Ποιο είναι το μέλλον της τουρκικής παρουσίας στη Λιβύη – Ο ρόλος του Χαφτάρ

Σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο “Οι εκλογές έκπληξη της Λιβύης είναι κακά μαντάτα για τις αναμεμειγμένες [ξένες] δυνάμεις”  ο Ντέιβιντ Χιρστ  αναφέρει: «Με την απόρριψη υποψηφίων που υποστηρίζονταν από την Αίγυπτο, τη Γαλλία και την Τουρκία, οι αντιπρόσωποι στη Λιβύη αποκήρυξαν σθεναρά την πολιτική του παρελθόντος». Αυτό, όμως, φαίνεται βιαστικό ευχολόγιο.

Οι προσπάθειες προσεταιρισμού του νέου κυβερνητικού σχήματος από τους εμπλεκόμενους διεθνείς παράγοντες, αλλά και ο αμφιλεγόμενος ρόλος όλων των εγχώριων δρώντων, δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Κυρίως επειδή το ζήτημα στην Λιβύη είναι η ενέργεια και όλοι σε αυτήν αποσκοπούν. Αυτό δεν αφορά μόνο τους υδρογονάνθρακες, αλλά και τις τεράστιες εκτάσεις ερήμου που προσφέρονται για φωτοβολταϊκά.

Η ενέργεια είναι από τα πιο σημαντικά θέματα στις ρωσοτουρκικές σχέσεις. Η ρωσική Rosatom κατασκευάζει πυρηνικό εργοστάσιο στο Ακουγιού, αλλά αυτό θα αποδώσει περίπου το 10% της ηλεκτρικής ενέργειας της Τουρκίας, από το 2024 όταν ολοκληρωθεί. Η Τουρκία θα εξακολουθήσει να εξαρτάται από ορυκτά καύσιμα και άρα από τη Ρωσία. Γι’ αυτό προσπαθεί να αρπάξει υδρογονάνθρακες από όπου μπορεί: Κύπρο, Ελλάδα, Ιράκ και Λιβύη.

Αντιπαλότητα Μόσχας-Άγκυρας στην Λιβύη

Στη Λιβύηη Άγκυρα και Μόσχα είναι γεωστρατηγικοί αντίπαλοι και με τη νέα κυβέρνηση δεν θα αλλάξει τίποτα. Τα αποθέματα πετρελαίου της Λιβύης είναι τα μεγαλύτερα στην Αφρική και στην ένατη θέση παγκοσμίως. Αλλά για να εξασφαλίσει πετρέλαιο και ενδεχομένως φυσικό αέριο, η Τουρκία πρέπει να αποκτήσει τον έλεγχο στην πλούσια σε υδρογονάνθρακες επαρχία της Σύρτης.

Αυτό προς το παρόν είναι προβληματικό. Οι προσπάθειες της Άγκυρας να προωθήσει τους μισθοφόρους της μέσω της Σύρτης στις πετρελαιοπηγές της Κυρηναϊκής πέρυσι απέτυχαν. Τώρα, με την προσωρινή κυβέρνηση το ενδεχόμενο περαιτέρω στρατιωτικής δραστηριότητας απομακρύνεται μαζί με τα όνειρα του Ερντογάν. Οι δυνάμεις του Χάφταρ ελέγχουν μεγάλα τμήματα της βιομηχανίας πετρελαίου και λιμενικών εγκαταστάσεων στην ακτή. Η Τουρκία κατηγόρησε πρόσφατα τον Χαφτάρ για πώληση πετρελαίου μέσω παράνομων εταιρειών. Αυτό, όμως, επέτρεψε στον Χαφτάρ να συγκεντρώσει περισσότερα χρήματα και να διατηρήσει την υποστήριξη από ξένους παίκτες.

Η Τουρκία εξακολουθεί να έχει μερικό έλεγχο των πετρελαιοπηγών στη δυτική Τριπολίτιδα αλλά θεωρεί ότι αυτό είναι μόνο το βραβείο της παρηγοριάς. Η επαρχία της Σύρτης είναι το κλειδί για επιτύχει ο Ερντογάν τους στόχους του. Γι’ αυτό η Άγκυρα συνεχίζει να ενισχύει τη θέση της στην ανατολική Λιβύη και αναζητά τρόπους για να έχει τουλάχιστον μερικό έλεγχο του εκεί ενεργειακού πλούτου. Έχει, μάλιστα, την υποστήριξη του νέου πρωθυπουργού Ντμπεϊμπά που χαρακτήρισε την Τουρκία «φίλο και σύμμαχο της χώρας του».

