Ποιος θα διαδεχθεί τον Αλ Ζαουάχρι – Η Αλ Κάιντα στο δρόμο της παρακμής

Την τελευταία φορά που είχε εμφανιστεί ο ηγέτης της Αλ Κάιντα Αϊμάν Αλ Ζαουάχρι (μετά την εκτέλεση του Οσάμα Μπιν Λάντεν) ήταν στις 11 Σεπτεμβρίου 2020, όταν είχε δημοσιεύσει ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα για την 19η επέτειο της εμβληματικής επίθεσης. Από τότε είχαν κυκλοφορήσει πληροφορίες ότι είναι νεκρός. Ένα ωριαίο βίντεο με αφορμή την 20η επέτειο από την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, όμως, τις είχε διαψεύσει.

Κι αυτό, επειδή ο αρχηγός της Αλ Κάιντα αναφέρονταν σε γεγονότα που συνέβησαν και μετά την κυκλοφορία των σχετικών πληροφοριών, δηλαδή στις αρχές του 2021. Τελικώς, ο Αλ Ζαουάχρι έπεσε νεκρός, σχεδόν έναν χρόνο μετά, από αμερικανική επίθεση με πύραυλο- ninja στο μπαλκόνι του σπιτιού που κρύβονταν στην Καμπούλ. Είχε γεννηθεί το 1951 στην Αίγυπτο. Ίδρυσε την οργάνωση της αιγυπτιακής Ισλαμικής Τζιχάντ και ηγήθηκε μαχητικών δραστηριοτήτων ενάντια στην αιγυπτιακή κυβέρνηση. Ο Αλ Ζαουάχρι συνεργάστηκε με τον Μπιν Λάντεν γύρω στο 1989, με τον οποίο συνίδρυσαν της Αλ Κάιντα. Ήταν γνωστός σαν ο εγκέφαλος της οργάνωσης, ενώ ο Μπιν Λάντεν ήταν ο χαρισματικός ηγέτης της.

Το 1998, ο Αλ Ζαουάχρι είχε εκδώσει ένα φετφά που παρότρυνε τον κάθε μουσουλμάνο να επιτελέσει το καθήκον του: να σκοτώσει Δυτικούς μέχρι «να αποσύρουν τους στρατούς τους από όλα τα εδάφη του Ισλάμ». Ο ρόλος του στην Αλ Κάιντα από την ίδρυσή της, τον είχε μετατρέψει αυτόματα σε φυσικό ηγέτη της μετά την εκτέλεση του Μπιν Λάντεν το 2011 από Αμερικανούς κομάντος.

Ο Αλ Ζαουάχρι είχε υιοθετήσει μια διαφορετική στρατηγική από τον Μπιν Λάντεν. Είχε αποφύγει τις μεγάλης κλίμακας συγκλονιστικές επιθέσεις για να ανακουφίσει την αντιτρομοκρατική πίεση που δέχεται η οργάνωση. Η Αλ Κάιντα, υπό την ηγεσία του, στόχευσε στην προετοιμασία του εδάφους για το μελλοντικό χαλιφάτο, μέσω της εισχώρησης στις τοπικές κοινότητες και της νομιμοποίησης της οργάνωσης στα μάτια του κατά τόπους μουσουλμανικού πληθυσμού.

Οι τρεις κύκλοι της Αλ Κάιντα

Γι’ αυτόν τον σκοπό, η Αλ Κάιντα εκμεταλλεύτηκε τις ενδοϊσλαμιστικές αντιθέσεις για να αμαυρώσει τη φήμη της αντίπαλης οργάνωσης, του ISIS. Η στρατηγική της Αλ Κάιντα να εστιάζει λιγότερο σε βίαιες επιθέσεις έχει κριθεί ως “παθητική” από μερικούς τζιχαντιστές, οι οποίοι γι’ αυτόν τον λόγο την εγκατέλειψαν και προσχώρησαν στο ISIS. Ο Αλ Ζαουάχρι διαχειρίζονταν τους τρεις ευρείς κύκλους της Αλ Κάιντα: πρώτον την κεντρική οργάνωση, δεύτερο τις συνεργαζόμενες οργανώσεις και τρίτον τους “μοναχικούς λύκους”.

Το κέντρο της Αλ Κάιντα, με 400-600 μαχητές, δραστηριοποιούνταν κρυφά σε 12 επαρχίες του Αφγανιστάν. Αποδείχτηκε πως αυτή η δραστηριότητα συνεχίστηκε και μετά την άνοδο των Ταλιμπάν στην εξουσία, παρά τις δεσμεύσεις των τελευταίων πως θα διέκοπταν κάθε δεσμό με την διεθνή ισλαμική τρομοκρατία (αν και βρίσκονται σε πόλεμο με το ISIS). Είναι χαρακτηριστικό πως, σύμφωνα με διεθνή μέσα ενημέρωσης, το σπίτι που κρύβονταν ο Ζαουάχρι άνηκε σε αξιωματούχο του ίδιου του αφγανικού υπουργείο Εσωτερικών, που ελέγχει το διαβόητο τρομοκρατικό δίκτυο Χακάνι!

Σημαντικές συνεργαζόμενες οργανώσεις με την Αλ Κάιντα είναι η Χουράας Αντ Ντιν στη Συρία, η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο (ενεργή στην Υεμένη), η Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ (ενεργή στην Αλγερία, την Τυνησία, τη Λιβύη και τις γειτονικές χώρες) η Αλ Σαμπάμπ (ενεργή στη Σομαλία), καθώς και μικρότερες οργανώσεις σε Ρωσία, Ινδία, Αφρική και αλλού. Ο τρίτος κύκλος της Αλ Κάιντα αποτελείται από τα αυτο-ριζοσπαστικοποιημένα άτομα (τους “μοναχικούς λύκους”) που εμπνέονται από την προπαγάνδα της οργάνωσης.

