Πιο σταθερό το καθεστώς Άσαντ μετά την στροφή Ερντογάν

Την αντίδραση των ΗΠΑ προκάλεσε η ιστορική επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Συρίας, με τον εκπρόσωπο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να επισημαίνει πώς «δεν υποστηρίζουμε χώρες που αναβαθμίζουν τις σχέσεις τους ή εκφράζουν την υποστήριξή τους στην αποκατάσταση του βάρβαρου δικτάτορα Μπασάρ αλ Άσαντ». Την ίδια στιγμή, η βόρεια Συρία σείεται από διαδηλώσεις αντικαθεστωτικών που εκφράζουν την οργισμένη αντίδραση τους στην συμφιλίωση της Τουρκίας με το καθεστώς Άσαντ. Συμφιλίωση που εκφράζεται και δια στόματος του Ερντογάν, που δηλώνει έτοιμος να συναντήσει τον Σύρο ομόλογο του.

Το δε συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα, η Hayat Tahrir al-Sham, που ελέγχει το τελευταίο προπύργιο των ισλαμιστών-αντικαθεστωτικών ανταρτών στο Ιντλίμπ, δήλωσε απειλητικά πως «η επανάσταση θα συνεχιστεί». Μέλη της πραγματοποίησαν επίσης διαδήλωση κατά της τουρκοσυριακής προσέγγισης, στην οποία ακούστηκαν και συνθήματα έναντι του Τούρκου προέδρου. Πρόκειται για μια ανεξέλεγκτη τζιχαντιστική οργάνωση, που έχει πλέον εξελιχθεί σε “πονοκέφαλο” για την παρουσία της Τουρκίας στην Συρία.

Λιγότερες σκοτούρες από τον Ερντογάν έχει ο Άσαντ. Τον Μάρτιο του 2022 ο Σύρος ηγέτης αποκατέστησε τις σχέσεις του με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, μία εκ των σουνιτικών μοναρχιών που είχε πρωτοστατήσει στην ανατροπή του, όταν ξέσπασε η Αραβική Άνοιξη και στην Συρία. Ερντογάν, Κατάρ, Εμιράτα, Σαουδική Αραβία, ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες με την έναρξη του συριακού εμφυλίου, ευελπιστούσαν πως “ο Άσαντ μετράει μέρες”. Τελικώς, ο Σύρος ηγέτης αναδείχθηκε ο μεγάλος νικητής του αιματηρού εμφυλίου, με τις δυνάμεις του να ελέγχουν την πλειονότητα της συριακής επικράτειας.

Νίκη που βεβαίως επιτεύχθηκε χάρη στην ρωσική και την ιρανική υποστήριξη. Να σημειωθεί πως η επιλογή της Μόσχας να συνταχθεί εξ’ αρχής με τον Άσαντ, ουδόλως επηρέασε την προσέγγιση της με τον αραβικό κόσμο, ακόμα και με τις χώρες που δεν διατηρούσε διπλωματικές σχέσεις τα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, όπως την Σαουδική Αραβία. Σε ότι αφορά το Ιράν, το σιιτικό κράτος αν και αρχικά είχε χαιρετίσει την ανατροπή του Μουμπάρακ στην Αίγυπτο,  δεν είχε άλλη επιλογή από το να υποστηρίξει έναν ιστορικό σύμμαχο του στον αραβικό κόσμο.

Ο πατριάρχης Χαφέζ

Ο πατριάρχης της δυναστείας, Χαφέζ, πτέραρχος της συριακής πολεμικής αεροπορίας και κορυφαίο στέλεχος του εθνικιστικού κόμματος Μπάαθ, ανέλαβε την εξουσία το 1970, μετά από ένα αναίμακτο πραξικόπημα. Οι οικογένεια Άσαντ προέρχεται από την μειονότητα των αλαουιτών, ένα ισλαμικό δόγμα που θεωρείται αιρετικό για το σουνιτικό Ισλάμ. Πιστός στον αραβικό εθνικισμό, ο πατήρ Χαφέζ, απέφυγε τα ανοίγματα στο πολιτικό Ισλάμ.

