Το κλείσιμο των Στενών και ο “επιτήδειος ουδέτερος”

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία βρίσκεται στην έβδομη ημέρα και τώρα η Τουρκία ανακοίνωσε το κλείσιμο των Στενών. Η αποτυχία του ρωσικού σεναρίου ότι θα κατέρρεαν οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις εξαιτίας της μεγάλης διαφοράς στρατιωτικής ισχύος, άνοιξε νέα φάση. Η Ρωσία επιχειρεί με κάθε μέσο και κόστος να επιτύχει τους αντικειμενικούς της σκοπούς, ακόμα κι αν χρειαστεί να ισοπεδώσει μεγάλα αστικά κέντρα, του Κιέβου συμπεριλαμβανομένου.

Το διεθνές κόστος της ρωσικής επιχείρησης δεν είχε υπολογιστεί ορθά από το Κρεμλίνο. Μέρος του διεθνούς κόστους είναι και το κλείσιμο των Στενών του Βοσπόρου από την Τουρκία, μια απόφαση η οποία θα μας απασχολήσει σήμερα. Τώρα, η Ρωσία δεν έχει περιθώριο υποχώρησης χωρίς μια πειστική επίδειξη ισχύος, όχι απέναντι στην ουκρανική ηγεσία, όσο στην αμερικανική και δευτερευόντως στην ηγεσία της ΕΕ.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο ίσως κόστος για τη Μόσχα είναι ότι η δική της επίδειξη ισχύος λειτούργησε ως καθοριστικός παράγοντας αφύπνισης της Ευρώπης, που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι κινδυνεύει από τη Ρωσία. Εάν πάγιος γεωπολιτικός στόχος του Κρεμλίνου ήταν το να απομακρύνει πολιτικά τις δυο όχθες του Ατλαντικού, με την εισβολή στην Ουκρανία έφερε ακριβώς το αντίθετο. Και στον νέο Ψυχρό Πόλεμο θα πρέπει όλοι να πορευτούν με αυτό το δεδομένο.

Η Τουρκία σε δύο βάρκες

Η Τουρκία έλαβε την απόφαση να κλείσει τα Στενά του Βοσπόρου. Την απόφαση όμως την εκτέλεσε με τον γνωστό “αλά Τούρκα” τρόπο, επιχειρώντας δηλαδή να ισορροπήσει σε δύο βάρκες. Αυτό είναι δυνατό όσο το αντικείμενο δεν αγγίζει τον σκληρό πυρήνα των συμφερόντων των εμπλεκομένων μερών (ΗΠΑ και Ρωσίας εν προκειμένω). Σύμφωνα με την πρόσφατη ρητορική Ερντογάν, η Τουρκία δεν προτίθεται να εγκαταλείψει ούτε τη Μόσχα ούτε την Ουάσιγκτον. Αυτή η θέση είναι συμβατή με την πάγια τα τελευταία χρόνια εξωτερική πολιτική του ισλαμιστικού καθεστώτος. Όμως, το επίμαχο ζήτημα των Στενών μπορεί προσεχώς να την οδηγήσει σε επικίνδυνο αδιέξοδο.

Η Τουρκία έκλεισε τα Στενά, αφού πρώτα φρόντισε να καθυστερήσει τόσο, όσο να προλάβουν να επιστρέψουν στη Μαύρη Θάλασσα οι μονάδες του ρωσικού στόλου από την Ανατολική Μεσόγειο όπου είχαν αναπτυχθεί στις βάσεις τους. Με τον τρόπο αυτό, σε επίπεδο εικόνας, η Τουρκία έχει κάνει σημαντική εξυπηρέτηση στη Ρωσία. Κλείνοντας τώρα πλέον τα Στενά, επί της ουσίας διασφαλίζει ότι ο ρωσικός στόλος δεν θα αντιμετωπίσει νατοϊκά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα.

Τονίζεται το “στο επίπεδο εικόνας”, διότι εάν θεωρητικά η σύγκρουση κλιμακωνόταν τόσο που θα απειλούνταν Ρουμανία και Βουλγαρία που είναι νατοϊκές χώρες, η υπόθεση θα έπαιρνε εντελώς διαφορετική τροπή. Παράλληλα, η Τουρκία ανακοίνωσε ότι δεν θα συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, παρ’ ότι είναι χώρα που τυπικά τουλάχιστον παραμένει σε τροχιά ένταξης στην ΕΕ. Με αυτά ως δεδομένα, συν την ψυχροπολεμική κατάσταση στην οποία έχουν εισέλθει οι σχέσεις Ρωσίας-Δύσης, η θέση για την Τουρκία περιπλέκεται.