Η Αλ Κάιντα μετά τον Ζαουάχρι

Και μόνο οι φήμες για τον θάνατο του Αλ Ζαουάχρι είχαν τροφοδοτήσει εικασίες για τη διαδοχή του και για τη στρατηγική της Αλ Κάιντα στη μετά-Ζαουάχρι εποχή. Ο θάνατος του έκανε τις εικασίες αυτές πραγματικότητα. Το πρόβλημα για την Αλ Κάιντα είναι πως πολλά υψηλά ιστάμενα στελέχη της οργάνωσης έχουν σκοτωθεί. Ο Χάμζα Μπιν Λάντεν, γιος του Οσάμα, σκοτώθηκε σε αμερικανική επιχείρηση το 2019. Ο πεθερός του Χάμζα, ο Μοχάμεντ Αλ Μάσρι, ο οποίος εμφανιζόταν σαν πιθανός διάδοχος του Αλ Ζαουάχρι, φέρεται από το BBC, τους New York Times και τον Μάικ Πομπέο να δολοφονήθηκε στο Ιράν τον Αύγουστο του 2020 από Ισραηλινούς πράκτορες, με εντολή των ΗΠΑ.

Ο Χούσαμ Αμπντ Αλ Ραούφ, ο Αμπντεμαλέκ Ντρουκντέλ (ο ηγέτης της Αλ Κάιντα στο Μαγκρέμπ) ο Κασίμ Αλ Ρίμι (διοικητής της Αλ Κάιντα στην αραβική χερσόνησο) και ο Μουράντ Αλ Σαγιέμπ (ηγετικό στέλεχος στην Αλγερία) σκοτώθηκαν το 2020. Σύμφωνα με διεθνή μέσα ενημέρωσης και πληροφορίες μυστικών υπηρεσιών, ο Σαΐφ Αλ Αντέλ, ο στρατηγικός εγκέφαλος της Αλ Κάιντα, θα είναι ο επόμενος αρχηγός της.

Σύμφωνα με δυτικές πηγές, ο Αλ Αντέλ είχε φύγει από το Αφγανιστάν και είχε καταφύγει στο Ιράν τη δεκαετία του 2000, όταν οι ΗΠΑ είχαν εντείνει τις επιχειρήσεις τους εναντίον στελεχών της Αλ Κάιντα. Ο Μάικ Πομπέο είχε καταγγείλει ότι το Ιράν κρύβει στελέχη της Αλ Κάιντα στην επικράτεια του, χωρίς να προσκομίσει αποδείξεις, ισχυρισμός που εγείρει επιφυλάξεις, δεδομένου ότι το ισλαμικό καθεστώς της Τεχεράνης ήταν εχθρικό με τη σουνιτική τρομοκρατία της Αλ Κάιντα.

Ο ανταγωνισμός με το ISIS

Πολύ πριν τον θάνατο του ο Αλ Ζαουάχρι, η Αλ Κάιντα αντιμετώπιζε μεγάλες δυσκολίες, λόγω της αντιτρομοκρατικής πίεσης που δέχεται, δυσκολίες που είναι βέβαιο πως θα ενταθούν. Τα προβλήματα επικοινωνίας μεταξύ της κεντρικής οργάνωσης και των μακρινών παραφυάδων της ωθούν σε μία περαιτέρω αποκέντρωση στο οργανωτικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Η Αλ Κάιντα έχει ανάγκη την ανοχή κρατών, όπως η Τουρκία, όπως συνέβη στη Συρία. Η ανοχή κρατικών υπηρεσιών είναι κρίσιμη για τη διευκόλυνση της ροής μαχητών, όπλων και χρημάτων στα παρακλάδια της Αλ Κάιντα στη Συρία, στο Αφγανιστάν και αλλού, τα οποία με τη σειρά τους θα επιτρέψουν στην οργάνωση να διατηρήσει τις επιχειρησιακές της δυνατότητες.

Η στάση απέναντι στο ISIS είναι ένας άλλος τομέας που επηρεάζει το μέλλον της Αλ Κάιντα. Και οι δύο αυτές τζιχαντιστικές οργανώσεις έχουν κοινές ιδεολογικές ρίζες και ανταγωνίζονται για στρατολόγηση από τις ίδιες πληθυσμιακές ομάδες. Ωστόσο, έχουν βαθιά αντιπαλότητα και διαφορετικές απόψεις όσον αφορά τους εχθρούς τους και τους βραχυπρόθεσμους στόχους τους.

Η διαχείριση των ισλαμικών τρομοκρατικών οργανώσεων κυριαρχείται από άτομα και όχι από συλλογικότητες. Αυτό σημαίνει ότι ο τωρινός ηγέτης της Αλ Κάιντα, όποιος και να τελικά είναι, επηρεάζει και θα επηρεάσει σημαντικά τον προσανατολισμό της οργάνωσης σ’ ένα ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον. Οι ΗΠΑ προσπαθούν να αποτραβηχτούν από τη Μέση Ανατολή. Η “Αραβική Άνοιξη” και οι συναφείς εμφύλιοι δεν εμφανίζονται σε πρωτοσέλιδα, ούτε εμπνέουν εθελοντές. Ταυτόχρονα αναδύονται νέοι χώροι τζιχαντισμού στην Αφρική και την Ασία. Αυτό σημαίνει ότι η Αλ Κάιντα έχει πολλά θέματα να διαχειριστεί ώστε να επιβιώσει και να διεκδικήσει την πρωτοκαθεδρία στον κόσμο του τζιχάντ.