Στην Συρία της δεκαετίας του ’70 δεν εισήχθησαν διατάξεις της Σαρία στην νομοθεσία της χώρας, όπως στην Αίγυπτο του Σαντάτ. Το σύνταγμα της Συρίας αναγνώριζε διευρυμένο ρόλο στις γυναίκες και στην πολυάριθμη χριστιανική μειονότητα της χώρας. Μετά την αιματηρή κατάπνιξη της εξέγερσης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας το 1982, ο πατήρ Άσαντ εξαπέλυσε σκληρό διωγμό κατά του πολιτικού Ισλάμ, το οποίο ουδέποτε απέκτησε την κοινωνική επιρροή που είχε σε άλλες χώρες, όπως στην Αίγυπτο την εποχή των Σαντάτ και Μουμπάρακ.

Για αυτό και όταν ξέσπασε η Αραβική Άνοιξη στην Συρία, κυριάρχησαν γρήγορα στις τάξεις των αντικαθεστωτικών τα ακραία τζιχαντιστικά στοιχεία. Αυτά αδημονούσαν να πάρουν αιματηρή εκδίκηση από το “άπιστο καθεστώς” Άσαντ και τους υποστηρικτές του, χρηματοδοτούμενα και εξοπλισμένα από την Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και την Τουρκία. Ήταν η πιο σοβαρή δοκιμασία που γνώρισε το καθεστώς Άσαντ, σε όλη την ιστορική του διαδρομή.

Ο υιός Μπασάρ είχε σπουδάσει οφθαλμίατρος στο Λονδίνο και κλήθηκε εσπευσμένα να αναλάβει την ηγεσία της χώρας, μετά τον θάνατο του πατέρα του το 2000. Δεν θύμιζε σε τίποτα τον ιστορικό ηγέτη της Συρίας, έναν έμπειρο βετεράνο των μεγάλων αραβοϊσραηλινών πολέμων. Το καθεστώς του όμως άντεξε, διότι είχε κοινωνικά ερείσματα στις πολυάριθμες μειονότητες της χώρας.

Ειδικά όταν άρχισαν να εισρέουν στην Συρία στρατιές φανατικών της τζιχάντ από όλο τον κόσμο, η στήριξη στον Άσαντ έγινε μονόδρομος για τους αλαουίτες και τους χριστιανούς της Συρίας. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται και οι σιίτες μουσουλμάνοι, οι οποίοι είχαν στοχοποιηθεί λόγω της υποστήριξης της Τεχεράνης στον Άσαντ. Την ίδια στιγμή, οι Κούρδοι απέφυγαν να ανοίξουν πολεμικό μέτωπο με τον Άσαντ, επικεντρώνοντας στον αγώνα κατά των τζιχαντιστών, διατηρώντας και παρασκηνιακές επαφές με το καθεστώς που συνεχίζονται μέχρι και τις μέρες μας.

Οι δεσμοί “αίματος” Δαμασκού-Τεχεράνης

Όπως προαναφέραμε, ο Άσαντ δεν θα κατάφερνε να επιβιώσει χωρίς την συνδρομή της Ρωσίας και του σιιτικού Ιράν. Οι ρίζες της συμμαχίας Ιράν-Συρίας, βρίσκονται στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ την δεαετία του ’80. Ο πατέρας Άσαντ ήταν ο μόνος Άραβας ηγέτης που υποστήριξε τον Αγιοτολάχ Χομεινί στον πολυετή αιματηρό πόλεμο με τον Σαντάμ Χουσείν, παρόλο που ο Ιρακινός δικτάτορας ήταν επικεφαλής ενός κοσμικού μπααθικού καθεστώτος, ιδεολογικά συγγενές με το καθεστώς της Δαμασκού. Τα αίτια της απόφασης του πατρός Άσαντ πρέπει να αναζητηθούν και στον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου.

