Ουκρανία: Ο αργός θάνατος ενός λαού

Αναφερθήκαμε, με αφορμή την συμπλήρωση ενός χρόνου από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, σε δύο προηγούμενα δημοσιεύματα στο γενικό ιστορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο ξετυλίγεται ο παρών πόλεμος στην Ουκρανία, καθώς και στις επιδόσεις του ρωσικού στρατού στον πόλεμο αυτό. Σε αυτό το τρίτο σημείωμα θα μεταφερθούμε στην ουκρανική πλευρά.

Το κύριο χαρακτηριστικό των αποτιμήσεων για τις πολεμικές επιδόσεις αυτής της πλευράς είναι ο αμφιλεγόμενος χαρακτήρας τους. Για πολλούς η άμυνα που αντέταξε ο ουκρανικός στρατός στην ρωσική εισβολή ξεπέρασε τις πλέον αισιόδοξες προσδοκίες, ενώ για άλλους, εξίσου πολλούς, η Ουκρανία έχει εμπλακεί σε μια δίνη αυτοκαταστροφής όπου, δεν χάνει απλά έναν πόλεμο, χάνει την ίδια την υπόστασή της.

Η Ουκρανία φυλλορροούσε πολύ πριν ξεκινήσει ο ανοικτός πόλεμος με τη Ρωσία. Ο πληθυσμός της είχε τραγικά συρρικνωθεί, από τα 51.700.000 που μετρούσε στα 1991 σε 45.100.000 το 2014, έτος του πραξικοπήματος, όπου και ξεκίνησε ο πόλεμος στο Ντονμπάς. Οποιαδήποτε εκτίμηση για τον πραγματικό πληθυσμό της χώρας σήμερα, στο σύνολο ή στις ζώνες που βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο της κυβέρνησης του Κιέβου είναι παρακινδυνευμένη.

Πέρα από τους κατοίκους που βρίσκονται στις ρωσικές ζώνες ή στην Ρωσία, πολλοί είναι εκείνοι –μερικές πηγές τους ανεβάζουν ακόμα και σε δέκα εκατομμύρια– που έχουν φύγει από την χώρα προς κάθε κατεύθυνση. Επίσημα, ο πληθυσμός της Ουκρανίας στις αρχές του 2023 υπολογίζεται στα 36.700.000 – σχεδόν 15 εκατομμύρια λιγότεροι από το τέλος της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας.

Δημογραφικές “ιδιαιτερότητες”

Η πυραμίδα ηλικιών αποκαλύπτει και άλλες δημογραφικές “ιδιαιτερότητες”. Στις πλέον “πρόσφορες” για στράτευση και συμμετοχή στον πόλεμο ηλικίες 20-24 ετών, το ποσοστό των ανδρών έχει περιοριστεί στο 1,3% από το 3,3% του πληθυσμού που ήταν στα 1992. Αυτό οφείλεται στην κατάρρευση των γεννήσεων την εποχή του τέλους των ψευδαισθήσεων που είχε δημιουργήσει η παλινόρθωση του καπιταλισμού – στο τέλος της δεκαετίας του 1990-2000.

Η φτωχοποίηση των λαϊκών στρωμάτων σε συνδυασμό με την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας και την διάχυτη επιθυμία για φυγή ευθύνονται μάλλον για το δημογραφικό κενό. Ανάλογα είναι τα κενά στα ποσοστά των γυναικών σε αυτές τις ηλικίες. Ο πόλεμος του 2022 ήρθε ακριβώς τη στιγμή της κορύφωσης της δημογραφικής κρίσης. Για να σταθούμε λίγο στη σημασία αυτών των ποσοστών να σημειώσουμε ότι το 1,3% αντιπροσωπεύει 475.000 άνδρες σε ηλικία 20-24 ετών. Το αμέσως επόμενο ηλικιακό κλιμάκιο των 25 με 29 ετών, με ποσοστό 1,9%, αντιπροσωπεύει 684.000 άνδρες. Δηλαδή το ηλικιακό δυναμικό που μπορεί να προσφέρει την πρώτη σειρά των στρατιωτών –οι 20-29 ετών άνδρες– είναι 1.160.000. Με βάση αυτά τα μεγέθη μπορούμε να αποτιμήσουμε καλύτερα το κόστος του πολέμου για τη σημερινή Ουκρανία.

