Το “γαλατικό χωριό” του Παντσίρ και η κάλυψη του γεωπολιτικού κενού

Η κοιλάδα του Παντσίρ, βόρεια της αφγανικής πρωτεύουσας, σαν άλλο “γαλατικό χωριό” του Αστερίξ, αποτελεί τη μοναδική περιοχή που αρνείται να παραδοθεί στους Ταλιμπάν, που σύμφωνα με τον εκπροσωπό τους Ζαμπιχουλάχ Μουτζαχίντ, είναι περικυκλωμένη από μαχητές τους. Τo Παντσίρ είχε την ίδια στάση και τη δεκαετία του 1990, όταν οι Ταλιμπάν ανήλθαν στην εξουσία, μετά την σοβιετική κατοχή και τον αιματηρό εμφύλιο.

Πρωτοστάτης σε αυτή την αντίσταση είναι ο Αχμάντ Μασούντ, ο γιος του ηγέτη των Μουτζαχεντίν Αχμάντ Σαχ Μασούντ, ο οποίος είχε κερδίσει το προσωνύμιο “λιοντάρι της Παντσίρ”. Τόσο ο Μασούντ, όσο και οι Ταλίμπαν, σύμφωνα με διεθνή ΜΜΕ, επιθυμούν διάλογο, για να αποφύγουν τις εχθροπραξίες. Όμως, ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ανέφεραν ότι  έγιναν συγκρούσεις κατά τη διάρκεια της νύχτας στα περίχωρα του Παντσίρ . Ο Αχμάντ Μάσουντ έχει δηλώσει ότι δεν θα παραδοθεί και ότι θα ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του.

Ο Αχμάντ Σαχ Μασούντ είχε αναδειχθεί σε εθνικό ήρωα λόγω της στάσης του απέναντι στους Σοβιετικούς. Τον ίδιο ηρωισμό επέδειξε και έναντι των Ταλιμπάν. Εξαιτίας αυτού έχασε και τη ζωή του. Αρνιόταν να παραδοθεί στον σκοταδισμό που εκπροσωπούσαν. Τον δολοφόνησαν συνεργάτες του Οσάμα Μπιν Λάντεν, οι οποίοι μεταμφιέστηκαν σε δημοσιογράφους και του ζήτησαν συνέντευξη.

Σήμερα είναι ο γιός του, γαλλομαθής και προοδευτικός, που αρνείται να δει τη χώρα του να επιστρέφει στο Μεσαίωνα. Διατείνεται ότι η μέχρι τώρα σχετικά μετριοπαθής στάση που έχουν επιδείξει οι Ταλιμπάν αποτελεί παραπλανητικό ελιγμό και επιχειρεί να ηγηθεί μιας πανεθνικής αντίστασης, ζητώντας και όπλα από τους Αμερικανούς, σύμφωνα με την Ουάσιγκτον Ποστ. Στο πλευρό του έχει τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, ο οποίος σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μέλη του προηγούμενου καθεστώτος δεν εγκατέλειψε το Αφγανιστάν.

Οι λανθασμένες εκτιμήσεις των Αμερικανών

Η επικράτηση των Ταλιμπάν στο πλούσιο σε ορυκτό πλούτο Αφγανιστάν, το οποίο γειτνιάζει με την πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο Κεντρική Ασία, αλλάζει το γεωπολιτικό σκηνικό. Ο Τζο Μπάιντεν δέχεται έντονη κριτική για την απόφασή του να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από το Αφγανιστάν, αν και τη σχετική συμφωνία την υπέγραψε ο προκάτοχός του. Απλά, ο τωρινός πρόεδρος είναι αυτός που έβγαλε την πρίζα, για να μην κληρονομήσει στο διάδοχό του το καρκίνωμα.

Αυτό δεν μειώνει το καίριο πλήγμα που έχει υποστεί το κύρος των ΗΠΑ διεθνώς. Ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι μόλις στις 8 Ιουλίου, Τζο Μπάιντεν δήλωνε ότι το Αφγανιστάν δεν θα πέσει στα χέρια των Ταλιμπάν, ακόμα και μετά την αποχώρησή των Αμερικανών. «Εμπιστεύομαι την ικανότητα του αφγανικού στρατού, ο οποίος είναι καλύτερα εκπαιδευμένος, καλύτερα εξοπλισμένος και πιο ικανός όσον αφορά τη διεξαγωγή πολέμου».

