Πούτιν και Ερντογάν συμφώνησαν μέχρι την επόμενη διαφωνία

Η συμφωνία μεταξύ του Ρώσου προέδρου Πούτιν και του Τούρκου ομόλογού του Ερντογάν αναφορικά με την Ιντλίμπ, συνιστά ένα ακόμη επεισόδιο λυκοφιλίας και μία ακόμη ιστορική περίπτωση του τύπου «Συμφωνία Μολότοφ-Ρίμπεντροπ». Οι δύο χώρες έχουν ευθυγραμμιστεί στρατηγικά επί μίας σειράς ζητημάτων, τα οποία ωστόσο δεν είναι τα μείζονα και σίγουρα δεν άπτονται της επιβίωσής τους. Αντιθέτως, στα κρίσιμα θέματα των Στενών, του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας, της Ουκρανίας-Κριμαίας, της Συρίας και άλλων μετώπων, υποβλέπουν αλλήλους και τοποθετούνται σε αντίθετα στρατόπεδα.

Πέραν, λοιπόν, των δομικών παραμέτρων οι οποίες καθιστούν τη Ρωσία και την Τουρκία γεωστρατηγικά εγγενώς ανταγωνιστικές δυνάμεις, αξίζει να σημειωθούν και ορισμένες επιπλέον πτυχές στο πνεύμα της προηγούμενης παραγράφου, δηλαδή στη βάση της διάστασης μεταξύ συμμαχίας (alliance) και [στρατηγικής] ευθυγράμμισης (alignment).
Ως γενική διαπίστωση, αναφέρουμε αρχικά ότι μία μεγάλη δύναμη κινείται στη διεθνή σκακιέρα ορθολογικά και άρα, συνυπολογίζει το κόστος και το όφελος πριν από κάθε απόφασή της.

Ωστόσο, η διαδικασία του συνυπολογισμού είναι ευδιάκριτα υποκειμενική και φορτισμένη με επιθυμίες ή ιδεολογίες, όταν η δύναμη δεν είναι όντως μεγάλη, αλλά αυτοπροβάλλεται ως τέτοια. Η πραγματικά μεγάλη δύναμη με ικανότητα πλανητικής προβολής ισχύος διαθέτει θεσμούς και επιτελεία αποστειρωμένα από τις εφήμερες διαθέσεις των πολιτικών ή και των στρατιωτικών ηγετών της. Με άλλα λόγια, διαθέτει υψηλή στρατηγική και επομένως, ορίζει μακρόπνοα σκοπούς και μέσα.

Ως απόρροια του νεοοθωμανισμού, η Τουρκία έχει εγκολπώσει μία στρατηγική εικόνα εγγύτερη προς τον μουσουλμανικό κόσμο. Προφανώς δεν έγινε και ούτε θα γίνει χαλιφάτο. Όμως, χρησιμοποιεί ως μέσο τη δυναμική της θρησκείας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ούτως ώστε να ηγηθεί ενός μεγάλου συνασπισμού κρατών και ομάδων συμφερόντων.

Προς ανατολάς

Στο πλαίσιο υλοποίησης της συγκεκριμένης στόχευσης είναι και η μέχρις εσχάτων εναντίωση στο Ισραήλ, κάτι άλλωστε που συνάδει και με τις αρχές του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας, στο καταστατικό του οποίου τίθεται ως προτεραιότητα η καταδίκη του Ισραήλ και η ίδρυση Παλαιστινιακού Κράτους. Η διαμορφωθείσα σχέση με το Ισραήλ συνιστά ένα απτό παράδειγμα παρενέργειας της ευρύτερης τουρκικής στρατηγικής στοχοθεσίας.

Η Τουρκία έχει εγκλωβιστεί στα επίχειρα της προς ανατολάς στρατηγικής επιλογής της, ακυρώνοντας την αντιφατικότητα της συμπόρευσης ορθολογισμού και ισλαμοστραφούς στρατηγικής συμπεριφοράς. Αυτό σημαίνει ότι έχει βρεθεί ενώπιον τετελεσμένων ακριβώς εξαιτίας των κυρίων επιλογών της. Ωθείται σε ενέργειες, που ενδεχομένως να μην επιθυμεί, αλλά στις οποίες οφείλει να προχωρήσει προς εξυπηρέτηση του μείζονος σκοπού.

Όσον αφορά την Ιντλίμπ, ο σκοπός είναι η στρατηγική εκμηδένιση των Κούρδων και η ενίσχυση της θέσης των ενόπλων ομάδων, με τις οποίες είναι σε αγαστή συνεργασία.
Αν Ρωσία και Τουρκία έχουν ευθυγραμμιστεί με αφορμή εξοπλιστικά προγράμματα και αγωγούς υδρογονανθράκων, αυτό δεν καθιστά και αυταπόδεικτη μία συμμαχία μεταξύ τους, η οποία θα σταθεροποιείτο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Προϋποθέσεις ρωσοτουρκικής συμμαχίας

Η πρώτη είναι η ρητορική νομιμοποίηση της εξωτερικής πολιτικής, που στην περίπτωση της Τουρκίας είναι ισλαμική και πλήρως αντίθετη προς την αντίστοιχη ρωσική. Η Μόσχα διεξάγει πόλεμο εναντίον ισλαμιστικών ομάδων σε μία μεγάλη ζώνη της κεντρικής Ευρασίας. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η σύγκλιση συμφερόντων, την πιθανότητα ύπαρξης της οποίας περιττεύει να σχολιάσουμε. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στη Συρία. Η τρίτη προϋπόθεση είναι η διάγνωση της απειλής, αν δηλαδή οι δύο «υποψήφιοι σύμμαχοι» αντιμετωπίζουν ένα κοινό δίλημμα ασφαλείας. Σε αυτό το σημείο, προκύπτει το ζήτημα της αντίληψης (perception) ή για την ακρίβεια της συναντίληψης.

Ρωσοτουρκική συναντίληψη απειλής, λοιπόν, αλλά ως προς ποιον; Τις ΗΠΑ; Εδώ θίγονται «ιερά και όσια»! Η Τουρκία (και η Ελλάδα δια του αιγαιακού χώρου) είναι τοποθετημένη στο γεωπολιτικά κομβικότερο σημείο στην κατεύθυνση βορρά-νότου, όπως έχει ορθά αναφέρει και ο Αχμέτ Νταβούτογλου. Βρίσκεται ίσως στο σημαντικότερο σημείο της περιμέτρου του Spykman, υπήρξε κράτος-εμπροσθοφυλακή στο δόγμα της ανάσχεσης του Kennan και εν τέλει, ανήκει στην αμερικανική-δυτική σφαίρα επιρροής.

Είναι γνωστό ότι οι σφαίρες επιρροής δεν διαταράσσονται, παρά μόνο με μία εκτεταμένη ανακατανομή ισχύος. Κάτι τέτοιο ούτε είναι πιθανό, ούτε είναι προς το συμφέρον της Τουρκίας μία τελική πραγμάτωσή της εις βάρος των αμερικανικών συμφερόντων. Μία ανακατανομή ισχύος υπέρ της ρωσικής θέσης στην Ευρασία ισούται με ευδιάκριτο δίλημμα ασφαλείας για την ίδια την Άγκυρα.

Είναι αυτοί οι λόγοι, που καθιστούν ιδιαίτερα αβέβαιη τη σταθεροποίηση και αναβάθμιση της ρωσοτουρκικής στρατηγικής συνεργασίας, καθώς και πιθανότατη την ύπαρξη μίας διαφωνίας ενδεχομένως και προσχηματικής στο εγγύς μέλλον.