το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των 10.071, σε 2.820 δολάρια. Ο συγκεκριμένος στόχος μάλλον δεν θα υλοποιηθεί με δεδομένες τις πιέσεις που ασκούν οι καταστροφές, ενώ και η αξία της τουρκικής λίρας αναμένεται να υποχωρήσει περαιτέρω στις αγορές συναλλάγματος. Στις πληγείσες επαρχίες το κατά κεφαλήν ΑΕΠ υπολογίζεται σε 5.000-6.000, αλλά με βάση το IAS-29 μόλις σε 1.400-1.680 δολάρια.

Χρηματοδότηση

Πέραν του οικονομικού κόστους των καταστροφών και της αποκατάστασης, η Τουρκία έχει ζωτική ανάγκη 216 δισ δολάρια το 2023 για να εξυπηρετήσει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το εξωτερικό της χρέος και την κάλυψη του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο στο πρώτο τετράμηνο του 2023 διαμορφώθηκε στα 43,8 δισ. Μάλιστα κατά τον πρώην Τούρκο πρέσβη Hasan Gogus, το έλλειμμα αποτελεί το βασικό αίτιο που προκαλεί αλλαγή κατεύθυνσης στην εξωτερική πολιτική της χώρας.

Η κυβέρνηση δεν επιθυμεί με κανένα τρόπο την προσφυγή στο ΔΝΤ, όπως τονίζει, αλλά από την άλλη πλευρά δεν υπάρχουν πολλές πιθανότητες να προσελκυσθούν ξένοι επενδυτές. Ο δε τουρισμός μετά την καταστροφή είναι αβέβαιο πως θα εξελιχθεί. Η λύση που συγκεντρώνει αρκετές πιθανότητες επιτυχίας εστιάζεται σε χρηματοδότηση από τα πλούσια αραβικά κράτη του Κόλπου. Κομβική παραμένει, επίσης, η σύμπλευση με την Κίνα και τη Ρωσία σε οικονομικό επίπεδο, ώστε να αποφευχθούν νέοι κλυδωνισμοί και απορρύθμιση της οικονομίας.