Δήλωση που αποδείχθηκε προσχηματική ρητορεία, δεδομένου ότι οι αρμόδιες αμερικανικές υπηρεσίες δεν έτρεφαν καμία αμφιβολία για το γεγονός ότι οι αφγανικές ένοπλες δυνάμεις δεν επρόκειτο να πολεμήσουν και μάλιστα να νικήσουν τους Ταλιμπάν. Απλά, πιάστηκαν στον ύπνο από την ταχύτητα της κατάρρευσης του φιλοαμερικανικού καθεστώτος. Πρόβλεπαν ότι οι Ταλιμπάν θα πλησιάσουν την Καμπούλ σε διάστημα 90 ημερών και όχι 72 ωρών.

Ο ρόλος της Ρωσίας

Όπως και να έχει, ο μεγάλος χαμένος είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές είναι που δημιούργησαν το πρόβλημα, αυτές που μετά από 20 χρόνια υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το Αφγανιστάν ταπεινωμένες, δημιουργώντας ένα μεγάλο γεωπολιτικό κενό, το οποίο σπεύδουν να καλύψουν άλλες μεγάλες δυνάμεις, με πρώτη και επικρατέστερη την Κίνα.

Στο παιχνίδι συμμετέχει και η Ρωσία, η οποία έχει ήδη εγκαταστήσει ένα κανάλι επικοινωνίας και συνεννόησης με τους Ταλιμπάν. Ο Λευκός Οίκος, άλλωστε, έχει κατηγορήσει ανοιχτά τη Μόσχα ότι τους βοήθησε, κάτι για το οποίο δεν έχει προσκομίσει αποδείξεις. Προφανώς, το Κρεμλίνο είχε δει εγκαίρως προς τα που έβαιναν εξελίξεις και είχε φροντίσει να ρίξει γέφυρες για να είναι παρούσα η ρωσική διπλωματία την “επόμενη ημέρα”.

Προς το παρόν, πάντως, ο Βλαντιμίρ Πούτιν κινείται προσεχτικά. Δεν έχει βιαστεί να αναγνωρίσει το καθεστώς των Ταλιμπάν, με τον Σεργκέι Λαβρόφ να κάνει ειδική αναφορά στην εξέγερση του Μασούντ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν προτίθεται να αξιοποιήσει την ευκαιρία να επεκτείνει την επιρροή της Ρωσίας και μάλιστα εις βάρος των Δυτικών. Είναι πολύ καλύτερα για τα ρωσικά συμφέροντα, στο Αφγανιστάν, που βρίσκεται στο μαλακό υπογάστριο της Κεντρικής Ασίας, να κυριαρχούν οι Ταλιμπάν, παρά οι Αμερικανοί ή ένα καθεστώς ανδρεικέλων τους.

Κίνα και Πακιστάν κεντρικοί παίκτες

Η Κίνα έχει ήδη ανοίξει περπατησιά με σκοπό να προσφέρει στο καθεστώς των Ταλιμπάν οικονομική στήριξη, αλλά και υπό όρους πολιτική αναγνώριση. Κυκλοφορούν πληροφορίες ότι θα είναι από τις πρώτες χώρες που θα αναγνωρίσουν τη νέα κυβέρνηση στο Αφγανιστάν. Το Πεκίνο δήλωσε πως «σέβεται το δικαίωμα του αφγανικού λάου να αποφασίζει για το μέλλον του», ενώ η κινεζική πρεσβεία είναι από αυτές που συνεχίζουν να λειτουργούν κανονικά στην Καμπούλ.

Δεν έχει περάσει καιρός από την επίσκεψη του Νο 2 ηγέτη των Ταλιμπάν και πιθανότατα νέου προέδρου του Αφγανιστάν, Αμπντούλ Γκανί Μπαραντάρ, στο Πεκίνο. Η Κίνα έχει υποσχεθεί μεγάλες επενδύσεις σε έργα ενέργειας και υποδομών, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής οδικού δικτύου στο Αφγανιστάν. Αυτά υπό την προϋπόθεση ότι οι Ταλιμπάν δεν θα εξάγουν το τζιχάντ στη βορειοδυτική κινέζικη επαρχία, με την οποία συνορεύει το Αφγανιστάν και στην οποία κατοικούν οι μουσουλμάνοι αυτονομιστές Ουιγούροι.

Κεντρικός παίκτης στο νέο πολιτικό τοπίο του Αφγανιστάν θα είναι αναμφισβήτητα το Πακιστάν. Οι δεσμοί του με τους Ταλιμπάν είναι κάτι περισσότερο από στενοί. Χωρίς το Πακιστάν ίσως οι Ταλιμπάν να μην είχαν καταφέρει να νικήσουν στον 20ετή πόλεμο. Εκεί βρήκαν καταφύγιο ηγέτες τους, αλλά και ομάδες μαχητών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το 2009. Τότε που ένας σημαντικός αριθμός ανταρτών πέρασε στη γειτονική πακιστανική επαρχία Βαλουχιστάν.

