Το Ιράν και η αρχιτεκτονική της νέας Μέσης Ανατολής

Καταρχάς, αυτή η ανθεκτικότητα αποκαλύπτει ότι το Ιράν δεν είναι απλώς ένα κράτος υπό την κυριαρχία μιας αρρίζωτης, κοινωνικά φανατικής, θεοκρατικής ελίτ. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα κράτος με ανθεκτικές δομές εξουσίας, με εφεδρείες ηγεσίας και εφεδρείες ικανών στελεχών στους μηχανισμούς του, ικανό να επιβιώνει και να απαντά στρατιωτικά, ακόμη και σε συνθήκες υπέρτατης και πολλαπλής πίεσης.

Οι ιρανικές απαντήσεις, σε πραγματικό χρόνο, οι επιθέσεις με πυραύλους, που διέσπασαν προηγμένα πολυεπίπεδα συστήματα αεράμυνας – ακόμη και αμερικανικά, όπως το THAAD – καταδεικνύουν ότι το Ιράν διαθέτει όχι μόνον βούληση αντίστασης, αλλά και τεχνολογική και επιχειρησιακή ικανότητα.

Αν τα ισραηλινά και δυτικά συστήματα αποδειχθούν ανεπαρκή απέναντι στη βαλλιστική τεχνολογία του Ιράν, τότε η Τεχεράνη αναδεικνύεται ως αξιοσέβαστος “δομικός παίκτης” σε μια νέα Μέση Ανατολή. Η εξέλιξη αυτή δεν αφορά μόνο την ισορροπία ισχύος μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Αφορά ευρύτερα την κατάρρευση του αφηγήματος περί μονοπολικής δυτικής κυριαρχίας στην περιοχή και προοιωνίζεται την εδραίωση νέων στρατηγικών ισορροπιών, με πιθανές παγκόσμιες συνέπειες.

Η Προσέγγιση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας 

Η πρόσφατη προσέγγιση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, υπό κινεζική μεσολάβηση και υπό το φως και την προοπτική μιας αξιοσέβαστης εξόδου του Ιράν από αυτήν την αναμέτρηση, αποκτά νέα σημασία και δυναμική. Εάν οι δύο ιστορικοί αντίπαλοι κινηθούν προς στρατηγική συνεννόηση και συμπόρευση, τότε:

• Ενισχύονται τα πανισλαμικά ρεύματα έναντι των σουνιτο-σιιτικών διαιρέσεων.

• Αναδύεται ένα πιο αυτόνομο ισλαμικό μπλοκ, αποστασιοποιημένο τόσο από τη Δύση όσο και από την Ανατολή.

• Δημιουργούνται προϋποθέσεις εταιρικής σχέσης του μπλοκ αυτού με τους BRICS, με τη στήριξη της Κίνας και τη θετική αποδοχή της Ρωσίας.

Σε αυτό το πλαίσιο γεννώνται το κρίσιμα ερωτήματα: Μπορεί η Δύση να συνεχίσει να εμποδίζει τον αυτοπροσδιορισμό του Ισλαμικού κόσμου; Μπορούν οι αραβικές ηγεσίες να αγνοήσουν για πολύ ακόμη την πίεση των κοινωνιών τους για μια αξιοπρεπή στάση απέναντι στη Δύση και το Ισραήλ;

Διαθέτει σήμερα η Δύση το ηθικό και πολιτισμικό οπλοστάσιο, για να διατηρήσει τον ρόλο της ως ρυθμιστής μιας περιοχής που αιώνες τώρα απαιτεί την αυτονόμηση της; Και αν ακόμα είναι εφικτή για την Δύση η μετατροπή του Ιράν σε ΙΡΑΚ ή Λιβύη, έχει τις δυνατότητες να αντέξει τις πολύ-επίπεδες συνέπειες αυτής της μετατροπής;;

Παράλληλα, η αξιοπρεπής έξοδος του Ιράν από αυτήν την αναμέτρηση δεν είναι απλώς ένα στρατιωτικό γεγονός περιορισμένης εμβέλειας και συνεπειών. Είναι σημείο καμπής στην αναμέτρηση της αγωνιζομένης για ανεξαρτησία Μέσης Ανατολής, από την εποχή του Μoσαντέκ και της Εθνικοποίησης της “Αγγλοιρανιαν” μέχρι σήμερα… αλλά και στιγμή καταλυτική για τις εξελίξεις στον υπό διαμόρφωση αναδυόμενο πολυπολικό κόσμο. Μια αξιοπρεπής έξοδος του Ιράν από αυτήν την αναμέτρηση θα αναθερμάνει την από την Κίνα στηριζόμενη Ιρανο-Σαουδική προσέγγιση.

