Πώς κατέρρευσε η αποτροπή του Ισραήλ

Σε κάθε πρόβλημα ασφαλείας που αντιμετωπίζουν τα κράτη, οι μη κρατικοί δρώντες, ακόμα και τα άτομα στην καθημερινότητα για προβλήματα που σχετίζονται με την ασφάλεια, η συνταγή στην οποία καταφεύγουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, εάν δεν θέλουν να προσαρμοστούν στη βούληση του αντιπάλου, είναι η “αποτροπή” (deterrence). Η λογική αυτή είναι πανταχού παρούσα και στη Μέση Ανατολή, χωρίς να σημαίνει ότι οι εμπλεκόμενοι δεν έχουν και αναθεωρητικούς στόχους.

Αναλογιζόμενος κανείς τα δύο είδη της αποτροπής, δηλαδή μέσω “άρνησης των στόχων” του αντιπάλου (by denial) και μέσω “τιμωρίας” ενεργειών (by punishment), θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι μετά την κραυγαλέα αποτυχία τους στο πρώτο σκέλος, οι Ισραηλινοί δεν είχαν άλλη επιλογή από το να ρίξουν το βάρος στο δεύτερο. Αυτό, σε στρατηγικούς όρους, εξηγεί  και τη σφοδρότητα της αντίδρασης του εβραϊκού κράτους.

Το πρόβλημα αποτροπής του Ισραήλ

Μήπως οι Ισραηλινοί περίμεναν αυτό που έγινε από τη Χαμάς να συμβεί από βορρά, από την Χεζμπολάχ; Ίσως αυτό να τους έκανε να θεωρήσουν τις όποιες πληροφορίες περί ανάληψης δράσης από τα νότια, από τη μεριά της Γάζας, ως μέρος ενός ευφυούς παιχνιδιού απόσπασης της προσοχής τους από το βόρειο μέτωπο, με σκοπό τον στρατηγικό αιφνιδιασμό. Τελικά, οι εξελίξεις απέδειξαν ότι το ακριβώς αντίθετο συνέβη. Ίσως και σε αυτό να οφείλεται η παταγώδης συνολική αποτυχία της κοινότητας πληροφοριών (intelligence community) του Ισραήλ.

Εξάλλου, αυτό που φοβούνταν όλοι ήταν η αντίδραση του Ιράν μετά τα πλήγματα σε ιρανικούς στόχους στη Συρία, αλλά και τη δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγιε, που ήρθε ως “κερασάκι στην τούρτα” σειράς δολοφονιών, κυρίως αξιωματούχων που συνδέονταν με το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Δολοφονίες που αποδόθηκαν στην υπηρεσία πληροφοριών Μοσάντ (Mossad), αν και οι Iσραηλινοί απέφυγαν να αναλάβουν ευθέως την ευθύνη γι’ αυτές, χωρίς βέβαια και να διαψεύσουν την εμπλοκή τους.

Υπό αυτή την οπτική, η επιχείρηση στον Λίβανο ήταν νομοτελειακή. Όπως καταστράφηκαν, κατά το δυνατόν, οι υποδομές της Χαμάς διά των οποίων εξαπέλυε επιθέσεις σε ισραηλινό έδαφος – μέσα από το δίκτυο των υπόγειων σηράγγων πραγματοποιήθηκε η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023 που άλλαξε τα πάντα στα μέτωπα Μέσης Ανατολής όπως τα γνωρίζαμε το τελευταίο διάστημα – έτσι επιχειρείται σήμερα η καταστροφή παρομοίων υποδομών πλησίον των βορείων συνόρων με το Λίβανο.

Αυτός ο στόχος μπορεί να θεωρηθεί ταυτόχρονα και στρατηγικός και τακτικός. Στρατηγικός εάν Χαμάς και Χεζμπολάχ θεωρηθούν ως άμεσες απειλές εθνικής ασφαλείας που χρήζουν αντιμετώπισης. Τακτικός όμως, εάν αντιμετωπιστεί η μεγάλη εικόνα, όπου ως κορυφαία στρατηγική απειλή θεωρείται η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν. Διότι στο πλαίσιο του στρατηγικού ανταγωνισμού με το εβραϊκό κράτος, η Τεχεράνη χρησιμοποιεί ως “εργαλεία”, οργανώσεις όπως η Χεζμπολάχ στο Λίβανο, λιγότερο τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας και πλέον πολύ ενεργά τους Χούθι στην Υεμένη.

Με βάση αυτή την ανάγνωση, οι στρατιωτικές ενέργειες των Ισραηλινών εναντίον των οργανώσεων, βασικό στόχο έχουν να επηρεάσουν τους υπολογισμούς του “Ιρανού σπόνσορα”, παράλληλά με την αποστολή μηνύματος, ότι το κόστος της επιλογής τους θα είναι δυσανάλογα υψηλό. Δηλαδή, εάν υποτεθεί ότι ο στόχος εξαφάνισης των οργανώσεων που απειλούν το Ισραήλ είναι ανέφικτος, τότε βασική επιδίωξη είναι η αποκατάσταση ισχυρής αποτροπής.

