Πού θα κριθεί η παγκόσμια κυριαρχία – Θάλασσα εναντίον ξηράς

Οι Χούτι και το Ιράν ενδέχεται να είναι σε θέση να κλείσουν δύο κρίσιμης σημασίας θαλάσσια περάσματα στον πλανήτη, αυτά της Ερυθράς Θάλασσας και του Περσικού Κόλπου, χρησιμοποιώντας καινοτόμα οπλικά συστήματα, όπως εξετάσαμε σε προηγούμενο άρθρο στο SLpress. Αυτό όμως αποτελεί κομμάτι μιας παγκόσμιας δυναμικής και συγκεκριμένα του ανταγωνισμού για τον έλεγχο του θαλάσσιου δακτυλίου που περιβάλλει την Ευρασία. Ανταγωνισμού ανάμεσα στις ευρασιατικές δυνάμεις και στις ευρωατλαντικές, δηλαδή ανάμεσα στις σύγχρονες εκφάνσεις των χερσαίων και των ναυτικών δυνάμεων.

Αν ρίξουμε μια ματιά σε μια υδρόγειο σφαίρα θα δούμε ότι ο πλανήτης μας είναι ένας θαλάσσιος κόσμος όπου κυριαρχούν δύο μεγάλα νησιά. Για την ακρίβεια, ένα μεγάλο και ένα μικρότερο. Το μεγάλο νησί είναι το σύμπλεγμα της Ευρασίας με την Αφρική, αυτό που ο Βρετανός γεωπολιτικός θεωρητικός Sir Halford Mackinder ονόμασε “Παγκόσμια Νήσο” (World Island) και το μικρότερο η αμερικανική ήπειρος.

Με βάση τις αγγλοσαξονικές γεωπολιτικές αντιλήψεις, η κυρίαρχη στεριά του κόσμου είναι η Παγκόσμια Νήσος ενώ η αμερικανική ήπειρος είναι δευτερεύουσας σημασίας έκταση, εξαρτώμενη από την Παγκόσμια Νήσο. Και πάλι με βάση τις αγγλοσαξονικές γεωπολιτικές αντιλήψεις, η κομβική ήπειρος στο σύμπλεγμα αυτό είναι η Ευρασία, ενώ υπαρξιακός πυρήνας της Ευρασίας είναι ο χώρος που ο Mackinder αναφέρει ως Heartland και ο οποίος ουσιαστικά ταυτίζεται με τη Ρωσία και το εγγύς εξωτερικό της Ρωσίας.

Το λιώσιμο των πάγων

Αν και η Ευρασία είναι το κέντρο του κόσμου, η ύπαρξη του στρώματος των αρκτικών πάγων ουσιαστικά την κόβει σε δύο κομμάτια και καθιστά τους μεγάλους ωκεανούς του πλανήτη βασικούς διαύλους επικοινωνίας μεταξύ τoυ δυτικού και του ανατολικού τμήματός της. Και οι ωκεανοί ελέγχονται από τις ΗΠΑ. Έτσι, η κυρίαρχη χώρα του δεύτερου νησιού του πλανήτη, δηλαδή της αμερικανικής ηπείρου, ελέγχοντας τις ανοιχτές ωκεάνιες εκτάσεις, καθίστατο η σημαντικότερη χώρα του κόσμου, παρόλο που βρίσκεται σε περιφερειακή θέση.

Σήμερα, όμως, τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν. Ένας συνδυασμός γεωγραφικών, τεχνολογικών και πολιτικών παραγόντων απειλεί να δημιουργήσει μια δυνάμει γεωπολιτική πραγματικότητα πρωτοφανή στην ανθρώπινη ιστορία. Ο πρώτος από αυτούς τους παράγοντες είναι η διαφαινόμενη τήξη του στρώματος των πάγων του Αρκτικού. Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε πως όταν αναφερόμαστε σε τήξη των αρκτικών πάγων δεν εννοούμε τη πλήρη εξαφάνισή τους αλλά τη μείωση του στρώματός τους σε τέτοιο βαθμό ώστε να είναι διαχειρίσιμο καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους από τα παγοθραυστικά. Οι πιθανές συνέπειες από αυτήν την εξέλιξη αναμένεται να είναι κοσμογονικές.

Εδώ θα περιοριστούμε να αναφέρουμε ότι μία από τις συνέπειες αυτής της πιθανής εξέλιξης είναι ότι δημιουργείται ένας νέος θαλάσσιος δρόμος που επιτρέπει την επικοινωνία του ανατολικού κομματιού της Ευρασίας με το δυτικό, χωρίς να χρειάζονται κατ’ ανάγκην οι ανοικτές ωκεάνιες εκτάσεις και ένας ενιαίος θαλάσσιος διάδρομος γύρω από την Ευρασία. Βρισκόμαστε, λοιπόν, ενώπιον της πιθανότητας δημιουργίας ενός νέου γεωπολιτικού χώρου, αποτελούμενου από τα περιφερειακά ύδατα γύρω από την Ευρασία. Άρα, βασικό στρατηγικό διακύβευμα των ερχόμενων δεκαετιών είναι ποιος θα ελέγξει αυτόν τον χώρο.