Στον πρώτο μεγάλο εμφύλιο της Μέσης Ανατολής είχαν βρεθεί αντιμέτωπες οι παραστρατιωτικές οργανώσεις των χριστιανών Μαρωνιτών και των Παλαιστίνιων προσφύγων. Όταν οι Παλαιστίνιοι φενταγίν απέρριψαν την ειρηνευτική πρωτοβουλία της Δαμασκού για τον τερματισμό του εμφυλίου, ο Άσαντ θεώρησε ότι δέχτηκε ιταμή προσβολή. Το 1976 διέταξε τον συριακό στρατό να εισβάλει στον Λίβανο εναντίον των Παλαιστινίων, παρόλο που τους υποστήριζε το προηγούμενο διάστημα. Η συριακή εισβολή επικροτήθηκε από την Δύση, το Ισράηλ και τις χριστιανικές κοινότητες του Λιβάνου.

Με τον Χαφέζ Άσαντ να κατηγορείται ως “προδότης” της παλαιστινιακής υπόθεσης, τα συριακά κατοχικά στρατεύματα είχαν ανάγκη από έναν σύμμαχο στον Λίβανο. Δεν υπήρχε πιο αξιόπιστος από τον πολυάριθμο σιιτικό πληθυσμό της χώρας. Οι σιίτες του Λιβάνου απείχαν από τις εμφύλιες συγκρούσεις του 1975, ενώ με την άνοδο του Χομεϊνί πέρασαν υπό την ιρανική επιρροή.

Οι εξελίξεις δικαίωσαν τον Άσαντ. Το Ιράν συγκρότησε την σιιτική οργάνωση Χεζμπολάχ, η οποία μετέτρεψε τον Λίβανο σε κόλαση για τα ισραηλινά στρατεύματα κατοχής, όχι όμως και για τα συριακά. Δαμασκός και Τεχεράνη καθόριζαν για χρόνια από κοινού τις εξελίξεις στον Λίβανο, μέχρι που τα συριακά στρατεύματα αποσύρθηκαν μετά την δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού Χαρίρι, που αποδόθηκε στην Δαμασκό. Δυνάμεις της Χεζμπολάχ πολεμούν στο πλευρό του Άσαντ, ακόμα και σήμερα.

Η παρακαταθήκη του πατρός Χαφέζ 

Όταν ο Χαφέζ Άσαντ πέθανε το 2000 ο Ζακ Σιράκ τον χαρακτήρισε “σπουδαίο πολιτικό και μεγάλο πατριώτη”. Ο πατήρ Άσαντ κατάφερε να τον αντιμετωπίζει η Δύση με σεβασμό και όχι ως “παρία” της διεθνούς κοινότητας. Είχε βέβαια φροντίσει προηγουμένως να προχωρήσει σε ορισμένα “ανοίγματα” προς την Δύση. Το 1990 υποστήριξε τον πατέρα Μπους στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, θεωρώντας την εισβολή του Σαντάμ Χουσείν στο Κουβέϊτ μία κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στις ειρηνευτικές συνομιλίες Ισραηλινών-Παλαιστινίων στο Όσλο το 1994. Ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος Κλίντον επαίνεσε την συνεισφορά του.

Η κυβέρνηση του υιού Μπους δεν ακολούθησε την στρατηγική των προκατόχων του. Ενέταξε την Συρία στον περίφημο “άξονα του κακού”, μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Οι σχέσεις Ουάσιγκτον-Δαμασκού αποκαταστάθηκαν επί προεδρίας Ομπάμα το 2009 και παρέμειναν σε καλό κλίμα, μέχρι που ήρθε το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης.

Τότε η Δύση, η Τουρκία και οι σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου θεώρησαν πως ήρθε η κατάλληλη ευκαιρία για να να απαλλαγούν από τον Άσαντ, αν και ο Ομπάμα αντιτάχθηκε στις πιέσεις Ερντογάν και Σαουδαράβων να αναλάβει στρατιωτική δράση. Βέβαια, στην πορεία ο υιός Άσαντ απέδειξε πως κληρονόμησε την ευφυία, αλλά και την σκληρότητα του πατέρα του.