Σε τι διαφέρει ο παλιός από τον νέο Ψυχρό Πόλεμο

Ο παλιός Ψυχρός Πόλεμος κράτησε από το 1947 μέχρι το 1990. Τερματίσθηκε με την αποδοχή, από τη Σοβιετική Ένωση και άλλους της ενοποίησης της Γερμανίας (12/9/1990). Η Σοβιετική Ένωση κατάρρευσε ένα χρόνο αργότερα, το Δεκέμβρη 1991. Η διαίρεση της Γερμανίας και το τείχος του Βερολίνου αποτελούσαν την ουσία και το σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου ο οποίος, γρήγορα και ως ένας κατεξοχήν ιδεολογικός πόλεμος ανάμεσα σε δυο μετωπικά συγκρουόμενες παγκόσμιες ιδεολογίες, εξελίχθηκε σε παγκόσμιο.

Και ακριβώς επειδή είχαμε σύγκρουση δυο αντίθετων κοσμοθεωριών με οικουμενικές και ή μεσσιανικές αντιλήψεις, όλοι πίστευαν πως ο Ψυχρός Πόλεμος θα ήταν ουσιαστικά ατέρμων. Στα πανεπιστήμια αυτό μας δίδασκαν κατά κόρον και δεκάδες υπήρξαν οι θεωρίες που κατασκευάστηκαν για να στηρίξουν, αλλά και να εκλογικεύσουν τη θέαση αυτή. Όλες πτώχευσαν! Λίγοι και μετρημένοι στα δάκτυλά ενός χεριού προέβλεψαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Όχι επειδή είχαν μαντικές ικανότητες, αλλά διότι υπήρξαν αντικειμενικοί μελετητές της ιστορίας με αναλυτικές δεξιότητες.

Ο Ψυχρός Πόλεμος πέρασε από τρεις φάσεις. Η πρώτη κράτησε από το 1947 μέχρι το 1962. Ήταν και η πιο επικίνδυνη με επαναλαμβανόμενες κρίσεις στην υπό κατοχή Γερμανία/Βερολίνο και με την κρίση των πυραύλων στη Κούβα το 1962. Ακολούθησε μια περίοδος μετάβασης στη δεύτερη φάση, αυτή της ύφεσης, που πήρε σάρκα και οστά από το 1969 μέχρι το 1979. Ακολούθησε η τρίτη και τελευταία φάση, η αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου, από τότε μέχρι το τέλος του, το 1990.

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία και όσα προηγήθηκαν, είναι πλέον καθολική η εντύπωση πως ο κόσμος οδεύει σε ένα δεύτερο Ψυχρό Πόλεμο. Και εκφράζονται κατά κόρο θέσεις από επαΐοντες και μη πως ο αναδυόμενος αυτός Ψυχρός Πόλεμος θα είναι χειρότερος και κυρίως πιο επικίνδυνος από τον πρώτο, δηλαδή πως μπορεί να υπάρξει ακόμη και χρήση “τακτικών” πυρηνικών όπλων σε πεδία μάχης στην Ευρώπη και, χειρότερα, να έχουμε έναν γενικευμένο πυρηνικό πόλεμο ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση.

H κρίση των πυραύλων

Είναι όντως πιο επικίνδυνα τα πράγματα σήμερα; Και όχι και ναι. Και εξηγώ αμέσως. Όχι δεν είναι, με αναφορά στη κρίση των πυραύλων στη Κούβα του 1962. Στην Κούβα το διακύβευμα ήταν υπαρξιακό, διότι είχαμε μια μετωπική σύγκρουση ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις. Στην κρίση του 1962 και οι δυο υπερδυνάμεις είχαν όλες τους τις δυνάμεις παγκόσμια, σε κατάσταση κόκκινου συναγερμού. Ακόμη και στο πεδίο της μάχης στην Κούβα, για παράδειγμα, οι τοπικοί Σοβιετικοί αξιωματικοί είχαν εντολή να χρησιμοποιήσουν πυραύλους με πυρηνικά όπλα ενάντια στη αμερικανική ήπειρο, σε περίπτωση που δέχονταν αμερικανική συμβατική επίθεση. Τέτοιες οδηγίες είχαν και τα σοβιετικά πυρηνικά υποβρύχια γύρω από την Κούβα.

Το κρίσιμο αυτό στοιχείο το πληροφορηθήκαμε πολύ μετά την εκτόνωση της κρίσης. Όπως επίσης πληροφορηθήκαμε, πολύ μετά, πως οι Σοβιετικοί δεν εγκατέστησαν μόνο επιθετικούς πυραύλους, αλλά είχαν επίσης δεκάδες τακτικά πυρηνικά όπλα με εντολή να χρησιμοποιηθούν και αυτά. Παρεμπιπτόντως οι τακτικές αυτές πυρηνικές κεφαλές δεν αποσύρθηκαν με την εκτόνωση της κρίσης, μαζί με τους πυραύλους. Αποσύρθηκαν δυο μήνες μετά, διότι οι Αμερικανοί  δεν γνώριζαν αρχικά την ύπαρξη τους στην Κούβα. Και υπογραμμίζω πως η κρίση των πυραύλων τερματίσθηκε με αμοιβαίο συμβιβασμό. Έτσι κερδήθηκε η παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια το 1962. Δεν κέρδισαν οι Αμερικανοί και δεν έχασαν οι Σοβιετικοί.

