Πυρηνικός πόλεμος: Πώς προετοιμάστηκε το come back

Εδώ και μερικά χρόνια βρίσκεται υπό εξέλιξη μια κοσμογονικών διαστάσεων μετάλλαξη του διεθνούς συστήματος, η οποία θα κυοφορήσει ένα νέο κόσμο. Όλα δείχνουν, μάλιστα, ότι ο εξελισσόμενος πόλεμος στην Ουκρανία θα λειτουργήσει ως καταλύτης και επιταχυντής αυτής της μετάλλαξης. Μία πτυχή αυτή της μετάλλαξης είναι το γεγονός ότι ο πυρηνικός πόλεμος ξαναμπαίνει στην ατζέντα.

Άλλες κρίσιμης σημασίας αλλαγές που συντελούνται παγκοσμίως είναι η οικονομική, τεχνολογική και στρατιωτική άνοδος της Κίνας, η μετατροπή του πλανητικού συστήματος σε πολυπολικό, η τήξη των αρκτικών πάγων, η τάση για δημιουργία ενός πρωτοφανούς δυναμικής σινορωσικού άξονα κ.α. Όπως επιβεβαιώνει και το Ουκρανικό, η αλλαγή που δεν είχε γίνει ιδιαίτερα αντιληπτή μέχρι τη ρωσική εισβολή, είναι η ορμητική επαναφορά του πολέμου ως παράγοντα διαμόρφωσης των διεθνών εξελίξεων. Ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία αποτέλεσε το πρώτο αποφασιστικό πλήγμα στην αφελή αντίληψη ότι «πόλεμοι δεν γίνονται πλέον στην Ευρώπη» και ο τωρινός πόλεμος στην Ουκρανία την αποτελειώνει.

Μέχρι πρότινος, μάλιστα, το εφιαλτικό ενδεχόμενο του πυρηνικού πολέμου θεωρείτο απίθανο, ότι είχε πάψει να υφίσταται με το τέλος του παλαιού Ψυχρού Πολέμου και έκτοτε απασχολούσε τους ιστορικούς και τους σεναριογράφους ταινιών επιστημονικής φαντασίας. Όμως, δεν ήταν έτσι και η ουκρανική κρίση το επιβεβαιώνει με δραματικό τρόπο. Και οι ΗΠΑ και η Ρωσία προετοιμάζονταν εδώ και χρόνια για μια νέα μορφή “περιορισμένου” και “εξορθολογισμένου” πυρηνικού πολέμου.

Συγκεκριμένα, οι Αμερικανοί φοβούνταν ότι η Ρωσία θα μπορούσε ενδεχομένως να κάνει περιορισμένη χρήση πυρηνικών όπλων μικρής ισχύος από τα πρώτα στάδια μιας σύγκρουσης στην ανατολική Ευρώπη. Και τώρα, αυτό λέγεται δημόσια, όταν, μάλιστα, η ίδια η Ρωσία υπενθυμίζει κάθε τόσο ότι εάν απειληθεί σοβαρά, δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει το πυρηνικό της οπλοστάσιο. Οι δηλώσεις αυτές έχουν στόχο να κρατήσουν το ΝΑΤΟ μακριά από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

“Ευέλικτος” πυρηνικός πόλεμος

Η νέα “περιορισμένων στοχοθετήσεων” ενδεχόμενη εφαρμογή της πυρηνικής ισχύος από την πλευρά της Ρωσίας επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να αντιμετωπίσει η νέα πυρηνική στρατηγική των ΗΠΑ, όπως εκφράζεται στο επίσημο έγγραφο της NPR (Nuclear Posture Review), που δόθηκε στη δημοσιότητα από το Πεντάγωνο τον Φεβρουάριο 2018. Οι ΗΠΑ, λοιπόν, φαίνεται πως επιδιώκουν να αναπτύξουν πυρηνικά όπλα μικρής ισχύος, που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ισοδύναμο σε παρόμοια ρωσικά όπλα, χωρίς να προκύπτει ο άμεσος κίνδυνος πυρηνικού πολέμου μεγάλης κλίμακας. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται ο εφοδιασμός των αμερικανικών υποβρυχίων με βαλλιστικούς πυραύλους (SLBM) Trident II D5 με νέες πυρηνικές κεφαλές μικρής ισχύος.

Ωστόσο, αυτό είναι απλώς το τελευταίο επεισόδιο σε μια σειρά αλλαγών στην πολεμική πραγματικότητα στην Ευρασία που έχει ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό. Για παράδειγμα, στις 26 Σεπτεμβρίου 2016, ο τότε υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Ashton Carter, είχε δηλώσει ότι οι ΗΠΑ πρέπει να προετοιμάζονται για ένα νέο είδος συγκρούσεων στην Ευρώπη, αλλά και την Ασία, που θα περιλαμβάνουν τόσο συμβατική όσο και πυρηνική ισχύ.

