Τα σπέρματα ενός νέου εμφυλίου πολέμου στο Αφγανιστάν

Μετά την επικράτησή τους στο Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν επιχείρησαν να πείσουν την παγκόσμια κοινότητα ότι έχουν μετεξελιχθεί από μια τζιχαντιστική οργάνωση σε ένα εθνικό κίνημα. Δεν άργησε, όμως, να διαφανεί ότι τη μετάλλαξη αυτή δεν την υιοθετούν όλες οι φατρίες του κινήματος. Εξάλλου, οι Ταλιμπάν μοιάζουν με μια “ισλαμική ομπρέλα”, κάτω από την οποία στεγάζεται “κάθε καρυδιάς ισλαμιστικό καρύδι”. Πολλά από αυτά τα “καρύδια” έχουν άλλες βλέψεις και σχέσεις με το ISIS και την Αλ Κάιντα.

Εκτός από τις εσωτερικές τους έριδες, λοιπόν, οι Ταλιμπάν έχουν να αντιμετωπίσουν και μία μετωπική σύγκρουση με τους τζιχαντιστές-τρομοκράτες, οι οποίοι έχουν διαφορετική ατζέντα, ειδικά μετά τις δολοφονικές επιθέσεις στην Καμπούλ. Eπισημαίνεται, ότι ακολούθησαν και αλλές επιθέσεις με ρουκέτες κατά του αεροδρομίου της Καμπούλ, που αναχαιτίστηκαν από αμερικανικό αμυντικό σύστημα. Επίσης, υπάρχει ένα ακόμα μέτωπο που ενδεχομένως να οδηγήσει την χώρα σε αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, αυτό μεταξύ των Ταλιμπάν και των δυνάμεων αντίστασης που συγκροτούνται στην επαρχία Παντσίρ.

Και όλα αυτά, υπό το βλέμμα του διεθνούς παράγοντα, ο οποίος δεν είναι καθόλου ενιαιοποιημένος όσον αφορά στις επιδιώξεις του στο Αφγανιστάν. Με άλλα λόγια, κάθε εμπλεκόμενη δύναμη έχει τα δικά της συμφέροντα και ως εκ τούτου τη δική της ατζέντα. Σε αυτό το παίγνιο παίζουν οι ΗΠΑ, οι Ευρωπαίοι, η Ρωσία, η Κίνα, το Πακιστάν, η Τουρκία, ακόμα και το μικρό Κατάρ. Κάθε μία από αυτές τις χώρες, από μόνη της ή σε συνεργασία με κάποιες άλλες, επιδιώκει να σπρώξει τα πράγματα στο Αφγανιστάν προς την κατεύθυνση που τη συμφέρει.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι Ταλιμπάν δεν έχουν απέναντί τους τον διεθνή παράγοντα σαν ένα μέτωπο, αλλά διαφορετικές χώρες με διαφορετικά συμφέροντα και επιδιώξεις. Το γεγονός αυτό αφήνει στο νέο αφγανικό καθεστώς περιθώρια ελιγμών, υπό την προϋπόθεση ότι θα ξεχάσουν το αγκάλιασμά τους με την τζιχαντιστική τρομοκρατία. Γιατί επ’ αυτού υπάρχει μία συναίνεση στο επίπεδο του διεθνούς παράγοντα.

Κίνδυνος νέου εμφυλίου

Έτσι όπως έχουν τα πράγματα και με δεδομένη την πείρα του παρελθόντος, εγείρεται το ερώτημα εάν το Αφγανιστάν μπορεί να διολισθήσει σε ένα νέο εμφύλιο, όπως είχε συμβεί μετά τη νίκη των Μουτζαχεντίν εναντίον των Σοβιετικών. Πάντως, πριν καν πέσει η Καμπούλ, οι Ταλιμπάν είχαν διορίσει υπουργούς. Κάποιοι, μάλιστα, εξ αυτών ήταν γνωστοί στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Μία τέτοια περίπτωση είναι ο Ιμπραήμ Σαντρ, ο οποίος ανέλαβε τη θέση του πανίσχυρου υπουργού Εσωτερικών, ο οποίος έχει στην αρμοδιότητά του και την εσωτερική ασφάλεια.

