Θα ακούσει το Ισραήλ τους προφήτες του;

Ιωάννινα 1945. Επιστρέφοντας από το Άουσβιτς, ένας επιζών του Ολοκαυτώματος, όταν έφτασε στο σπίτι του, βρήκε άλλους εγκατεστημένους σε αυτό. Η υποδοχή του από πλευράς του νέου “ιδιοκτήτη” ήταν: «να ο φούρνος· πάρε δρόμο, λοιπόν, γιατί ό,τι γλίτωσες στα στρατόπεδα, θα το πάθεις εδώ». Παρόμοιες ή ισοδύναμες σκηνές εκτυλίχθηκαν σε όλη την Ευρώπη. Στην Πολωνία μάλιστα υπήρξε και πογκρόμ, έναν χρόνο μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς.

Πουθενά δεν ήταν επιθυμητοί οι Εβραίοι, ούτε καν στις ΗΠΑ. Τότε το ρεύμα “επιστροφής” στη γη του βιβλικού Ισραήλ, που ήδη υπήρχε από τον προηγούμενο αιώνα, πήρε μαζικές διαστάσεις, παρά τη βρετανική απαγόρευση. Αδιαφορώντας για τον επικοινωνιακό διαγωνισμό της φρίκης και του αίματος, όπου ο καθένας θέλει να παρουσιάζει τον εαυτό του ως το μεγαλύτερο θύμα, αναφέρω το επεισόδιο όσο πιο ψυχρά γίνεται, ως δηλωτικό δύο συχνά παραλειπόμενων παραμέτρων που αφορούν το κράτος του Ισραήλ.

Πρώτον, αν οι Παλαιστίνιοι βιώνουν, και δικαίως, την συμπεριφορά των Ισραηλινών ως αποικιοκρατική, εν τούτοις, το Ισραήλ δεν αποτελεί μια τυπική περίπτωση αποικιοκρατικής δύναμης. Για τον λόγο ότι δεν υπάρχει “μητροπολιτικό κέντρο” έξω από την αποικιακή “περιφέρεια”. Δεν είναι Αλγερία ή Ινδία, να διώξει κανείς του Γάλλους ή τους Άγγλους αποίκους, να τους στείλει πίσω στην πατρίδα τους και να ελευθερώσει τη δική του. Οι Εβραίοι, όπως και οι Άραβες της Παλαιστίνης, δεν έχουν άλλη πατρίδα. Αν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως αποικιοκρατική δύναμη το κράτος αυτό, είναι ανάγκη να προσδιοριστεί με ακρίβεια, πού τελειώνει η “μητρόπολη” και που αρχίζει ο “αποικισμός”. Αυτό σημαίνει ορισμό και αναγνώριση συνόρων. Σημαίνει συμβιβασμό και όχι ριζοσπαστικές “λύσεις”.

Δεύτερον, το τραύμα του δισχιλιετούς διωγμού και του Ολοκαυτώματος είναι και παραμένει καθοριστικό της ψυχολογίας των Ισραηλινών· έχει κληροδοτηθεί στις νεότερες γενεές και εύκολα ενεργοποιείται. Αυτό που συνέβη την 7η Οκτωβρίου ήταν μια τρομοκρατική αντισημιτική επιχείρηση, με την Χαμάς σε ρόλο Einsatzgruppen του Ανατολικού Μετώπου. Διόλου δεν βοηθάει εδώ αυτό που προσφυώς έχει ονομαστεί Whataboutism ή Whataboutery, δηλαδή η σχετικοποίηση της ωμότητας μέσα από συγκρίσεις και συμψηφισμούς με τα εγκλήματα της άλλης πλευράς.

Και ναι μεν συμβαίνουν πάντα αγριότητες στις εξεγέρσεις των καταπιεσμένων, όμως τον 21ο αιώνα δεν μπορούμε πλέον να είμαστε ανυποψίαστοι ούτε αδιάφοροι: οφείλουμε να διαβλέπουμε και να διακρίνουμε στο γκρέμισμα κάθε κόλασης, τα δείγματα γραφής για το χτίσιμο μιας νέας. Ο Παράδεισος της λύτρωσης και της δικαίωσης είναι μέγεθος ξένο προς την ιστορία.

