Πως ο “ισλαμοδημοκράτης” μετετράπη σε νεοσουλτάνο – Το “δώρο θεού”

Τέσσερα χρόνια έχουν περάσει από την απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του καθεστώτος Ερντογάν, η οποία εξελίχθηκε από το βράδυ της 15ης Ιουλίου έως τα ξημερώματα της 16ης Ιουλίου 2016. Μέσα σε 12 ώρες η ζυγαριά είχε γύρει. Ο Τούρκος πρόεδρος χαρακτήρισε το αποτυχημένο πραξικόπημα «δώρο Θεού» και δεν είχε άδικο.

Εκμεταλλεύτηκε πλήρως την ευκαιρία για να προβεί σε μαζικές εκκαθαρίσεις, όχι μόνο στο κράτος, αλλά και ευρύτερα, με αποτέλεσμα να θέσει υπό τον έλεγχό του όλους τους μηχανισμούς που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ασκούν εξουσία στην Τουρκία. Κάπως έτσι, μετέτρεψε τον εαυτό του σε σύγχρονο σουλτάνο. Η μετάλλαξη του Ερντογάν είχε αρχίσει αρκετά νωρίτερα.

Φάνηκε καθαρά όταν επικράτησε στον ακήρυχτο εσωτερικό πόλεμο ανάμεσα στο νεοοθωμανικό ρεύμα, που βρισκόταν και στην κυβέρνηση και στους μηχανισμούς του μετακεμαλικού βαθέος κράτους. Δεν είναι μόνο ότι δρομολόγησε την αλλαγή του πολιτεύματος από προεδρευομένη σε προεδρική Δημοκρατία. Είναι πρωτίστως ότι άλωσε το παραδοσιακά ισχυρό στην Τουρκία βαθύ κράτος.

Το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, μάλιστα, χρησιμοποιήθηκε από τον Ερντογάν ως πολιτικό εργαλείο για να καθαρίσει το έδαφος και να κλείσει τον ιστορικό κύκλο της κεμαλικής Τουρκίας. Ο Τούρκος πρόεδρος, έχοντας θέσει υπό τον έλεγχό του όλους τους κρατικούς μηχανισμούς και έχοντας συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στα χέρια του, ένοιωσε πλέον ελεύθερος να ξεδιπλώσει το νεοοθωμανικό επεκτατικό όραμά του.

Η ήττα του μετακεμαλικού βαθέος κράτους

Η εικόνα του μετριοπαθή “ισλαμοδημοκράτη” μεταρρυθμιστή ηγέτη, που πραγματοποιεί οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, ήταν της μόδας στη Δύση όταν ο Ερντογάν είχε απέναντί του το σκληροτράχηλο μετακεμαλικό βαθύ κράτος, το οποίο επιχειρούσε να του βάζει τρικλοποδιές και να τον ανατρέψει. Εκείνον τον εσωτερικό πόλεμο, όμως, ο Ερντογάν το κέρδισε.

Δεν θα τον είχε κερδίσει, μάλιστα, εάν δεν είχε την αμέριστη υποστήριξη της αδελφότητας του ιμάμη Γκιουλέν, η οποία είχε καταφέρει να διεισδύσει με συνωμοτικό τρόπο σ’ όλους σχεδόν τους μηχανισμούς του τουρκικού κράτους, ακόμα και στις ένοπλες δυνάμεις. Το 2012 και μετά από αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες, ο Ερντογάν καταφέρνει να ξεδοντιάσει το μετακεμαλικό βαθύ κράτος.

Η νίκη εκείνη του επέτρεψε να δρομολογήσει τη νεοοθωμανική ατζέντα του, που μέχρι τότε έκρυβε, λόγω του δυσμενούς συσχετισμού δυνάμεων. Ο “ισλαμοδημοκράτης” αποδεικνύεται ένας κλασικός ισλαμιστής ανατολίτης ηγέτης, που ρέπει στον αυταρχισμό και δεν διστάζει να καταπατήσει τις δημοκρατικές αρχές, τις οποίες ο ίδιος επικαλείτο όταν βρισκόταν υπό πίεση από το μετακεμαλικό βαθύ κράτος.

Ο αυταρχισμός του την άνοιξη του 2013 προκαλεί την εξέγερση στην πλατεία Ταξίμ, στην οποία πρωτοστατούν φιλελεύθερα αστικά στρώματα, τα οποία είχαν υποστηρίξει τους νεοοθωμανούς στον εσωτερικό πόλεμο με το αυταρχικό μετακεμαλικό κράτος. Όταν, όμως, διαπίστωσαν ότι ο Ερντογάν μετατρέπεται σε νεοσουλτάνο στράφηκαν εναντίον του.

