«Το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικά νεκρό» – Η άνιση κατανομή της ισχύος

Η φράση του Εμμανουέλ Μακρόν ότι «το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικά νεκρό» δεν είναι διόλου τυχαία. Τη δική της σημασία έχει και η διατύπωση, μέσω της οποίας αναγνωρίζεται ότι ο εγκέφαλος του ΝΑΤΟ ήταν και είναι οι ΗΠΑ. Αυτή η παρατήρηση δεν είναι κάτι το άγνωστο. Είναι, όμως, ξεχωριστής σημασίας να το λέει ο πρόεδρος της Γαλλίας με σκοπό προφανώς να πιέσει την Ουάσιγκτον και άρα, να οριοθετήσει εκ νέου τη γενόμενη πραγματικότητα.

Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου εισήλθαμε σε μια περίοδο αποσταθεροποίησης του διεθνούς συστήματος, η οποία με μακροϊστορικούς όρους αρχίζει τώρα να γίνεται περισσότερο εμφανής. Ο διπολισμός προσέφερε σταθερότητα, λόγω του προβλέψιμου χαρακτήρα του, ενώ ο μεταψυχροπολεμικός μονοπολισμός διήρκησε ελάχιστα με όρους διεθνούς πολιτικής.

Πλέον, η μετάβαση σε ένα πολυπολικό σύστημα δεν μπορεί παρά να δημιουργεί νέες προκλήσεις και να θέτει νέα διλήμματα ασφαλείας. Αυτά κρίνονται ως πιο επιτακτικά για τα μικρά κράτη, που από γεωπολιτικής απόψεως είναι κρίσιμα. Τα μικρά κράτη που από γεωπολιτικής απόψεως είναι ασήμαντα αφήνονται στην ησυχία τους και οι μεγάλες δυνάμεις δεν υπόκεινται σε τόσο σημαντικά κόστη.

Το ΝΑΤΟ σε ένα πολυπολικό σύστημα

Ενώπιον αυτής της πραγματικότητας βρισκόμαστε να αναφωνούμε “Που είναι η Αμερική”, ενώ μέχρι πριν 20 χρόνια καταγγέλλαμε τον επεμβατισμό της! Πρόκειται για μια μεγάλη συζήτηση που σχετίζεται με τα αίτια του χάους στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Το εν λόγω σχόλιο δικαίως μπορεί να κριθεί και ως απλουστευτικό, αλλά πραγματοποιείται με σκοπό την κατάδειξη ότι υπάρχει ένα εκκρεμές μεταξύ μονοπολισμού και πολυπολισμού, το οποίο συνοδεύεται και χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα απόνερα.

Το βασικότερο τέτοιο αποτέλεσμα της μετάβασης είναι η αποσταθεροποίηση, καθώς προκύπτει άνιση κατανομή της ισχύος. Νέοι πόλοι αναδύονται, αλλά κάποιοι άλλοι δεν εξελίσσονται με τον ίδιο ρυθμό, ή ακόμη και παρακμάζουν, όπως βλέπουμε ενδεικτικά στην περίπτωση του σινοϊαπωνικού ανταγωνισμού. Η εν λόγω κατάσταση δημιουργεί ανασφάλεια στον αδύναμο και η ισχυροποίηση του άλλου εκλαμβάνεται ως απειλή, στοιχείο που δεν απασχολούσε τον πρώτο τόσο έντονα, ενόσω το σύστημα σταθεροποιείτο από έναν κυρίαρχο πόλο.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι η εν λόγω ανακατανομή ισχύος στο επίπεδο του διεθνούς συστήματος συνοδεύεται από ορισμένα πάγια χαρακτηριστικά, εν σχέσει με ό,τι συνέβαινε στο πλαίσιο άλλων ιστορικών παραδειγμάτων. Στο επίπεδο της ενδοκρατικής πραγματικότητας, με άξονα την εδραίωση της μαζικής δημοκρατίας, τη διάχυση των αποτελεσμάτων της ψηφιακής επανάστασης και την απαγκίστρωση των κοινωνιών από τα παραδοσιακά μοντέλα ιεράρχησης και οργάνωσης, έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο παθογόνου καταναλωτισμού.

Αυτός εν τέλει επιστρέφει τη σκέψη μας στο διεθνές σύστημα. Δηλαδή, η ίδια η δυνατότητα κάθε δρώντος να ανταπεξέρχεται (και όχι δυστυχώς να αντιπαρέρχεται, καθώς πρόκειται για εδραιωμένη αλήθεια) στις πιέσεις του καταναλωτισμού, θα κρίνουν και την παρουσία αυτού του δρώντος στο διεθνές σύστημα. Ένα κράτος ανταπεξέρχεται στις πιέσεις του καταναλωτισμού μέσω μιας εύρωστης οικονομίας. Όσον αφορά στη μάχη του φαίνεσθαι, των εντυπώσεων και του αφηγήματος, αυτή κρίνεται από το ποιος επικρατεί με τους μεταμοντέρνους όρους της επικοινωνίας. Τέλος η θέση ενός κράτους εξαρτάται και από την ανθεκτικότητά του στις πλανητικής εμβέλειας δημογραφικές πιέσεις.

Μία νέα γεωπολιτική πραγματικότητα

Ο Μακρόν, συνεπώς, περιέγραψε την αναδυόμενη νέα πραγματικότητα και την ανάγκη προσαρμογής των θεσμικών δομών σε αυτή. Το ΝΑΤΟ δεν δείχνει να ανταποκρίνεται, καθώς έχει πληγεί η αξιοπιστία, η συνοχή και το κύρος του. Αυτό προκύπτει και από την ανοχή που δείχνει προς τον τουρκικό αριβισμό. Φυσικά η αξιοπιστία, η συνοχή και το κύρος δεν πλήττονται έναντι της Ελλάδας, μιας και η χώρα μας είναι δεδομένη εις τους αιώνας των αιώνων!

Το πρόβλημα είναι η διαπίστωση απουσίας στρατηγικής και η παρείσφρηση ανορθολογισμών στην προσπάθεια χάραξης στρατηγικής από την Ουάσιγκτον. Αυτό ήδη προκύπτει και καθίσταται εμφανές σε πλανητικό επίπεδο. Οι εξελίξεις στη Συρία, στην κυπριακή ΑΟΖ και στο ελληνοτουρκικό μέτωπο είναι απλά “το καναρίνι στο ορυχείο” που προειδοποιεί.

Εν είδει επιλόγου και σε περίπτωση που δεν έγινε σαφές, διευκρινίζεται ότι η αμερικανική αδυναμία καθίσταται αντιληπτή από όλους ως τέτοια. Άλλωστε, το παίγνιο της διεθνούς πολιτικής εξελίσσεται με βάση τις προσλαμβάνουσες και όχι τη “μία αδιάψευστη πραγματικότητα”, την οποία ουδείς μπορεί να γνωρίζει εν τω μέσω διεθνούς αναρχίας και αβεβαιότητας. Όσο οι αλλαγές είναι ενδοσυστημικές και δεν έχουμε αλλαγή του ίδιου του συστήματος, όπως θα το έθετε ο Kenneth Waltz, είναι χρήσιμο να έχουμε κατά νου τα προαναφερθέντα.