Αναβίωση του εφιάλτη

Όλη η ισραηλινή κοινωνία βιώνει τη σφαγή αυτή ως αναβίωση του εφιάλτη του Ολοκαυτώματος. Η δε Χαμάς το έκανε με τόσο πανηγυρικό και επιδεικτικό τρόπο, ώστε φαίνεται πως επένδυσε συνειδητά σε αυτόν ακριβώς τον τρόμο: να είσαι Εβραίος ή να συναγελάζεσαι με Εβραίους σημαίνει ότι είσαι πάντα υποψήφιο θήραμα, ακόμα και στο σπίτι σου.

Το Ισραήλ χτίστηκε από ξεριζωμένους από τους τόπους γέννησής τους ανθρώπους, που διωγμένοι από παντού και με ιδεολογική επένδυση στο όνειρο της επιστροφής στη Σιών, εγκαταστάθηκαν σε έναν τόπο με βαριά, αν και πολύ αρχαία ιστορική κληρονομιά. Τόπο, όμως, ο οποίος κατοικείτο από έναν άλλο λαό, ο οποίος επίσης δικαίως τον θεωρούσε σπίτι του, παρόλο που δεν είχε συγκροτηθεί ακόμα σε κράτος. Όταν ήλθε η ώρα της συγκρότησης δύο κρατών, με την απόφαση του ΟΗΕ τον Νοέμβριο του 1947, η αραβική πλευρά δεν δέχθηκε. Η μοιρασιά ήταν ίση και ο τόπος αρκετός και για τους δύο, όμως προσκρούει πάντα στην άρνηση των Αράβων να δεχθούν την ύπαρξη εβραϊκού κράτους στην περιοχή.

Επειδή λέγεται κατά κόρον ότι το κράτος αυτό “φυτεύτηκε” εκεί για να είναι τοποτηρητής της Δύσης, να θυμίσουμε ότι και στην ψηφοφορία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την ίδρυσή του και στη διεξαγωγή του πολέμου που ακολούθησε, το Ισραήλ υποστηρίχθηκε και εξοπλίστηκε από την Σοβιετική Ένωση και τις συμμάχους του και απέκρουσε την επίθεση που δέχθηκε από το σύνολο των αραβικών χωρών, με τσεχοσλοβάκικο κυρίως οπλισμό. Μόνον, μετά τον Πόλεμο των Έξι ημερών το 1967, όπου έκανε επίδειξη στρατιωτικής ισχύος και στρατηγικής ευφυίας, κατέστη ο μεγαλύτερος στυλοβάτης της αμερικανικής κυριαρχίας στην ευρύτερη περιοχή.

Η αλαζονεία της ισχύος

Οι εκπληκτικές νίκες του κατά υπέρτερων δυνάμεων, εδραίωσαν την αυτοπεποίθηση του εβραϊκού έθνους, αλλά θέριεψαν και την αλαζονεία της ισχύος. Η τάση μιας ισχυρής μερίδας του Ισραήλ να λύνει τα σύνθετα και πολύπλοκα προβλήματα στο στρατιωτικό πεδίο έγινε κυρίαρχη πολιτική του κράτους. Η αλαζονεία και η περιφρόνηση του “κατώτερου” Άραβα, οι καθημερινές ταπεινώσεις και οι εξευτελισμοί, οι εποικισμοί και η ασυδοσία των εποίκων, ενίσχυσαν το παλαιό μίσος.

Το αίμα απαντήθηκε με αίμα και το χάσμα μεγάλωνε μαζί με την επιθυμία αλληλοεξόντωσης. Γνωστός Ισραηλινός ιστορικός, σε ιδιωτική μας συζήτηση, το είχε διατυπώσει προσφυώς: «ο Πόλεμος των Έξι Ημερών ήταν η κορύφωση της νίκης και η αρχή της καταστροφής μας. Είμαστε έκτοτε και με δική μας ευθύνη, ακόμα στην έβδομη ημέρα που πολέμου και αρνούμαστε να το δούμε». Η επικράτηση των αδιάλλακτων στο Ισραήλ μετά τη δολοφονία του Ράμπιν και η επικράτηση της Χαμάς αργότερα ματαίωσαν τη λύση των δύο κρατών, την οποία είχαν επιχειρήσει οι πλέον εχέφρονες δυνάμεις των δυο πλευρών.