Ο επικεφαλής του νέου τριμελούς Προεδρικού Συμβουλίου Μένφι διαβεβαίωσε την Μόσχα ότι θα ενισχύσει τη συνεργασία μαζί της. Το αποτέλεσμα είναι ότι και με τη νέα κυβέρνηση συνεχίζεται ο ρωσοτουρκικός γεωπολιτικός ανταγωνισμός. Και οι δύο θα συμμετέχουν στις ειρηνευτικές διαδικασίες, καθώς και στις προετοιμασίες για τις εκλογές του Δεκεμβρίου, οι οποίες ήδη αντιμετωπίζονται από πολλούς με σκεπτικισμό.

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Ρωσία και Τουρκία, σύμμαχοι και εχθροί ταυτόχρονα, χρησιμοποίησαν την «απουσία» των ΗΠΑ από την περιοχή για να αυξήσουν την επιρροή τους. Η αναμενόμενη “επιστροφή” των ΗΠΑ σημαίνει ότι η Ουάσινγκτον θα αντιμετωπίσει μια νέα πραγματικότητα στη Λιβύη. Ορισμένοι λένε ότι οι Ρώσοι κέρδισαν θέση στην περιοχή, επειδή το επέτρεψε ο Ομπάμα. Η δε έλλειψη πολιτικής από την κυβέρνηση Τραμπ άνοιξε ευκαιρίες που εκμεταλλεύτηκε η Άγκυρα. Προβληματίζει το σχέδιο της Τουρκίας να αγκυροβολήσει το υπό ναυπήγηση ελικοπτεροφόρο της στις λιβυκές ακτές.

Ήδη εδραιωμένες στην περιοχή εδώ και χρόνια, Ρωσία και Τουρκία (αλλά και Ιράν και Κίνα) θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τα πράγματα ακόμη κι αν οι ΗΠΑ αναμιχθούν περισσότερο στο μέλλον. Ο Μπάιντεν παρέτεινε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε σχέση με τη Λιβύη κατά ένα έτος. Η χλιαρή αντιμετώπιση, πάντως, αφήνει περιθώρια στους ήδη εδραιωμένους παίκτες.

Ο Μπάιντεν έχει δεσμευτεί να κινηθεί ενάντια στη Μόσχα, πράγμα που σημαίνει ότι η Λιβύη μπορεί να γίνει εστία διαμάχης. Του προσφέρει, άλλωστε, την ευκαιρία να αποδείξει στους δυτικούς συμμάχους ότι είναι αποφασισμένος να επιβεβαιώσει την παγκόσμια ηγεσία των ΗΠΑ και να αντισταθεί στα σχέδια του Πούτιν. Δεν είναι ωστόσο καθόλου σαφές εάν ο Μπάιντεν θα προχωρήσει σε πράξεις στην Λιβύη. Επί του παρόντος δεν φαίνεται έτοιμος.

Λιβύη και Αίγυπτος

Η Αίγυπτος δήλωσε ότι θα βοηθήσει τη νέα λιβυκή κυβέρνηση. Η υπόσχεση του Σίσι δόθηκε σε δύο ξεχωριστά τηλεφωνήματα με τον Μένφι και τον προσωρινό πρωθυπουργό Αμπντουλχάμ Ντεμπίμπ. «Η επιλογή της νέας ηγεσίας της Λιβύης σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας εποχής για το έργο όλων των κρατικών θεσμών της Λιβύης», προσθέτοντας ότι η Αίγυπτος θα «συνεχίσει να παρέχει υποστήριξη και βοήθεια στους αδελφούς της Λιβύης για την οικονομία, την ασφάλεια και στο στρατιωτικό επίπεδο».

Η Αίγυπτος διατηρεί στενούς δεσμούς με την Κυρηναϊκή και πολλές φυλές έχουν μέλη εκατέρωθεν των συνόρων. Υπολογίζεται ότι 15.000.000 Αιγύπτιοι έχουν λιβυκές ρίζες. Το Κάιρο δεν είναι διατεθειμένο να αφήσει τη Λιβύη να πέσει στα χέρια του Ερντογάν και να δει τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στα σύνορα του. Οι φυλές της Λιβύης θεωρούνται μία από τις παλαιότερες κοινωνικές οντότητες της χώρας με σημαντικότατη ανάμειξη στην πολιτική. Η δυναμική αυτή συνεχίζεται και έχει διογκωθεί στην μετά Καντάφι εποχή.