Η κατάρρευση της αποτροπής στις 7/10/2023 αποτελούσε ζωτική απειλή, καθώς έστελνε τα λάθος μηνύματα στον στρατηγικό περίγυρο του Ισραήλ, με αποτέλεσμα οι δυνητικές συνέπειες της μη άμεσης αποκατάστασης να είναι πολλαπλές. Ο υπογράφων έχει ήδη επιχειρηματολογήσει ότι είναι εύλογο να υποτεθεί ότι εάν είχε συνειδητοποιηθεί η έκταση της αντίδρασης του Ισραήλ και οι συνέπειες στις οποίες θα οδηγούσε, η επίθεση της 7/10/2023 πιθανότατα δεν θα είχε καν πραγματοποιηθεί. Η ουσία είναι όμως ότι πραγματοποιήθηκε.

Οι λανθασμένοι υπολογισμοί είναι εγγενείς στην ανθρώπινη φύση. Η αποτροπή, μπορεί να έχει στη βάση της την υπόθεση (assumption) των ορθολογιστών δρώντων εκατέρωθεν, όμως το τι είναι κάθε στιγμή ορθολογικό και για ποιον, κρίνεται από πλειάδα παραγόντων. Εξίσου σημαντικό είναι και το ότι μέσω τέτοιων ενεργειών οι μη κρατικοί δρώντες επιχειρούν να παραμείνουν επίκαιροι, ώστε να συνεχίσουν να παίζουν τον ρόλο τους και να μην περιθωριοποιηθούν από τις εξελίξεις. Τα δυσδιάκριτα όρια ανοχής ενός εκάστου, σε συνδυασμό με την τάση διεύρυνσής τους, έχουν ως συνέπεια την κατάρρευση της αποτροπής και το ξέσπασμα συγκρούσεων.

Οι στόχοι πίσω από την ιρανική επίθεση

Η γενικότερη εξέλιξη των πραγμάτων με τη σφοδρή αντίδραση των Ισραηλινών, μπορεί να είχε στόχο την «αποκατάσταση της τάξης» στον συνοριακό άμεσο περίγυρο με την καταστροφή των υποδομών των Χαμάς και Χεζμπολάχ, όμως κάθε μέρα που περνούσε έφερνε το Ιράν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, καθώς η αυτοσυγκράτηση -υπό την έννοια της απουσίας αντίδρασης- ερμηνευόταν ως αδυναμία.

Ας μην ξεχνάμε, ότι με την ίδια ακριβώς λογική το Ισραήλ απέρριψε κάθε διπλωματική παρέμβαση με στόχο της κατάπαυση πυρός, παρόλο που δεκάδες Ισραηλινοί όμηροι παραμένουν στα χέρια της Χαμάς. Πρόσφατα αναφέρθηκε μάλιστα, ότι επικείμενη επίθεση «εξουδετέρωσης» του νέου επικεφαλής της Χαμάς, Γιαχία Σινουάρ, ακυρώθηκε την τελευταία στιγμή, εξαιτίας της παρουσίας στην περιοχή Ισραηλινών ομήρων, που έπαιζαν – επιτυχώς όπως συνάγεται – τον ρόλο “ανθρώπινης ασπίδας”.

Κάπως έτσι φτάσαμε και στο νέο χθεσινοβραδινό μπαράζ ιρανικών πυραυλικών επιθέσεων εναντίον του Ισραήλ. Τη στιγμή που συντασσόταν το παρόν κείμενο, δεν ήταν απολύτως σαφές πόσοι πύραυλοι πέρασαν και έπληξαν τους στόχους τους. Σίγουρα όμως, η επίθεση επιβεβαίωσε την ικανότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας να πλήξει το Ισραήλ. Επιπρόσθετα, συνιστά και ποιοτική κλιμάκωση της σύγκρουσης, καθώς την προηγούμενη φορά είχαν χρησιμοποιηθεί και μη επανδρωμένα αεροχήματα “αυτοκτονίας”, τα οποία είναι πολύ ευκολότερο να εξουδετερωθούν, ενώ τώρα βαλλιστικοί πύραυλοι.

Ωστόσο, η διαρροή τριών στόχων της επίθεσης πριν την έναρξή της, κάλλιστα θα μπορούσε να αποτελεί προϊόν έμμεσης “συνεννόησης”, κατά τρόπον που να διαμηνύει στο Ισραήλ ότι η επιχείρηση ήταν απλώς αναπόφευκτη, αλλά και ότι θα έχει περιορισμένη διάρκεια και ένταση. Οι Ιρανοί εξάλλου επανέλαβαν, ότι δεν θέλουν πόλεμο. Να συνυπολογιστεί και το ότι τέτοια διαρροή θα βοηθούσε τις ισραηλινές και συμμαχικές δυνάμεις αεράμυνας να βρίσκονται σε απόλυτη ετοιμότητα, ώστε να αναχαιτιστεί το μεγαλύτερο μέρος των πυραύλων.