Η Χαμάς, μια ισλαμιστική (το δηλώνει και στον τίτλο της) οργάνωση που επικράτησε της πολιτικής-κοσμικής Φατάχ (με εκλογές, αλλά και με μια εμφύλια σφαγή που κόστισε 700 νεκρούς το 2006-7), έχει γραμμένο στο καταστατικό της ότι «ο δρόμος της είναι το τζιχάντ» και ότι όλη η γη που κατέχει το Ισραήλ είναι «ιερή» και πρέπει να εκδιωχθεί από αυτήν. Εφόσον όμως, δεν υπάρχει “αλλού” για να καταφύγει ο εβραϊκός λαός, εφόσον δεν υπάρχει “μητρόπολη” έξω από την “αποικία”, αυτή η θέση πολύ απλά δεν σημαίνει παρά ολοκλήρωση αυτού που ο Χίτλερ ονόμαζε «τελική λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τι είδους ανακλαστικά προκαλεί αυτό στους Εβραίους του Ισραήλ.

Η απελπισία οδηγεί στην Χαμάς

Η ειρωνεία είναι, ωστόσο, ότι οι δύο παράμετροι που αναφέραμε στην αρχή αξιολογούνται και αξιοποιούνται εσφαλμένα, όχι μόνον από τους εχθρούς του, αλλά και από την πολιτική ελίτ που κυριαρχεί στο Ισραήλ. Η ριζική αποτροπή του ενδεχομένου επανάληψης του Ολοκαυτώματος δεν μπορεί να γίνει με όπλο τη στρατιωτική και αστυνομική βία. Όχι επειδή είναι ηθικά ανεπίτρεπτο, αλλά επειδή είναι και πολιτικά αδιέξοδο.

Ένα ισραηλινό κράτος θα πρέπει για την ίδια του την ασφάλεια και βιωσιμότητα, να οικοδομήσει τη μακροχρόνια συμβίωση του με την αραβική κοινότητα, συγκροτημένη σε ισότιμο και επίσης βιώσιμο κράτος. Δηλαδή, οι Άραβες που δεν θέλουν να γίνουν Ισραηλινοί πολίτες β’ κατηγορίας, να μπορούν να ζήσουν σε μια ανεξάρτητη κρατική οντότητα, στην γη της Παλαιστίνης, με εδαφική συνέχεια, πρόσβαση στους αναγκαίους φυσικούς πόρους, με αμοιβαία αναγνώριση.

Μεθυσμένη από την στρατιωτική της ισχύ, αλλά και την άρτια –όντως– διοικητική οργάνωση του κράτους, η πολιτική ελίτ του Ισραήλ έκανε ό,τι μπορούσε για να κάνει τον βίο αβίωτο στους Άραβες. Η πολιτική αυτή –αφορά και τις περιοχές, όπου δεν υπάρχει η Χαμάς– έχει “στριμώξει” τον αραβικό πληθυσμό σε όλο και λιγότερα και διάσπαρτα, ασύνδετα μεταξύ τους και εξαρτημένα από ισραηλινές πηγές ενέργειας, εδάφη.

Οι αδικίες και οι διακρίσεις, η οικονομική εξαθλίωση, σε συνδυασμό με τη συστηματική απαξίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς τους, αποτελούν έναν μηχανισμό που στέλνει όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού αυτού στην αγκαλιά τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η Χαμάς, η οποία με τη σειρά της συντηρεί την θυματοποίηση του λαού της για να εδραιώνει την κυριαρχία της και να στρατολογεί μάρτυρες.

Οι ευθύνες Νετανιάχου

Η ανατριχιαστική διατύπωση που ακούσαμε προχθές από τον υπουργό Άμυνας του Ισραήλ, ότι «έχουμε να κάνουμε με ζώα και όχι ανθρώπους», δυστυχώς δεν ήλθε από το πουθενά. Είναι μια αντίληψη που καλλιεργείται και στα σχολεία: “οι Άραβες δεν είναι ίδιοι με εμάς· δεν είναι άνθρωποι”. Η κυβέρνηση Νετανιάχου, μετά από ένα όργιο εξώσεων, εποικισμών, κατεδαφίσεων και φόνων κατά Παλαιστινίων, προχώρησε στη βεβήλωση του Αλ Άκσα, σε ώρα προσευχής μάλιστα, πρωτοστατούντος του Μπεν Γκβιρ, ενός επικίνδυνου, όσο και γελοίου, καταδικασμένου για τρομοκρατικές πράξεις υπουργού, ενός ναζί, όπως τον καταγγέλλουν οι περισσότεροι συμπολίτες του.