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε εάν οι εκτιμήσεις για τις απώλειες των Ουκρανών τον πρώτο χρόνο του πολέμου είναι ακριβείς. Γίνεται λόγος για 157.000 νεκρούς, 234.000 τραυματίες και 17.230 αιχμαλώτους (εκτίμηση που αποδίδεται στην Μοσάντ ή στο νορβηγικό υπουργείο Άμυνας), 100.000+ εκτός μάχης (εκτίμηση BBC). Ας σταθούμε στην πρώτη περίπτωση όπου οι εκτός μάχης αθροίζονται σε 400.000 περίπου. Σε αυτήν την περίπτωση οι απώλειες, αντιπροσωπεύουν περίπου το 80% του συνόλου των ανδρών σε ηλικία 20-24 ή το 40% περίπου των ανδρών 20-29 ετών. Σ’ αυτές τις ηλικίες αναλογεί το κύριο βάρος των απωλειών σε έναν πόλεμο.

“Μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό”…

Εάν αληθεύουν οι απώλειες αυτές, θυμίζουν τις αντίστοιχες των πιο πολύνεκρων πολέμων στην ιστορία. Εκείνων δηλαδή των πολέμων, που κρίθηκαν από την εξάντληση του μάχιμου δυναμικού του ενός εκ των αντιπάλων. Στα 1865-1869, λόγου χάρη, στον πόλεμο της Παραγουάης, ο αριθμός των σκοτωμένων στρατιωτών ξεπέρασε το 50% των ανδρών σε στρατεύσιμη ηλικία. Το ποσοστό θεωρείται το μέγιστο στην σύγχρονη ιστορία και άφησε στην μεταπολεμική κοινωνία της χώρας μια σχέση ανδρών-γυναικών, ένα προς τέσσερα ή πέντε. Η Γαλλία, δεύτερο παράδειγμα, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χρειάστηκε πολλές δεκαετίες για να “συμβαδίσει” δημογραφικά με τα γειτονικά της έθνη της δυτικής Ευρώπης – και τα ποσοστά των απωλειών της δεν πλησίαζαν τα σημερινά της Ουκρανίας.

Ακόμα όμως και αν τα αναφερθέντα μεγέθη απωλειών είναι υπερβολικά, τυχόν απώλειες (νεκροί) του επιπέδου των 100.000 σημαίνουν 8-9% των ανδρών σε στρατεύσιμη ηλικία, ή το ένα έκτο του στρατευμένου δυναμικού. Συγκριτικά στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο του 1940-1941 οι απώλειες του ελληνικού στρατού ήταν 13.500 νεκροί σε στρατευμένο δυναμικό 600.000 ανδρών στην διάρκεια του πολέμου. Δηλαδή ένα ποσοστό μικρότερο του 2,3%.

Η φράση που ακούγεται συχνά, πως η «Δύση θα πολεμήσει την Ρωσία μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό», δεν δείχνει να είναι απλά και μόνο ένα σχήμα λόγου, ιδιαίτερα αν η φονικότητα του πολέμου συνεχίσει στους ίδιους ρυθμούς. Όποια και αν είναι η έκβαση του πολέμου, η μεταπολεμική Ουκρανία θα είναι ένα ακραία προβληματικό, ως προς την δημογραφική του βάση, κράτος. Να θυμίσουμε ότι η Παραγουάη συνέχισε να φυτοζωεί –μέχρι σήμερα– ως ανεξάρτητο κράτος μόνο και μόνο, επειδή κανείς από τους τρείς γείτονές της (Βραζιλία, Αργεντινή και Ουρουγουάη) δεν μπορούσε να την αποδεχθεί ως επαρχία κάποιου εκ των έτερων δύο.

Η αποτίμηση του θανάτου 

Το ΑΕΠ της Ουκρανίας θα κυμανθεί –σύμφωνα με εκτιμήσεις– στα 160-170 δισ. δολάρια το 2023. Κατά τη διάρκεια του 2022 η χώρα έλαβε ως οικονομική και υλική ενίσχυση περισσότερα από 100 δισ. δολάρια. Ένα σημαντικό ποσοστό από αυτά (το 30% περίπου) αφορούσε στρατιωτική βοήθεια, όπλα, εφόδια και πυρομαχικά. Το υπόλοιπο αφορά ανθρωπιστική, αλλά κυρίως οικονομική βοήθεια με την μορφή, βασικά, πιστώσεων. Η ΕΕ έχει προσφέρει 30 δισ. ως τώρα. Για τους απορούντες η ελληνική συμβολή, αποκλειστικά σε στρατιωτικό υλικό, αποτιμάται στα 200 εκατ. δολάρια.