Πολιτικό Ισλάμ και ισλαμικές συμμαχίες

Στο Πακιστάν, άλλωστε, το Ισλάμ δεν είναι απλώς η κυρίαρχη θρησκεία. Είναι η ταυτότητα αυτού του λαού, ο εθνογεννετικός παράγοντας, όπως και του Μπαγκλαντές. Οι Ταλιμπάν υποστηρίζουν το ισλαμικό αυτονομιστικό κίνημα στο Κασμίρ που αγωνίζεται για απόσχιση της περιοχής από την Ινδία και την ένωσή της με το Πακιστάν. Αρκετοί εξ’ αυτών, μάλιστα, έχουν πολεμήσει εκεί ως αντάρτες.

Ας μην ξεχνάμε ότι το Αφγανιστάν συνορεύει και με το Ιράν. Μπορεί οι Ταλιμπάν να είναι συντριπτικά σουνίτες, ενώ οι Ιρανοί σιίτες, αλλά εκτός της θρησκευτικής ταυτότητας υπάρχει και η γεωπολιτική. Η Τεχεράνη, πάντως, δήλωσε ήδη ότι είναι έτοιμη να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν, με στόχο «την εδραίωση της σταθερότητας και της ειρήνης στο Αφγανιστάν». Για το ισλαμικό καθεστώς η αποχώρηση των Αμερικανών από τη γειτονικής τους χώρα μόνο θετική εξέλιξη είναι.

Τέλος, ας έλθουμε στην Τουρκία. Είναι εδώ και καιρό ξεκάθαρο ότι ο Ερντογάν επιδιώκει να επωφεληθεί από την γεωπολιτική ανατροπή στο Αφγανιστάν. Γι’ αυτό και είχε φροντίσει εγκαίρως να ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας με τους Ταλιμπάν και ταυτόχρονα να προτείνει στους Αμερικανούς να αναλάβουν οι Τούρκοι τον έλεγχο του αεροδρομίου της Καμπούλ μετά την αποχώρηση των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων.

Τι συμβαίνει με το προσφυγικό

Δεν προκαλεί εντύπωση ότι οι Ταλιμπάν ανακοίνωσαν ότι θεωρούν την Τουρκία σύμμαχο και όχι εχθρό μετά την κατάληψη της Καμπούλ. Είχε προηγηθεί η δήλωση του Ερντογάν ότι «συμμερίζεται την ιδεολογία τους». Στόχος του είναι να αναδειχθεί εάν όχι ρυθμιστής των εξελίξεων, τουλάχιστον παράγοντας που θα έχει “μία θέση στο τραπέζι”.

Η Άγκυρα επιδιώκει να το παίξει μεσολαβητής μεταξύ της Δύσης και των Ταλιμπάν, υποβοηθούμενη και από το Πακιστάν. Παράλληλα, είναι δεδομένο ότι θα παίξει δυνατά και το χαρτί του προσφυγικού και μεταναστευτικού ρεύματος που ήδη έχει ξεκινήσει από το Αφγανιστάν με κατεύθυνση την Τουρκία και από εκεί μέσω της Ελλάδας στην Ευρώπη. Ο Νίκος Δένδιας είχε θέσει το θέμα της προστασίας των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και της μη πολιτικής εργαλειοποίησης του προσφυγικού από την Άγκυρα, Προφανώς η Άγκυρα θα ζητούσε υψηλό οικονομικό αντάλλαγμα από την ΕΕ για να συγκρατήσει τους Αφγανούς στην τουρκική επικράτεια.

Πάντως, η Τουρκία φαίνεται να αλλάζει γραμμή στο προσφυγικό, με τον Ερντογάν να δηλώνει πως δεν θα επιδιώξει να γίνει η Τουρκία «αποθήκη μεταναστών». Η ελληνική κυβέρνηση πλέον πιστεύει πως ο Ερντογάν δεν θα επιδιώξει την άμεση εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών ροών από το Αφγανιστάν. Έλληνες υπουργοί κάνουν αναφορά στους φράκτες που χτίζει η Τουρκία στα σύνορα με το Ιράκ και το Ιράν, προς αποτροπή της εισόδου Αφγανών προσφύγων. Ο δε Τούρκος πρόεδρος συμφώνησε στην επικοινωνία του με τον Έλληνα πρωθυπουργό, οι Αφγανοί μετανάστες να μείνουν στις χώρες πρώτης υποδοχής (Τατζικιστάν, Πακιστάν, Ιράν κτλ).