Ο ρόλος των φυλών

Μετά το 2011, η παραδοσιακή μέθοδος επίλυσης συγκρούσεων στη Λιβύη, γνωστή ως Ουρφ, έχει καταστεί δικαστικό σύστημα για την πλήρωση του κενού που άφησε το κράτος και να αντιμετωπίσει τις πραγματικότητες του εμφυλίου πολέμου. Επιπλέον, σύμφωνα με πολλούς ερωτηθέντες σε πρόσφατη έρευνα σχετικά με το αίσθημα ασφάλειας στη Λιβύη, οι φυλές προσφέρουν το μόνο δικαστικό σύστημα και θεωρούνται νόμιμοι δρώντες στην διακυβέρνηση.

Στις αρχές του 2020 ο Χαφτάρ συγκάλεσε το Συμβούλιο των Φυλών το οποίο έσπευσε να συνταχθεί πίσω του, αλλά κυρίως πίσω από τον Σίσι, ο οποίος είχε απειλήσει το καλοκαίρι με επέμβαση αν η Τουρκία επιτιθόταν στη Σύρτη. Για τον Αιγύπτιο σεΐχη Καλέντ Ιντρίς Σακλούφ της μεγάλης φυλής Μαγκάρμπα, που έχει πολλά μέλη στη Λιβύη, η τουρκική παρουσία απαιτεί κινητοποίηση. Στο Συμβούλιο των Φυλών δεν εκπροσωπούνται όλες. Ισχυρές φυλές, όπως οι Τεμπού και Τουαρέγκ, που συνεργάζονται με το καθεστώς Σάρατζ απουσιάζουν.

Ο ρόλος των φυλών στην νέα κατάσταση ανησυχεί κάποιους, ενώ άλλους τους εμπνέει. Για τις εκπροσωπούμενες φυλές ο ρόλος τους δεν είναι διαπραγματεύσιμος. Για εκπροσώπους της δυτικής Λιβύης, όπως ο Ανάς Ελ Γκομάτι του Ινστιτούτου Sadeq, οι ηγέτες των φυλών είναι «ανίκανοι γέροι που παρασιτίζουν την πολιτική ζωή, μιλώντας μόνο για το πετρέλαιο –ή μάλλον για χρήματα– χωρίς να αναφέρουν ποτέ τους όρους “ανθρώπινα δικαιώματα” ή “συμφιλίωση”». Πιστεύει ότι η προώθηση των φυλών ως πολιτικών παραγόντων είναι «μια επικίνδυνη εξέλιξη που αντανακλά τη μετριότητα των ηγετών της στιγμής, οι οποίοι προτιμούν τον αυταρχισμό από οποιαδήποτε μορφή πλουραλισμού».

Ο Μάνφι, ο Ντμπεϊμπά, ο Χαφτάρ και οι εκλογές

Ο σχηματισμός της νέας κυβέρνησης αντανακλά μια νέα κατάσταση, στην οποία ο Χάφταρ και ο Μένφι, πέραν του πρωθυπουργού Νμπεϊμπά, αναμένεται να διαδραματίσουν βασικό ρόλο. Η τριανδρία αυτή (που έχει και μικρότερες “ουρές”) θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην αποκατάσταση της σταθερότητας και στο τέλος των διχασμών. Βλέποντας όμως όλα τα συμφέροντα που επηρεάζουν τις εξελίξεις, η επιστροφή στην ομαλότητα και η απαλλαγή από τις ξένες στρατιωτικές δυνάμεις δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

Ενώ έχουν προγραμματιστεί εκλογές, το πως θα αυτές και σε τι είδους Κοινοβούλιο θα οδηγήσουν παραμένει νεφελώδες. Δεν έχει καν αποφασιστεί αν η επιτροπή που θα ασχοληθεί με αυτά θα συγκληθεί στην Σαμπράθα ή στο Τομπρούκ. Ποιοι θα την απαρτίζουν; Κανείς δεν ξέρει. Όλοι οι παίκτες, πάντως, σπεύδουν να συναντήσουν εχθρούς και φίλους.

Διαφαίνεται λοιπόν ότι θα διαμορφωθεί μια κατάσταση όχι πολύ διαφορετική από την προηγούμενη, στην οποία οι πλευρές δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν σε μια λύση, καθώς κανένας από τους δρώντες δεν ήθελε να χάσει την εξουσία του. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι οι παίκτες που βρήκαν μια θέση στο νέο προσκήνιο θα πάνε τελικά σε εκλογές, οι οποίες μπορεί να τους στοιχίσουν την εξουσία τους.