Ασταθής ισορροπία

Όπως έχει αναφερθεί πρόσφατα σε άλλη παρέμβαση του υπογράφοντα, η ανασύσταση των “στρατοπέδων” θα περιορίσει τα περιθώρια ελιγμών των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η άσκηση ισορροπίας του Ερντογάν ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα θα καταστεί πολύ πιο δύσκολη. Πάγιος στόχος της τουρκικής πολιτικής είναι η απόσπαση όσο το δυνατόν περισσοτέρων ανταλλαγμάτων και από τις δυο πλευρές. Στην τουρκική σκέψη, Μόσχα και Ουάσιγκτον θα διαγκωνίζονται για το ποιος θα δώσει περισσότερα κίνητρα στην Άγκυρα για να εξασφαλίσει την εύνοιά της.

Σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου, όμως, είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν η ανοχή των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι ίδια με τη σκανδαλώδη ανοχή που έχουν επιδείξει απέναντι σε σωρεία τουρκικών αντισυμμαχικών συμπεριφορών. Η Τουρκία θα πιεστεί(;) να επιλέξει και η πίεση θα είναι η ίδια συνταγή που χρησιμοποιείται κατά των Ρώσων, η οικονομική υπονόμευση.

Η αμυντική επένδυση των ΗΠΑ στον ελληνικό χώρο είχε και αυτή τη λογική. Εάν και εφόσον επέστρεφε ποτέ η Τουρκία στο δυτικό μαντρί, η έντονη παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα να απέτρεπε την Άγκυρα από το εκβιάζει τη Δύση. Έρχεται, όμως, σήμερα η πρωτοφανής παγκόσμια καταδίκη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και εκ των πραγμάτων δημιουργεί εμπόδια σε ενδεχόμενη πρόθεση του Ερντογάν να δρομολογήσει ένα επιθετικό τυχοδιωκτισμό εναντίον της Ελλάδας. Εμπόδια, πάντως, όχι εξ ορισμού ανυπέρβλητα.

Το δίλημμα των ΗΠΑ

Το πρόβλημα για την Τουρκία δεν περιορίζεται όμως μόνο εκεί. Η Ουάσιγκτον δεν “αγοράζει” το πρόσχημα της Άγκυρας ότι δεν συμμετέχει στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, επειδή επιθυμεί να διατηρήσει ανοιχτούς διαύλους και με τους δυο αντιμαχόμενους. Με αμερικανικά και νατοϊκά “γυαλιά”, η τουρκική στάση είναι εξόχως ενοχλητική και θα οδηγήσει σε νέες συζητήσεις αναφορικά με το εάν η Τουρκία θα επιστρέψει στο δυτικό μαντρί.

Όσο ιδεοληπτική και να είναι η προσέγγιση την Ουάσιγκτον, δεν μπορεί να μην θυμηθεί το προηγούμενο του 2003. Τότε που αρνήθηκε τη διέλευση της “ψηφιακής” 4ης Μεραρχίας Πεζικού (4th Infantry Division) του αμερικανικού Στρατού από το έδαφος της Τουρκίας, ώστε να εισβάλλει στο Ιράκ από τα κουρδικά εδάφη. Η τουρκική ενέργεια είχε εξοργίσει τότε τους νεοσυντηρητικούς στην Ουάσιγκτον και θεωρείται ως η πράξη που ξεκίνησε την αντίστροφη μέτρηση στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.

Φαίνεται πως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και ο νέος Ψυχρός Πόλεμος που έχει ήδη ξεκινήσει, θα αναζωπυρώσει τη συζήτηση για το μέλλον της Τουρκίας στην Ατλαντική Συμμαχία. Η Άγκυρα δεν δείχνει διατεθειμένη να βάλει νερό στο κρασί της και με την τήρηση ίσων αποστάσεων, όπως διακηρύσσει, πιστεύει ότι θα επωφεληθεί από τις νέες ισορροπίες για να επεκτείνει την επιρροή της στους τουρκογενείς πληθυσμούς της Κεντρικής Ασίας και όχι μόνο. Αυτό είναι και το δέλεαρ που προσπαθεί να πουλήσει στους Δυτικούς για να συνεχίσουν να ανέχονται την αποκλίνουσα συμπεριφορά της.

Η Τουρκία έχει θεωρητικά με το μέρος της τις πιθανότητες ο νέος Ψυχρός Πόλεμος να παρουσιάζει διαφορές με τον παλιό, διότι η παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να αντιστραφεί συνολικά και να περιχαρακώσει αυστηρά και σε όλα τα επίπεδα τα δυο στρατόπεδα. Ωστόσο, η ανοχή της τουρκικής συμπεριφοράς θα προκαλέσει τριγμούς εντός της Ατλαντικής Συμμαχίας. Μένει όμως να αποδειχθεί πόσο ανθεκτική θα αποδειχθεί η Τουρκία στο νέο τύπο “πειθούς” που χρησιμοποιεί κατά προτεραιότητα πλέον η Δύση με στόχο τον συνετισμό αναθεωρητών και απείθαρχων. Τον οικονομικό πόλεμο…