Επιπρόσθετα, στις ΗΠΑ και στη Σοβιετική Ένωση υπήρξαν ηγεσίες που βίωσαν όλη τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και όλος ο κόσμος γνώριζε την καταστροφικότητα της χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής, λόγω του μακελειού σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Όταν φθάσαμε στο 1962, τα όπλα ήταν πλέον θερμοπυρηνικά και όχι “απλά” ατομικά. Η καταστροφικότητα τους αυξήθηκε κατακόρυφα και σήμερα είναι στη νιοστή δύναμη.

Ψυχρός πόλεμος

Ήδη, με τις απανωτές κρίσεις στο Βερολίνο και το χτίσιμο του τείχους του Βερολίνου, Αμερικανοί και Σοβιετικοί είχαν διαχειριστεί απανωτές κρίσεις (όπως και την περιφερειακή κρίση στην Κορέα) και απέκτησαν σχετικές διαχειριστικές εμπειρίες και δεξιότητες στο πεδίο. Ο ορθολογισμός υπήρξε εξ υπαρχής το κατεξοχήν εργαλείο διαχείρισης όλων των κρίσεων του Ψυχρού Πολέμου, που έφερναν σε μετωπική αντιπαράθεση Ουάσιγκτον και Μόσχα.

Διότι Μόσχα και Ουάσιγκτον γνώριζαν πως αν δεν έμπαιναν ο ένας στα παπούτσια του άλλου για να βρουν συμβιβαστική λύση μέσω της διπλωματίας, το αποτέλεσμα θα ήταν ο Αρμαγεδδών. Ο παλιός Ψυχρός Πόλεμος, πέραν του κρίσιμα απαραίτητου στοιχείου του ορθολογισμού, απέκτησε και αλλά συμπληρωματικά εργαλεία με υπογραφές διαφόρων συνθηκών περιορισμού εξοπλισμών, απαγορεύσεων, ανοικτών ουρανών, διαδικασιών επικοινωνίας, αποφυγής ατυχημάτων κλπ.

Πάνω από όλα υπήρχαν οι ηγέτες, πολιτικοί και στρατιωτικοί που είχαν επίγνωση και οι οποίοι διατηρούσαν και διαπροσωπικές σχέσεις σε πολλαπλά επίπεδα που προέκυπταν από την απαραίτητη ανάγκη καθημερινής διαχείρισης, κυριολεκτικά, της ειρήνης και ασφαλείας του κόσμου. Και της αποφυγής, βέβαια, πυρηνικού πολέμου λόγω ατυχημάτων, που υπήρξαν αρκετά και ανατριχιαστικά στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Όμως λόγω ακριβώς των υφιστάμενων κανόνων και του “εγγενούς” συστημικού ορθολογισμού, αποφεύχθηκε ο πόλεμος.

Ο παλιός Ψυχρός Πόλεμος ήταν αλλιώς. Υπήρξε πολύ πιο επικίνδυνος από όσα μας λενε πως προκύπτουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, διότι τότε είχαμε μετωπικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις. Σήμερα δεν έχουμε. Ναι η Δύση κάνει πόλεμο με τη Ρωσία, μέσω Ουκρανίας. Αλλά όχι μετωπικά. Μπορεί να πολεμά τους Ρώσους μέχρι και τον τελευταίο Ουκρανό, όπως συνεχώς επαναλαμβάνεται. Αλλά μέχρι εκεί.

Αποδεκτοί κανόνες

Ο παλιός Ψυχρός Πόλεμος ήταν αλλιώς διότι διέπετο από αποδεκτούς κανόνες, θεσμικούς και μη, που επέτρεπαν τη διαχείριση του. Και οι δυο υπερδυνάμεις ασκούσαν “πειθαρχία” στα στρατόπεδά τους. Ήταν αλλιώς, διότι παρέμεινε “ψυχρός” και δεν εξελίχθηκε ποτέ σε “θερμό” στο κεντρικό μέτωπο αντιπαράθεσης στην μοιρασμένη Ευρώπη. Την περίοδο1947-1990, στην έστω μοιρασμένη Ευρώπη, θα μπορούσαμε εναλλακτικά να την ονομάσουμε και περίοδο “Μακράς Ειρήνης”. Δεν έπεσε σφαίρα στην Ευρώπη. Όλες έπεσαν μετά. Και συνεχίζουν να πέφτουν.

Γιατί είναι πιο επικίνδυνη η κατάσταση σήμερα σε ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο; Διότι σταδιακά, από το 1991 και μετά, έχουν αποδομηθεί όλοι οι συστημικοί περιορισμοί που χαρακτήριζαν και έκαναν δυνατή τη λειτουργία του παλιού Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα δεν υπάρχουν πλέον “κανόνες”, δεν υπάρχει “πειθαρχία” και δεν υπάρχουν ηγεσίες που να έχουν επίγνωση πως διακυβεύεται η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια.

Μπορεί η τελευταία δικλείδα ασφαλείας, ο ορθολογισμός, να λειτουργεί στο υψηλότερο επίπεδο λήψης αποφάσεων. Εδώ εννοώ σε Μόσχα και Ουάσινγκτον. Όμως, όλα τα αλλά λείπουν. Και έχουμε επιπλέον το Λονδίνο και τις πλείστες ευρωπαϊκές χώρες να πλειοδοτούν με τις συμπεριφορές τους και να θέλουν και αυτές πόλεμο μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό. Αλλά θα πρέπει να γνωρίζουν πως αν τελικά ξεσπάσει κάτι μεγαλύτερο, αυτό δεν θα λάβει χώρα ούτε στη Σιβηρία, ούτε στην Αλάσκα…