Η Σαουδική Αραβία, με το στρατηγικό της άνοιγμα προς το Πεκίνο, τη διαφοροποίηση από την αποκλειστική σχέση με την Ουάσινγκτον και τη ριζική εσωτερική της μεταρρύθμιση μέσω του “Vision 2030”, μοιάζει να επαναπροσδιορίζει τον ρόλο της. Το Ιράν, με τη σειρά του, μοιάζει να εγκαταλείπει τον ηθικό απομονωτισμό υπέρ μιας στρατηγικής πολυκεντρικής διαπραγμάτευσης. Αυτός ο συγχρονισμός, έστω και ασταθής, υπονομεύει το μοντέλο της “αιώνιας σουνιτο-σιιτικής σύγκρουσης”, που για χρόνια λειτούργησε ως θεμέλιο για ξένες επεμβάσεις και εσωτερικές εκτροπές. Οι δεδομένες σχέσεις των δυο χωρών στον ΟPEC , στο πλαίσιο της Ισλαμικής συνεργασίας και το από κοινού άνοιγμα τους στους BRICS είναι επαρκώς αποκαλυπτικές της ακολουθούμενης ομότροπης πορείας τους

Η Τουρκία στο αναδυόμενο Ισλαμικό Τοπίο

Σε αυτό το νέο υπό διαμόρφωση τοπίο, η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη με την ίδια την  κατακερματισμένη ταυτότητα της. Για σχεδόν δύο δεκαετίες, η Άγκυρα λειτούργησε ως  διαμεσολαβητής ανάμεσα στη Δύση και τον σουνιτικό κόσμο, στηριζόμενη στο ΝΑΤΟ, την αμφισβητούμενη, λόγω κουρδικής γεννητικότητας, δημογραφική της ισχύ και την κληρονομιά του ΑΚΡ.

Ωστόσο, η ίδια η ιστορία της την βαραίνει:

• Κατάργησε το χαλιφάτο (1924).

• Εγκατέλειψε την γραφή του Κορανίου – Υιοθέτησε το λατινικό αλφάβητο.

• Απαγόρευσε τα θρησκευτικά τάγματα (ταρίκες).

• Επέβαλε κεμαλικό κοσμικισμό για δεκαετίες.

Αυτές οι ιστορικές τομές δεν ξεχνιούνται και δεν συγχωρούνται εύκολα στον ισλαμικό κόσμο. Παρά την απόπειρα του Ερντογανικού ισλαμισμού να γεφυρώσει το παρελθόν με το παρόν, η τουρκική ταυτότητα παραμένει εσωτερικά αντιφατική, με Κεμαλισμό, ισλαμισμό, παντουρκισμό και εθνικισμό να συνυπάρχουν με εντάσεις.

Η Τουρκία παραμένει μια ισλαμική χώρα, χωρίς ιερούς ισλαμικούς τόπους. Σε αυτήν την πορεία η Τουρκία δεν μπορεί να συνεχίσει να βασίζεται στον ρόλο του επίδοξου ηγέτη ή του διαιτητή και του “ενδιάμεσου”. Θα αναγκαστεί να επιλέξει: είτε να επιχειρήσει να συμμετέχει ως “ισότιμος και αξιόπιστος” εταίρος στο νέο ισλαμικό μέλλον, είτε να παραμείνει μια περιφερειακή δύναμη χωρίς πολιτισμική ταυτότητα και χωρίς την δυνατότητα πολιτισμικής ηγεμονίας.

Η Κίνα ως Αθέατος Ρυθμιστής και τα τραγικά διλήμματα.

Η Κίνα αναδεικνύεται σε σιωπηλό ρυθμιστή των εξελίξεων. Η επιτυχής μεσολάβησή της μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας και η ευρύτερη γεωοικονομική της στρατηγική μέσω του Belt and Road Initiative (BRI), προσδίδουν νέο πλαίσιο στη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής. Αν η Ουάσινγκτον επιλέξει στρατιωτική απάντηση για να ανακόψει τη δυναμική αυτή, διακινδυνεύει γενικευμένη ανάφλεξη. Αν όχι, ίσως ακόμη και το Ισραήλ οδηγηθεί —όσο αδιανόητο κι αν ακούγεται σήμερα— σε πολιτικό συμβιβασμό με την Τεχεράνη. Τα διλήμματα είναι τραγικά.

Συμπερασματικά, η ανθεκτικότητα του Ιράν αν επιβεβαιωθεί, δεν θα σημάνει απλώς καθεστωτική επιβίωση, θα σημαίνει:

• Ανατροπή των κατεστημένων γεωπολιτικών ισορροπιών,

• Αλλαγή του τρόπου με τον οποίο ο μουσουλμανικός κόσμος αναπροσδιορίζεται,

• Ευρύτερη Αναγνώριση της Τεχεράνης και του ρολου της στην περιοχή.

Αν η ιστορία επιβραβεύει τη διάρκεια, την προσαρμοστικότητα και την αντοχή, τότε ίσως το Ιράν έχει ήδη κερδίσει τον πρώτο γύρο. Το ερώτημα πλέον δεν είναι τι θα πράξει το Ιράν. Το ερώτημα είναι: ποιος θα μπορέσει να ανταποκριθεί στο βάθος των αλλαγών, που αυτή η ανθεκτικότητα συνεπάγεται.