Θα ήταν αφέλεια να μην ανέμενε κανείς μια ηχηρή απάντηση σε αυτή την προσβολή ενός όχι μόνον θρησκευτικού, αλλά και εθνικού συμβόλου για τους μουσουλμάνους Παλαιστίνιους. Η αλληλοτροφοδότηση του θρησκευτικο-εθνικιστικού φανατισμού εκατέρωθεν είναι η εγγύηση της διαιώνισης του προβλήματος. Θα ήταν ανιστόρητο να αναμένει κανείς από τις δύο ηγεσίες να υιοθετήσουν εξαίφνης μια “ανθρωπιστική-ειρηνιστική” προσέγγιση, ειδικά σήμερα.

Μπορεί και πρέπει όμως κανείς να απαιτήσει από τις ηγεσίες, να λογοδοτήσουν για το πώς αντιλαμβάνονται τις ευθύνες τους για το μέλλον των δικών τους λαών. Για την Χαμάς, αλλά και για το καθεστώς Νετανιάχου, η ιδεώδης λύση θα ήταν μια χώρα “καθαρή” από την ύπαρξη του άλλου λαού. Δυο γενοκτονικά προτάγματα, το ένα εναντίον του άλλου. Ιστορικά, όμως, όλα τα δυστοπικά οράματα τύπου “τελική λύση” απέτυχαν. Αφού δεν τα κατάφεραν οι Γερμανοί, μάλλον δεν θα τα καταφέρει κανένας.

Ολέθριες ουτοπίες…

Πόση σοφία απαιτείται για να καταλάβει κανείς ότι πρόκειται για δυο ολέθριες ουτοπίες χωρίς την παραμικρή ελπίδα επιτυχίας; Ποιος δεν κατανοεί ότι ο συνδυασμός τους εγγυάται τη διαιώνιση του προβλήματος; Την καθημερινή κόλαση για τους Παλαιστίνιους και την διαρκή ανασφάλεια για τους Εβραίους; Η μεγάλη ήττα που υπέστη το Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου ήταν καρπός της ακροδεξιάς αντίληψης περί “ασφάλειας”. Η κατακραυγή κατά του Νετανιάχου είναι σήμερα τεράστια και ο ενθουσιασμός με τον οποίο οι πολίτες σπεύδουν να καταταγούν είναι κατόρθωμα όχι του Νετανιάχου, αλλά της Χαμάς.

Η λύση των δύο κρατών δέχθηκε το περασμένο Σάββατο το σκληρότερο μέχρι σήμερα πλήγμα. Το Ισραήλ είναι παγιδευμένο πλέον από τον Νετανιάχου και την Χαμάς, σε επιλογές που είναι όλες κακές και η σημερινή του ηγεσία δεν είναι η σοφότερη που είχε ποτέ, ώστε να μπορέσει να διακρίνει τις διαβαθμίσεις του κακού. Η κύρια ευθύνη είναι του Ισραήλ. Αν το Ισραήλ, ακολουθώντας το ένστικτο της εκδίκησης, με ή χωρίς τον Νετανιάχου, κινηθεί στην κατεύθυνση της ολοκληρωτικής καταστροφής του παλαιστινιακού λαού, όχι μόνον είναι βέβαιο πως θα αποτύχει, αλλά αν το επιχειρήσει, η επόμενη δοκιμασία του Ισραήλ θα είναι πολύ πιο οδυνηρή από αυτή που βιώνει σήμερα. Κινδυνεύει να θέσει σε κίνηση δυνάμεις που θα υπονομεύσουν πραγματικά την ύπαρξή του, σε έναν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο, όπου η κοσμοκρατορία των διεθνών του στηριγμάτων βαίνει φθίνουσα.

Ο Άμος Οζ έλεγε ότι η τραγωδία του παλαιστινιακού μπορεί να βρει μια σαιξπηρική λύση, όπου αποδίδεται “τελική δικαιοσύνη” πάνω σε μια γη σπαρμένη πτώματα, ή μια τσεχωφική λύση, όπου κανείς δεν είναι ευτυχής με την καταληκτική διευθέτηση, όμως οι άνθρωποι συνεχίζουν να ζουν. Η ακροδεξιά πολιτική του μίσους και του ρατσισμού δεν έσβησε αυτή τη φωνή. Στις ογκώδεις διαδηλώσεις εναντίον των αντιδημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, είδαμε να υψώνονται πανό που έγραφαν «δεν θα υπάρξει δημοκρατία όσο υπάρχει κατοχή». Θα επιζήσουν αυτές οι φωνές, μετά τη νέα ορμή που πήρε ο κύκλος του αίματος; Θα επιλέξει ο λαός του Ισραήλ τη ζωή; Θα ακούσει κάποτε τους προφήτες του;