Η ρήξη Ερντογάν -Γκιουλέν

Την ίδια εποχή σύννεφα συγκεντρώνονται στις σχέσεις των δύο ουσιαστικά συνεταίρων, του Ερντογάν και του Γκιουλέν. Η αποστασιοποίηση του Ερντογάν από τις ΗΠΑ είναι σε αρχική φάση, αλλά αρκετά εμφανής για να θορυβήσει την Ουάσιγκτον. Είναι τότε που το δίκτυο Γκιουλέν αναλαμβάνει να στριμώξει τον Ερντογάν. Στελέχη του δικτύου, που κατέχουν θέσεις-κλειδιά στην Αστυνομία, στις μυστικές υπηρεσίες, στο δικαστικό σώμα και σε άλλους μηχανισμούς, πραγματοποιούν μία μεγάλη μυστική έρευνα για διαφθορά στο περιβάλλον του Ερντογάν. Ήταν μία κίνηση με σκοπό να τον υποχρεώσουν να ξαναμπεί στη γραμμή.

Αντί να υποταχτεί, όμως, αυτός περνάει στην αντεπίθεση, κηρύσσοντας ουσιαστικά τον πόλεμο στον άλλοτε εταίρο και ιδεολογικό μέντορά του. Το ρήγμα στο νεοοθωμανικό στρατόπεδο μετατρέπεται σε εμφύλιο πόλεμο. Οι σύμμαχοι και νικητές του πολέμου με τους κεμαλιστές μετατρέπονται σε άσπονδους εχθρούς από το τέλος του 2013. Ο Ερντογάν χαρακτηρίζει το δίκτυο Γκιουλέν «κράτος μέσα στο κράτος» και δεν έχει πολύ άδικο. Είναι όμως αυτό το κράτος μέσα στο κράτος που τον διατήρησε στην εξουσία και του έδωσε τη νίκη στον πόλεμο εναντίον των κεμαλικών.

Ο δεύτερος αυτός εσωτερικός πόλεμος υποχρεώνει τον Ερντογάν να ανασυγκροτήσει το καθεστώς του. Παλιοί σύντροφοί του, με τους οποίους ίδρυσε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και το μετέτρεψε σε κυβερνών κόμμα, ή παίρνουν μόνοι τους αποστάσεις, ή περιθωριοποιούνται, ή και εκκαθαρίζονται με βίαιο τρόπο. Κάπως έτσι το νεοοθωμανικό καθεστώς μετατράπηκε σε ένα προσωποπαγές σύστημα εξουσίας.

Το δίκτυο Γκιουλέν, το οποίο διατηρεί στενούς δεσμούς με τη CIA (αν δεν ελέγχεται πλήρως από αυτή), αναγορεύεται στον απόλυτο εχθρό του καθεστώτος Ερντογάν και υφίσταται μαζικές διώξεις. Κάπως έτσι φτάσαμε στις 16 Ιουλίου 2016.  Πριν εκδηλωθεί το αποτυχημένο πραξικόπημα, όμως, οι Τούρκοι είχαν ήδη εμπλακεί στον πόλεμο της Συρίας, έχοντας αναλάβει την εργολαβία να καθοδηγήσουν τις αντικαθεστωτικές ένοπλες ομάδες να ανατρέψουν το καθεστώς Άσαντ.

Πως φτάσαμε στο πραξικόπημα

Στο πλαίσιο αυτής της εμπλοκής, τουρκικό μαχητικό κατέρριψε ρωσικό βομβαρδιστικό, προκαλώντας  πρωτοφανή κρίση στις σχέσεις Άγκυρας-Μόσχας. Οι σχέσεις τους, εξάλλου, ήταν κακές, αφού είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στη Συρία. Όταν ο Ερντογάν διαπίστωσε ότι το ΝΑΤΟ απέφυγε να εμπλακεί στη Συρία, όπως ο ίδιος προσδοκούσε κι όταν άρχισαν τα ρωσικά αντίποινα, ο Τούρκος πρόεδρος έκανε στροφή 180 μοιρών και προσέγγισε τον Πούτιν.

Αυτή η κίνησή του ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Η επίσημη εκδοχή είναι ότι την ανατροπή Ερντογάν σχεδίασε και εκτέλεσε μία ομάδα ανώτατων και ανώτερων αξιωματικών που ανήκαν στο δίκτυο του Γκιουλέν. Όταν, όμως, ο Ερντογάν έδειχνε τον πρώην εταίρο του, στην πραγματικότητα έδειχνε τους Αμερικανούς ως ηθικούς αυτουργούς του αποτυχημένου πραξικοπήματος.

