Τι δείχνει τον ρεαλισμό στην εξωτερική πολιτική του Ερντογάν

Η τάξη πραγμάτων του μεταπολεμικού κόσμου χαρακτηρίστηκε από έναν δυτικοκεντρικό φιλελεύθερο ιδεαλισμό και τη στροφή στον πολυμερισμό (multilateralism), με τις ΗΠΑ σε ρόλο primus inter pares. Σημαντικοί θεσμοί, όπως ο OHE και το ΝΑΤΟ, δομήθηκαν βάσει αυτού του μοντέλου. Στη συνέχεια, η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έδωσε το κλειδί του παγκόσμιου συστήματος στις ΗΠΑ (unipolar world), οι οποίες με όχημα την πολυμερική παγκοσμιοποίηση επεκτείνουν την ήπια και σκληρή τους ισχύ στον χερσαίο όγκο της Ευρασίας.

Σε αυτό το πλαίσιο έρχεται η εκλογή Τραμπ (2016) τροποποιώντας τους συσχετισμούς. Σε παράλληλο χρόνο, ενεργοποιούνται τα αναθεωρητικά, αντιδημοκρατικά και αντι-πολυμερικά αντανακλαστικά του καθεστώτος Ερντογάν. Έναυσμα, το πραξικόπημα του 2016. Ο Τούρκος πρόεδρος προβαίνει σε σειρά ενεργειών, αναθεωρώντας το Σύνταγμα, συγκεντρώνοντας τις εξουσίες, εκκαθαρίζοντας το κεμαλικό βαθύ κράτος και τους φερόμενους ως γκιουλενιστές από καίριες θεσμικές θέσεις. Έκτοτε, η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας μετασχηματίζεται και ο ερντογανισμός (τουρανισμός-πανισλαμισμός-νεοθωμανισμός) έρχεται στο προσκήνιο. Η Τουρκία σταδιακά αμφισβητεί τον δυτικού τύπου πολυμερισμό, ειδικά σε σχέση με την ασφάλεια και τη σταθερότητα.

Η Άγκυρα εισβάλει τρεις φορές στη Συρία με στόχο την εξόντωση των Κούρδων – των πιο αξιοπιστων συμμάχων των ΗΠΑ στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους. Αγνοώντας τον κεντρικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ, αγοράζει τους S-400 από τη Ρωσία (συσφίγγοντας τις σχέσεις της με το Κρεμλίνο) και “κλειδώνει” γαλλικό συμμαχικό πλοίο κατά την παραβίαση του εμπάργκο όπλων ενάντια της Λιβύης που επιβάλλει ο ΟΗΕ.

Πρόσθετα, υπογράφει μνημόνιο συνεργασίας με την κυβέρνηση της Τρίπολης και εντείνει την πρακτική αμφισβήτηση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, όπως κατοχυρώνεται στη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, με τις επιχειρήσεις κατά των ελληνικών και κυπριακών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Με το άνοιγμα των Βαρωσίων, καταπατά τα επαν-ανακοινωθέντα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας 550 και 789 και με την ανοιχτή στήριξη των πολεμικών επιχειρήσεων του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ την πρόταση της ομάδος του Μινσκ για εκεχειρία. Aκόμη, μετατρέπει το μουσείο της Αγίας Σοφίας σε τζαμί κατά παράβαση των δεσμεύσεων της στην UNESCO.

Συμπληρωματικά, με τη μαζική προώθηση μεταναστών και προσφύγων στα ελληνοτουρκικά σύνορα αποπειράται να αποσταθεροποιήσει την ΕΕ ενώ καταφέρεται ανοιχτά εναντίον των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της κρατικής υπόστασης δύο κρατών-μελών. Της Ελλάδας και της Κύπρου. Σε επίπεδο ρητορικής, επιτίθεται στον Γάλλο Πρόεδρο Μακρόν, αλλά και στην Ευρωπαική Ένωση συνολικά.

Αυτό γίνεται φανερό και από την αντιμετώπιση των συμπερασμάτων του Συμβουλίου Κορυφής της Ένωσης ως μη γενόμενα. Συγκεκριμένα, η Τουρκία αρνείται να δεχθεί την ΕΕ ως μεσολαβητή για την επίλυση των ζητημάτων με την Ελλάδα και την Κύπρο ή να δεσμευτεί με τα ψηφίσματα που αφορούν την ατζέντα του ελληνοτουρκικού διαλόγου. Αντίθετα, συνομιλεί απευθείας με τη Γερμανία, υποστηρίζοντας διαρκώς πως τα ζητήματα που εκκρεμούν είναι διμερή.

Σε ρόλο διαμεσολαβητή

Μπορούμε να συμπεράνουμε λοιπόν πως ο τουρκικός αναθεωρητισμός δεν αφορά μόνο τη Συνθήκη της Λωζάνης, όπως συχνά ακούμε στο δημόσιο διάλογο της χώρας μας, αλλά τη δυτική θεώρηση των διεθνών σχέσεων και αρχιτεκτονική ασφαλείας/σταθερότητας συνολικότερα. Και ενώ πολλοί θέλουν να παρουσιάζουν τον Ερντογάν σαν “παράφρονα σουλτάνο”, η πραγματικότητα είναι πως έχει δείξει ουσιαστικά σημάδια γραφής ρεαλισμού και προσαρμοστικότητας στο μεταβαλλόμενο διεθνές γίγνεσθαι. Ανέγνωσε εγκαίρως τον νέο, πολύ-πολικό κόσμο των εθνών-κρατών και επιδιώκει την επανατοποθέτηση σε μια πιθανή διπολική επαύριο. Οι εντεινόμενος ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας ενδέχεται να οδηγήσει σε δύο άξονες, Ανατολής-Δύσης.

Με όχημα τον ερντογανισμό, η Τουρκία φαίνεται πως προσπαθεί να διεκδικήσει ένα ρόλο μεσολαβητή μεταξύ των δύο, δημιουργώντας ένα τρίτο πόλο. Μια δύναμη-ρυθμιστή της ασφάλειας και του εμπορίου – χερσαία στον Ευροαφροασιατικό κόμβο, και θαλάσσια μεταξύ Ατλαντικού και Ειρηνικού. Συγκεκριμένα, η τουρκική εξωτερική πολιτική δείχνει να έχει ενσωματώσει τα διδάγματα του Κανά στο ‘Το μέλλον είναι η Ασία’ και του Κάπλαν στο ‘Η Εκδίκηση της Γεωγραφίας’ σε αντίθεση με την ελληνική εξωτερική πολιτική η οποία κατατρέχεται ακόμη από σύνδρομα μετα-ψυχροπολεμικού ιδεαλισμού.