Οι σχέσεις του με την Αλ Κάιντα είναι στενές και το ερώτημα που τίθεται είναι αν αυτός και όμοιοί του που θα βρεθούν σε θέσεις ισχύος θα παραμείνουν πιστοί στην πολιτική ηγεσία, ή θα την αμφισβητήσουν μαζί με τις επιλογές της. Ανάλυση του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής με έδρα την Ουάσινγκτον υποστηρίζει ότι ο Σαντρ είναι ακόμα αρκετά κοντά στην Αλ Κάιντα. Αυτό τον καθιστά ευάλωτο. Θα υπακούσει, άραγε, στη διαβεβαίωση των Ταλιμπάν προς τη Δύση και την Κίνα ότι δεν θα υποστηρίξουν την Αλ Κάιντα;

Παρά την αδιαμφισβήτητη νίκη των Ταλιμπάν, λοιπόν, η κατάσταση αποδεικνύεται πολύ πιο περίπλοκη. Κυβέρνηση δεν έχει ανακοινωθεί ακόμη, γεγονός που σχολίασε και ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ / CSTO), της στρατιωτικής συμμαχίας υπό τη Ρωσία, που συνεδρίασε εκτάκτως με αντικείμενο τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Ο Στανισλάβ Ζάας εξέφρασε μάλιστα την ανησυχία του για τη βραδύτητα των Ταλιμπάν σε αυτό το θέμα, παρά τις υποσχέσεις της ηγεσίας τους ότι θα συμβάλλουν στον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού.

Η πραγματικότητα είναι ότι όσο περνάνε οι ημέρες όλο και απομακρύνεται το σενάριο μιας κυβέρνησης με συνοχή, αποδεκτή –ή έστω ανεκτή– από τον πληθυσμό, η οποία θα οικοδομήσει ενός στοιχειώδες Κράτος Δικαίου. Εάν αυτό το κατανοεί η ηγεσία, δεν σημαίνει ότι μπορεί να το επιβάλει και στο υπόλοιπο κίνημα. Ή τουλάχιστον είναι δικαιολογημένες οι επιφυλάξεις μέχρι τα λόγια να μεταφραστούν σε έργα.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο ίδιος ο εκπρόσωπός των Ταλιμπάν δήλωσε σε τέλεια αγγλικά στο AlJazeera ότι η μεγαλύτερη πρόκληση των Ταλιμπάν είναι να διασφαλίσουν τη συνοχή στους κόλπους τους. Με άλλα λόγια, να μπορούν να επιβάλουν τη νέα πολιτική τους στα μέλη τους. Δεν είναι εύκολη δουλειά και το ξέρουν. Μέχρι να το πετύχουν, η περίφημη σταθεροποίηση δεν πρόκειται να έρθει…

Μέτωπο με το ISIS

Όπως φαίνεται από τις δύο βομβιστικές επιθέσεις στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, λοιπόν, η πρώτη πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν οι Ταλιμπάν είναι να θέσουν υπό έλεγχο το αφγανικό παρακλάδι του ISIS, το οποίο συχνά υπάρχει στους κόλπους τους. Η βάση του κινήματος τους υπήρξαν οι χιλιάδες Αφγανοί πρόσφυγες του αιματηρού εμφυλίου της δεκαετίας του 1990, που είχαν καταφύγει στο Πακιστάν και εκεί, στους μεντρεσέδες που είχαν “πλημμυρίσει” τους καταυλισμούς τους, προσηλυτίστηκαν στο τζιχαντιστικό Ισλάμ.

Κεντρικό ρόλο σ’ αυτή τη διαδικασία είχε παίξει η διαβόητη ISI, οι μυστικές υπηρεσίες του Πακιστάν, οι οποίες συνεχίζουν να έχουν σημαντικά ερείσματα στους κόλπους των Ταλιμπάν. Το ISIS και η Αλ Κάιντα, πάντως, σε αντίθεση με άλλες τζιχαντιστικές οργανώσεις, δεν πανηγύρισαν την νίκη των Ταλιμπάν. Αντιθέτως, ειδικά το ISIS τους έχει επικρίνει για συμβιβασμό με τους Αμερικανούς και για αποστασία.