Τα ερωτηματικά που εγείρονται, πάντως, σχετικά με το πραξικόπημα είναι πολλά. Γιατί το δεν έλαβε χώρα, ως είθισται, τη νύχτα, αλλά σε μία ώρα που ακόμα ο κόσμος κυκλοφορούσε; Γιατί δεν συνελήφθη ο Ερντογάν, οι υπουργοί του και η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων; Τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ ήταν ο σημερινός υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ. Ξεκάθαρες απαντήσεις δεν υπάρχουν ακόμα.

Ένα σενάριο είναι ότι ο Ερντογάν πληροφορήθηκε εγκαίρως για τις κινήσεις των επίδοξων πραξικοπηματιών, πιθανώς από τους Ρώσους και άφησε το πραξικόπημα να εκδηλωθεί. Μάλιστα φαίνεται να τους ώθησε να κινηθούν λίγες ώρες νωρίτερα από ότι είχαν σχεδιάσει, βλέποντας ότι κινδύνευαν να αποκαλυφθούν και να συλληφθούν. Όλα δείχνουν πως το πραξικόπημα το έκαναν φιλοδυτικοί αξιωματικοί, χωρίς υποχρεωτικά να έχουν όλοι σχέση με το δίκτυο Γκιουλέν.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι με την κινητοποίηση των οπαδών του και την αναποφασιστικότητα των πραξικοπηματιών, το εγχείρημα κατέρρευσε. Ο Ερντογάν είχε πια τη νομιμοποίηση που χρειαζόταν για να προβεί σε μαζικές εκκαθαρίσεις και να θέσει υπό τον έλεγχό του όλους τους κρίσιμους τομείς του κράτους. Δεν αποκλείεται ακόμα και το σενάριο που ισχυρίζεται ότι το πραξικόπημα ήταν εξαρχής σχεδιασμένο από το ίδιο το καθεστώς, παρασύροντας φιλοδυτικούς αξιωματικούς που ήθελαν την ανατροπή του.

Η ισλαμοποίηση της Τουρκίας

Εκείνη η νύχτα του Ιουλίου όχι μόνο σηματοδότησε τη σταδιακή ισλαμοποίηση της δημόσιας ζωής στην Τουρκία, αλλά και προκάλεσε βαθύ ρήγμα στις αλλοτινές στενές σχέσεις της Άγκυρας με τη Δύση. Ο Τούρκος ηγέτης εκκαθάρισε όλα τα δυτικά δίκτυα επιρροής στην Τουρκία και σύσφιξε τις σχέσεις του με τη Μόσχα, σε μια προσπάθεια να εξισορροπήσει την απομάκρυνσή του από τη Δύση.

Αξίζει να θυμίσουμε ότι τον Μάρτιο 2016 υπήρχαν αμερικανικά δημοσιεύματα που σχεδόν ωθούσαν σε πραξικόπημα. Επίσης, εκείνο τον μήνα Αμερικανοί στρατιωτικοί στη βάση του Ιντσιρλίκ είχαν στείλει τις οικογένειές τους στις ΗΠΑ. Όταν ο Τούρκος πρόεδρος κατονομάζει σαν υποκινητή του πραξικοπήματος τον Γκιουλέν, εμμέσως πλην σαφώς δείχνει την Ουάσιγκτον.

Στη συνέντευξή του στο Αλ Τζαζίρα, άλλωστε και ο ίδιος είχε κάνει σχετικό υπαινιγμό, δηλώνοντας πως πιθανόν να υπήρξε ανάμιξη ξένων χωρών στην οργάνωση του πραξικοπήματος. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι έντονες πιέσεις του προς τις ΗΠΑ να εκδώσουν στην Τουρκία τον αυτοεξόριστο στην Πενσυλβάνια ιμάμη. Αμέσως μετά το πραξικόπημα, εκτός από τις εκκαθαρίσεις, ο Ερντογάν ξεδίπλωσε πλήρως και την ατζέντα του.

Ενίσχυσε περαιτέρω τη συνδεδεμένη με το καθεστώς του επιχειρηματική τάξη που προέρχεται από τους κόλπους του πολιτικού Ισλάμ. Στόχος του είναι να μετατρέψει την Τουρκία σε ηγεμόνα του μεταοθωμανικού χώρου και σ’ αυτό το πλαίσιο κάνει όσα κάνει στη Συρία, στην κυπριακή ΑΟΖ και πιο πρόσφατα στη Λιβύη. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας”, με το οποίο πιέζει την Ελλάδα.