Αυτό που δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί σε κάθε περίπτωση, είναι ότι τα έκτακτα δελτία των διεθνών ειδησεογραφικών δικτύων και η ζωντανή μετάδοση εντυπωσιακών εικόνων από την επίθεση, παρήγαγε σημαντικό μέρος του αποτελέσματος που επιδίωκε το Ιράν. Μένει να διαπιστωθεί εάν η ιρανική επίθεση θα ολοκληρωθεί σε αυτό το σημείο και οι «ανταλλαγές» με το Ισραήλ θα σταματήσουν. Οι οιωνοί όμως δεν είναι αισιόδοξοι.

Το Ισραήλ ήδη δεσμεύθηκε ότι η ιρανική επίθεση δεν θα μείνει αναπάντητη. Αυτή η δέσμευση κάθε πλευράς να έχει τον τελευταίο λόγο, οδηγεί όμως σε διαρκή κλιμάκωση και δυσχεραίνει την εξεύρεση σημείου ισορροπίας που θα οδηγήσει σε απεμπλοκή. Και την προηγούμενη φορά βέβαια, το πλήγμα των Ισραηλινών εντός του Ιράν ήταν περιορισμένο, ενώ δεν δόθηκε και ιδιαίτερη δημοσιότητα. Αυτή τη φορά η ισραηλινή απάντηση αναμένεται σκληρότερη, όπως άλλωστε αναβαθμισμένη ήταν και η επίθεση του Ιράν. Θα περιέχει η ισραηλινή ανταπόδοση έμμεσο μήνυμα αυτοσυγκράτησης όπως την προηγούμενη φορά;

Ένας κόσμος ολοένα πιο επικίνδυνος

Καταληκτικά, αξίζει να αναφερθεί ένα βασικό και αναμφισβήτητο δίδαγμα που προκύπτει από τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα από τις επιθέσεις του Ιράν εναντίον του Ισραήλ: Ακόμα και η κορυφαία αντιβαλλιστική – αντιβληματική προστασία και μάλιστα παρά την καταλυτική συνδρομή των ισχυρότερων δυνητικά συμμάχων, δεν κατάφερε να αποκρούσει σημαντικό αριθμό βαλλιστικών πυραύλων. Δεν υπάρχουν επίσης στοιχεία για τα αποθέματα πυραύλων αναχαίτισης στο ισραηλινό οπλοστάσιο μετά από έναν σχεδόν χρόνο συγκρούσεων. Πάντως, πολλαπλά βίντεο καταγράφουν μεγάλο αριθμό εκρήξεων στα αστικά κέντρα του Ισραήλ.

Αυτό είναι το αποτρεπτικό μήνυμα που στέλνει η ιρανική ηγεσία στους Ισραηλινούς, οι οποίοι οφείλουν να το λάβουν σοβαρά υπόψη, ώστε να αποτραπεί ένας πραγματικά ολοκληρωτικός πόλεμος. Εάν υποτεθεί ότι στόχος του εβραϊκού κράτους είναι η διαμόρφωση συνθηκών παρόμοιων με αυτές που οδήγησαν στις Συμφωνίες του Αβραάμ, ώστε μετά να ακολουθηθεί η διπλωματική οδός, οι προσδοκίες δεν θα πρέπει να είναι υπέρμετρες, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα. Παράλληλα, δεν είναι βέβαιο ότι μια τέτοια διαδικασία επαναπροσέγγισης με τους σιίτες θα ήταν επιθυμητή στις σουνιτικές αραβικές πρωτεύουσες.

Σε κάθε περίπτωση, θα έπρεπε να μας προβληματίζει περισσότερο ο εθισμός σε εικόνες που κάποτε θα θεωρούνταν αδιανόητες, όπως οι χθεσινοβραδινές. Αυτό αποδεικνύει, ότι ο σύγχρονος κόσμος λειτουργεί σε «υψηλότερες στροφές» σε σχέση με το παρελθόν. Επιδεικνύει μειωμένη αυτοσυγκράτηση, και προδιάθεση ανάληψης υπερβολικού ρίσκου (brinkmanship) στο όνομα της αποκατάστασης της αποτροπής. Και η «αποτροπή» όμως, όπως τα πάντα στη ζωή, έχει όρια. Η υπέρβασή τους οδηγεί σε περιπέτειες. Και τα τελευταία χρόνια οι περιπτώσεις καταφυγής στην ένοπλη βία αυξάνονται…

 

---

 

Σε συνεργασία με το defencepoint