Βασική διαφορά τους είναι ότι το ISIS εκπροσωπεί το διεθνές τρομοκρατικό τζιχάντ, ενώ οι σημερινοί Ταλιμπάν βλέπουν κατά κανόνα τους εαυτούς τους –τουλάχιστον έτσι ισχυρίζονται– ως ένα εθνικό κίνημα που επιδιώκει να επιβάλει ένα ισλαμιστικό καθεστώς, αλλά χωρίς διασυνδέσεις με την ισλαμική τρομοκρατία και ως εκ τούτου να μην είναι απειλή για τον υπόλοιπο κόσμο.

Αντίθετα, το ISIS επιδιώκει την “εξαγωγή της ισλαμικής επανάστασης” σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο και μάλιστα σε σύγκρουση και με τη Δύση και με τη Ρωσία και με την Κίνα. Τη στιγμή, λοιπόν, που τα θύματα από το μακελειό στo αεροδρόμιο της Καμπούλ έχουν ξεπεράσει τα 100, το μήνυμα της τρομοκρατικής επίθεσης είναι σαφές: Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν δεν έχει ακόμα τελειώσει, ότι οι ηττημένοι ΝΑΤΟϊκοί πρέπει να φύγουν μέσα στο αίμα!

Βάση για την ισλαμική τρομοκρατία

Το ISIS, λοιπόν, όπως και η Αλ Κάιντα, επιδιώκουν να μετατρέψουν και πάλι το Αφγανιστάν σε βάση και εφαλτήριο για την ισλαμική τρομοκρατία. Και για να το επιτύχουν δεν θα διστάσουν να διασπάσουν τους Ταλιμπάν, τώρα που δεν υπάρχει η απειλή του ΝΑΤΟ, η οποία εκ των πραγμάτων λειτουργούσε ως παράγοντας συνοχής. Το γεγονός αυτό υποχρεώνει την πολιτική ηγεσία των Ταλιμπάν να ανοίξει μέτωπο με ό,τι αυτό σημαίνει.

Το ISIS της επαρχίας Χορασάν (ISIS-K) δημιουργήθηκε πριν από έξι χρόνια από δυσαρεστημένους Πακιστανούς Ταλιμπάν και μόνο φέτος έχει εξαπολύσει δεκάδες επιθέσεις στο Αφγανιστάν. Το ISIS-K είναι ένα από τα έξι ή επτά περιφερειακά παρακλάδια του ISIS. Η περιοχή Χορασάν (Khorasan) περιλαμβάνει τμήματα του Ιράν, της Κεντρικής Ασίας, του Αφγανιστάν και του Πακιστάν.

Σε αυτό τον εμφύλιο, οι Ταλιμπάν θα έχουν τη στήριξη των ΗΠΑ. Ενδεικτική η παρέμβαση του στρατηγού Μακένζι, ο οποίος σχεδόν εξήρε τους Ταλιμπάν για την «χρήσιμη συνεργασία τους» στην επιχείρηση εκκένωσης και εμφανίστηκε βέβαιος πως «δεν άφησαν την επίθεση να εξελιχθεί». Ο Αμερικανός στρατηγός μίλησε για «συντονισμό» ΗΠΑ και Ταλιμπάν κατά του ISIS, γεγονός που δεν είναι κάτι καινούργιο, καθώς ο Μακένζι είχε αναφερθεί από τον Μάρτιο του 2020 σε «περιορισμένη υποστήριξη» των Αμερικανών προς τους Ταλιμπάν, στις μάχες τους έναντι του ISIS στο Αφγανιστάν.