Οι υβριδικές δυνάμεις

Μέχρι πριν λίγο καιρό, η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα ήταν εύκολη. Οι ΗΠΑ, δηλαδή η κατεξοχήν ναυτική δύναμη του πλανήτη. Όμως, εδώ και μερικά χρόνια δραματικές αλλαγές στην τέχνη και την τεχνολογία του πολέμου, οι οποίες ξεκίνησαν από την Κίνα, έχουν αλλάξει αυτό το δεδομένο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, από γεωστρατηγικής άποψης, οι θάλασσες του πλανήτη τείνουν να χωριστούν σε δύο κομμάτια. Στις ανοιχτές ωκεάνιες εκτάσεις, όπου τον έλεγχο συνεχίζουν να έχουν οι ΗΠΑ και στα εγγύς ύδατα στην περιφέρεια και Ευρασίας, όπου η κυριαρχία διεκδικείται με αξιώσεις από τις χερσαίες ευρασιατικές δυνάμεις, δηλαδή τη Ρωσία, την Κίνα το Ιράν και άλλες, οι οποίες μετατρέπονται σε ένα είδος υβριδικών δυνάμεων με μεικτά χερσαία και θαλάσσια στοιχεία.

Πολύ χοντρικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι χερσαίες ευρασιατικές δυνάμεις βλέπουν τα εγγύς ευρασιατικά ύδατα ως προέκταση του εδάφους τους, σαν “γαλάζιο έδαφος” και αποσκοπούν στον έλεγχό τους κυρίως με χερσαία οπλικά συστήματα, όπως είναι τα όπλα του “ντοπαραρισμένου πυροβολικού” (artillery on steroids) και οι αντιπλοϊκοί βαλλιστικοί πύραυλοι. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους αντιμετωπίζουν τα εγγύς ευρασιατικά ύδατα ως προέκταση των ωκεανών. Δημιουργείται έτσι ένας αμφισβητούμενος χώρος, στον οποίο συγκρούονται από τη μια οι μεγάλες χερσαίες και από την άλλη οι θαλάσσιες δυνάμεις, αλλιώς αυτή καθαυτή η θαλάσσια και η χερσαία ισχύς.

Αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση για τις ΗΠΑ. Όπως είπαμε και πριν, με βάση τις αγγλοσαξονικές γεωπολιτικές αντιλήψεις, ολόκληρη η αμερικανική ήπειρος είναι δευτερεύουσας σημασίας στεριά, εξαρτώμενη από την Ευρασία. Κατά συνέπεια, αν οι ΗΠΑ δεν μπορούν να ασκούν αποφασιστικής σημασίας δράσεις στην Ευρασία με εφαλτήριο τη θάλασσα τότε είναι καταδικασμένες να τεθούν στο δεύτερη μοίρα.

Πυροβολικό εναντίον αεροπλανοφόρων

Το ερώτημα που τίθεται είναι απλό. Μπορούν οι ΗΠΑ να επιβάλουν την ισχύ και τη θέλησή τους; Για πολλούς στην Ελλάδα η απάντηση είναι αυτονόητα θετική. Οι αμερικανικές δυνάμεις, ιδιαίτερα οι αεροναυτικές δυνάμεις, αυτές που επιτρέπουν την προβολή ισχύος σε παγκόσμια κλίμακα θεωρείται πως είναι τόσο μεγάλες που δεν έχουν ισοδύναμο. Η πραγματικότητα όμως αλλάζει ποιοτικά.

Βασικό στοιχείο της αμερικανικής γεωπολιτικής ταυτότητας είναι η ναυτική ισχύς. Για να δούμε ποιες μπορεί να είναι οι ναυτικές δυνάμεις του μέλλοντος, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να ορίσουμε τι εννοούμε με τον όρο “ναυτική ισχύς”. Σε πολύ γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι ναυτική ισχύς είναι όλα τα μέσα που επιτρέπουν προβολή ισχύος στον θαλάσσιο χώρο ή από τον θαλάσσιο χώρο προς τη στεριά. Με άλλα λόγια, ο παγκόσμιος χάρτης της θαλάσσιας κατανομής ισχύος δεν είναι ένας και ενιαίος, αλλά χωρίζεται σε διαφορετικές ζώνες και περιοχές, όπου ο όρος ναυτική ισχύς διασπάται και μεταλλάσσεται.

Οι προσπάθειες κυριαρχίας στις εγγύς και κλειστές θάλασσες της Παγκόσμιας Νήσου από τις μεγάλες ευρασιατικές δυνάμεις στηρίζονται σε συγκεκριμένα οπλικά συστήματα. Τα κυριότερα είναι οι πολλά υποσχόμενοι αντιπλοϊκοί βαλλιστικοί πύραυλοι (ASBM), καθώς και αντιπλοϊκοί πύραυλοι cruise (ASCM), μεγάλου βεληνεκούς και υψηλής ταχύτητας – μπορεί να είναι υψηλής υπερηχητικής (high supersonic) ή και υπέρ-υπερηχητικής (hypersonic), δηλαδή τουλάχιστον πέντε φορές μεγαλύτερη αυτής του ήχου (Mach 5).

Επίσης, συμμετέχουν σε αυτήν την προσπάθεια προηγμένοι πολλαπλοί εκτοξευτές ρουκετών μεγάλου βεληνεκούς, εξελιγμένα υποβρύχια, σμήνη ταχυπλόων σκαφών κ.α. Αυτά τα συστήματα, μαζί με προηγμένα αντιαεροπορικά, διαμορφώνουν πλέγματα αντιπρόσβασης και άρνησης περιοχής (A2/AD), τα οποία αποτελούν κομβικό κομμάτι της κινεζικής και της ιρανικής γεωστρατηγικής ταυτότητας, όπως και άλλων χωρών. Στο κοντινό μέλλον, μάλιστα, η κατάσταση ενδέχεται να καταστεί ακόμη πιο δύσκολη για τις παραδοσιακές ναυτικές δυνάμεις. Αυτή η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα δυνάμει αναβαθμίζει δραματικά και τον γεωπολιτικό ρόλο της Ελλάδας, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.