Πρόκειται προφανώς για τερατώδη ποσά. Πρόκειται για τα δύο τρίτα σχεδόν του ετήσιου ΑΕΠ της Ουκρανίας. Στα πεδία του πολέμου ετούτη η συνδρομή δεν έχει αλλάξει την γενική εικόνα. Το καλοκαίρι του 2022 η Ρωσία έριχνε στον αντίπαλό της 20.000-60.000 βλήματα την ημέρα ενώ, η ουκρανική πλευρά απαντούσε με 6.000-8.000 βλήματα. Την κατωτερότητα σε όγκο πυρός η Ουκρανία την αντιμετώπιζε με ανθρώπινες θυσίες και με τις τεχνικές του “φτωχού” – την οχύρωση δηλαδή σε πόλεις και δάση. Όπου προσπάθησε να αλλάξει την συνταγή αυτή τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά. Οι εδαφικές της επιτυχίες δεν οδήγησαν σε καταστροφή αντίπαλων μονάδων, ούτε σε αξιοσημείωτους αριθμούς αιχμαλώτων.

Ο ουκρανικός στρατός κρατά τη συνοχή του μόνο και μόνο επειδή ο αντίπαλός του –όπως σε προηγούμενο άρθρο αναλύσαμε– αποδείχθηκε ολότελα ανίκανος στην εφαρμογή στρατηγικής ελιγμών, ή έστω αποφασιστικών διεισδύσεων. Η ρωσική πλευρά, για να κρατήσει την όποια συνοχή του δικού της μωσαϊκού δυνάμεων καταφεύγει και αυτή σε αγώνα “στατικό”, δίνοντας μάχη για κάθε οχυρωμένο χωριό ή πόλη. Αυτό το είδος πολέμου δεν προαπαιτεί σημαντικό υλικό υπόβαθρο και δεν έχει μεγάλο κόστος.

Τα ευρώ και τα δολάρια που εισρέουν άφθονα στην Ουκρανία δεν εμφανίζονται ως εκ τούτου στα πεδία των μαχών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι εμφανίζονται αλλού, στα μετόπισθεν, εκεί όπου δρουν οι “εργολάβοι” και οι “επιχειρηματίες” του παρόντος πολέμου. Στην ουσία δηλαδή, μέσα από ένα εκτεταμένο πλέγμα διαφθοράς, τα κεφάλαια αυτά δημιουργούν μια νέα ισχυρή οικονομικά κάστα, ή τροφοδοτούν τις περιουσίες των προγενέστερων βαρόνων του πλούτου. Μέσα από αυτές τις διεργασίες εντείνεται η αποσύνθεση της ουκρανικής κοινωνίας. Οι φτωχοί αλέθονται στα γρανάζια του πολέμου και οι πλούσιοι πλουτίζουν ακόμα περισσότερο μέσα από αυτόν.

Ο ουκρανικός πατριωτισμός

Στη Δύση εκτιμούν ότι ο πόλεμος θα δημιουργήσει έναν ουκρανικό εθνικισμό, ή έστω ένα πατριωτικό πνεύμα που θα αποτελέσει στο μεταπολεμικό μέλλον σταθερό σημείο αντιπαλότητας και εχθρότητας με την γειτονική Ρωσία, σπάζοντας τους όποιους δεσμούς είχε δημιουργήσει το παρελθόν ανάμεσα στους δύο λαούς. Η προσδοκία είναι μάλλον αβάσιμη. Για να γεννηθεί πατριωτισμός δεν αρκούν οι τρομακτικές διηγήσεις περί εγκλημάτων πολέμου και τα τοιαύτα που ο εχθρός διαπράττει. Ο πατριωτισμός προϋποθέτει μια στοιχειώδη σύγκλιση συμφερόντων ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες που συμβιώνουν, στο πλαίσιο του ίδιου και του αυτού έθνους.

Όταν τα φτωχά κοινωνικά στρώματα –αυτά που δεν έχουν τα μέσα να διαφύγουν στο εξωτερικό ή να αποφύγουν την στράτευση– δίνουν το αίμα τους, στο Κίεβο ή στην Δύση οι οικονομικές ελίτ της Ουκρανίας μετρούν τα κέρδη τους, τότε ο πατριωτισμός που θα γεννηθεί θα πάρει ίσως άλλες μορφές. Από αυτές που αντιπαθούν και εξορκίζουν στην καπιταλιστική Δύση. Από αυτή την πλευρά ο πόλεμος, στο δεύτερο πλέον χρόνο του, έχει ακόμα περισσότερα να επιδείξει…