Μέτωπο με τον Μασούντ

Ένα ακόμα μέτωπο για τους Ταλιμπάν είναι η σύγκρουση με τις δυνάμεις του Αχμάντ Μασούντ, γιού του κάποτε ηγέτη της κοινότητας των Τατζίκων του Αφγανιστάν Αχμάντ Σαχ Μασούντ και ηγέτη των Μουτζαχεντίν. Σε επιστολή του που δημοσιεύθηκε στις 16 Αυγούστου στο γαλλικό περιοδικό La Regle du jeu, ανακοίνωσε την οργάνωση αντίστασης στους Ταλιμπάν, κέντρο της οποίας θα είναι η επαρχία Παντσίρ.

Γαλλομαθής και προοδευτικός, ο Αχμάντ Μασούντ αρνείται να δει τη χώρα του να επιστρέφει στο Μεσαίωνα. Διατείνεται ότι η μέχρι τώρα σχετικά μετριοπαθής στάση που έχουν επιδείξει οι Ταλιμπάν αποτελεί παραπλανητικό ελιγμό. Γι’ αυτό και επιχειρεί να ηγηθεί μιας αντίστασης όλων των αντι-Ταλιμπάν δυνάμεων στο Αφγανιστάν, ζητώντας και όπλα από τους Αμερικανούς, σύμφωνα με την “Ουάσιγκτον Ποστ”.

Στο πλευρό του έχει τον αντιπρόεδρο της προηγούμενης κυβέρνησης, ο οποίος σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μέλη της δεν εγκατέλειψε το Αφγανιστάν. Οι Ταλιμπάν ανακοίνωσαν ότι στέλνουν εκατοντάδες μαχητές τους για να καταλάβουν την επαρχία Παντσίρ. Το πρακτορείο TASS μετέδωσε ότι ο Μασούντ άρχισε συνομιλίες με εκπροσώπους των Ταλιμπάν για την συμμετοχή στην κυβέρνηση. Οι ισορροπίες, πάντως, είναι εύθραυστες και ανά πάσα στιγμή η κατάσταση ενδέχεται να εκτραπεί σε αιματηρές συγκρούσεις.

Τρέμει η διεθνή κοινότητα

Με την διπλή επίθεση του ISIS έξω από το αεροδρόμιο της Καμπούλ, με 100 και πλέον νεκρούς και τον Αμερικανό πρόεδρο να απειλεί «δεν ξεχνάμε, δεν συγχωρούμε, θα το πληρώσετε», η κατάσταση μυρίζει μπαρούτι. Το επισήμανε και ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου. «Οι εξελίξεις μπορούν να πάρουν τέτοια τροπή, η οποία να εγκυμονεί άλλον έναν εμφύλιο πόλεμο στο Αφγανιστάν, επιφέροντας πρόσθετους κινδύνους και απειλές. Και φυσικά, κανένας δεν προτίθεται να παρέμβει στις εξελίξεις αυτές» δήλωσε ο Ντμίτρι Πεσκόφ. Στο ερώτημα δε, αν είναι στα σχέδια της Μόσχας κάποιος μεσολαβητικός ρόλος μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών η απάντηση ήταν σαφής: «Όχι, δεν τίθεται τέτοιο ζήτημα».

Σε περίπτωση ενός εμφυλίου το ενδεχόμενο ενός νέου μεταναστευτικού κύματος απασχολεί ιδιαίτερα την Ευρώπη. Οι θέσεις που έχουν διατυπώσει κορυφαίοι Ευρωπαίοι ηγέτες (Μέρκελ και Μακρόν) είναι ότι πρέπει να ενισχυθούν οι χώρες που συνορεύουν με το Αφγανιστάν, προκειμένου να συγκρατήσουν επιτόπου τις μεταναστευτικές ροές. Διαμορφώνεται δηλαδή η άποψη, ότι οι Αφγανοί δυνάμει πρόσφυγες ή μετανάστες θα πρέπει να στηριχθούν επί τόπου πριν αρχίσουν τα καραβάνια την πορεία προς τη Δύση. Αυτό το σχέδιο παρουσιάζει, ωστόσο, είναι εύκολο στα χαρτιά και δύσκολο στην πράξη…