Ο Αμερικανός υπουργός είχε δηλώσει ότι για να αντιμετωπίσουν αυτήν τη νέα πραγματικότητα, οι ΗΠΑ ετοιμάζουν στρατηγικές αποτροπής που θα περιλαμβάνουν μεικτή χρήση συμβατικών και πυρηνικών δυνάμεων. Επίσης, ο στρατηγός Curtis Scaparrotti, διοικητής της αμερικανικής Διοίκησης Ευρώπης (EUCOM), κατά τη διάρκεια κατάθεσής του στο Κογκρέσο στις 28 Μαρτίου 2017, είχε δηλώσει ότι η μεγαλύτερη ανησυχία του ήταν το μεγάλο “μη στρατηγικό” ρωσικό πυρηνικό οπλοστάσιο και το “ασαφές” πυρηνικό δόγμα της Ρωσίας.

Το δόγμα αυτό προβλέπει την πιθανή χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων σε μια σύγκρουση, έτσι ώστε να την “κλιμακώσει” για να την “αποκλιμακώσει” (escalate to de-escalate), αν δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν σε μία σύρραξη οι ρωσικές συμβατικές δυνάμεις. Δηλαδή, τα πυρηνικά όπλα λειτουργούν ως συμπλήρωμα της συμβατικής ισχύος και όχι ως κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτήν. Με άλλα λόγια, ο πυρηνικός πόλεμος έρχεται πιο κοντά.

Εμπλουτισμένος πόλεμος

Έχουμε λοιπόν, για πρώτη φορά εδώ και πολλές δεκαετίες, μια άλλη προσέγγιση των πυρηνικών όπλων. Μέχρι πρότινος ήταν όπλα “τελευταίας επιλογής” (weapons of last resort), που οι κάτοχοί τους επιθυμούσαν να μη τα χρησιμοποιήσουν ποτέ. Εδώ και καιρό, όμως, είναι υπό εξέταση ο “περιορισμένος” πυρηνικός πόλεμος, “ορθολογικές” επιλογές χρήσης τέτοιων όπλων για την επίτευξη “περιορισμένων στρατηγικών στόχων”. Έτσι, ο πυρηνικός πόλεμος είχε ξαναμπεί στο παιχνίδι των διεθνών στρατηγικών ανταγωνισμών με επιθετικό τρόπο, πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Όμως, όταν η πιο ακραία μορφή πολέμου, ο πυρηνικός πόλεμος, εμφανίζεται ξανά στο προσκήνιο είναι αναπόφευκτο ότι θα συμπαρασύρει μαζί της και άλλες μορφές πολέμου. Με άλλα λόγια, ο πόλεμος επανέρχεται δυναμικά ως μέσον διαμόρφωσης των διεθνών εξελίξεων, ιδιαίτερα δε σήμερα που έχει μια πιο εμπλουτισμένη εργαλειοθήκη σε σχέση με το κοντινό παρελθόν.

Αντιλήψεις όπως αυτής των “πολυχωρικών” (multi domain) επιχειρήσεων, που περιλαμβάνουν δράσεις στο διάστημα και τον κυβερνοχώρο, ή του υβριδικού πολέμου, όπου συνυπάρχουν και συλλειτουργούν πολλές μορφές στρατιωτικής ισχύος, ψυχολογικών επιχειρήσεων, τρομοκρατίας, παραστρατιωτικών δράσεων κλπ, διευκολύνουν την καταφυγή στα όπλα γιατί θολώνουν τα όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου.

Τέλος, η πολυπολική μορφή του σημερινού διεθνούς συστήματος, όπου μεγάλοι, μεσαίοι και μικροί δρώντες κονταροχτυπιούνται για ένα όσο το δυνατόν καλύτερο πλασάρισμα στην ευρασιατική σκακιέρα, διευκολύνει επίσης την καταφυγή στον πόλεμο. Πολλώ δε μάλλον όταν αυτός ταιριάζει σε πολύ περισσότερες καταστάσεις από ότι στο παρελθόν, χάρη στις πιο “εμπλουτισμένες” του μορφές.

Όπως μας δείχνει και ο πόλεμος στην Ουκρανία, βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας ιστορικής εποχής, όπου η καταφυγή στην πολεμική βία θα είναι πολύ πιο εύκολη σε σχέση με το παρελθόν από κρατικούς δρώντες για την επίτευξη γεωπολιτικών στοχεύσεων. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια γειτονιά του διεθνούς συστήματος όπου, βάσει του παρελθόντος της, η νέα αυτή μόδα ενδέχεται να βρει εφαρμογές.