Το Brexit ως εκδήλωση της ευρωπαϊκής κρίσης

Το διακύβευμα ύστερα από το βρετανικό δημοψήφισμα δεν είναι τόσο το μέλλον της Βρετανίας, η οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα βρει τον δρόμο της. Το διακύβευμα είναι το μέλλον της ίδιας της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Ο Κάμερον εστίασε την εκστρατεία του στο σενάριο της καταστροφολογίας. Η τακτική αυτή ανησύχησε τις αγορές αλλά δεν έπεισε τους ψηφοφόρους. Αποχώρησε, δηλώνοντας ότι αγαπά τη χώρα του, την οποία, όμως, έβαλε άνευ λαϊκού αιτήματος σε περιπέτεια. Το δημοψήφισμα διαίρεσε τη Βρετανία και πυροδότησε την αντιπαράθεση για τη μετανάστευση. Είναι επίσης πιθανό, να επιταχύνει την απόσχιση της Σκωτίας.

Η επόμενη κυβέρνηση θα διαπραγματευθεί μια συμφωνία  για τη ρύθμιση των εμπορικών και άλλων σχέσεων. Η διαπραγμάτευση θα είναι δύσκολη. Πολιτικά, η πίεση μεταφέρεται πλέον στους Συντηρητικούς ιθύνοντες, οι οποίοι πρωτοστάτησαν υπέρ του Brexit. Θα πρέπει να αποδείξουν ότι η αποχώρηση τελικά θα ωφελήσει τη χώρα τους.

Το Λονδίνο θέλει τα οφέλη της ενιαίας αγοράς,  αλλά προφανώς η συμφωνία με την ΕΕ θα είναι συμβιβασμός των εκατέρωθεν συμφερόντων. Η συμφωνία Νορβηγίας-ΕΕ προβλέπει την ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων και πληρωμές στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η Νορβηγία αποκαλείται, μάλιστα, “δημοκρατία του φαξ”, επειδή έτσι αποστέλλεται η κοινοτική νομοθεσία που αφορά στην εσωτερική αγορά. Νομοθεσία, την οποία το Όσλο εφαρμόζει χωρίς να συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων.

Υπάρχει και η συμφωνία ελευθέρου εμπορίου  ΕΕ-Καναδά. Αυτή, όμως, δεν συμπεριλαμβάνει τις υπηρεσίες, οι οποίες αποτελούν το 80% της βρετανικής οικονομίας. Η Βρετανία, ωστόσο, έχει πολύ μεγαλύτερο πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό διαμέτρημα. Γι’ αυτό και το πιθανότερο είναι να βρεθεί μια τρίτη λύση.

Για την ΕΕ το καίριο ερώτημα δεν είναι η αποχώρηση της Βρετανίας. Οι Βρετανοί έβλεπαν πάντα τη συμμετοχή τους ως συναλλαγή. Ο παραδοσιακός ευρωσκεπτικισμός τους, όμως, δεν έφθανε μέχρι την αποχώρηση.

Το πραγματικό ερώτημα για την ΕΕ είναι γιατί ο ευρωσκεπτικισμός έχει επεκταθεί τόσο δυναμικά σε όλη την ήπειρο; Γιατί οι Ευρωπαίοι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο ευρωπαϊκό εγχείρημα; Η αιτία δεν είναι μόνο ο τρόπος λειτουργίας των ευρωπαϊκών θεσμών. Αντιμετωπίζουμε ευρύτερη κρίση.

Πολλοί Βορειοευρωπαίοι θεωρούν τους εαυτούς τους θύματα της κρίσης του ευρώ και φοβούνται ότι θα κληθούν να πληρώσουν υψηλότερους φόρους για να το σώσουν. Στο Νότο, το ευρώ ήταν συνδεδεμένο με τη σύγκλιση των οικονομιών και τις προσδοκίες για ευημερία. Και τα δυο έχουν διαψευσθεί.

Σε Βορρά και Νότο, οι ευρωπαϊκοί λαοί αισθάνονται δικαιολογημένα ότι έχουν λιγότερη εθνική κυριαρχία, χωρίς να απολαμβάνουν ανταλλάγματα. Η περιβόητή κοινοτική αλληλεγγύη τείνει να υποκατασταθεί από την εθνική ιδιοτέλεια και τον οικονομικό εθνικισμό. Οι πολίτες παλινδρομούν στο εθνικό κράτος για ασφάλεια. Συνεπώς, ο κίνδυνος για την ΕΕ είναι η αποσύνθεση.

Η εντυπωσιακή άνοδος κομμάτων διαμαρτυρίας αποτυπώνει τη δυσαρέσκεια που τροφοδοτεί η μακροχρόνια κρίση. Το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση των παραδοσιακών πολιτικών παρατάξεων της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς που καθοδήγησαν στις μεταπολεμικές δεκαετίες το ενοποιητικό εγχείρημα. Η οικονομική κρίση έχει μετατραπεί σε ιδεολογική-πολιτική. Οι λαοί εκφράζουν τη διογκούμενη δυσαρέσκειά τους εκεί που μπορούν και εκεί που μετράει: στην κάλπη.

Το βρετανικό ρήγμα υποχρεώνει την ΕΕ να κάνει διαχείριση της ζημιάς. Για να αποφευχθεί η αποσύνθεση, όμως, δεν αρκεί η απλή διαχείριση. Η ΕΕ πρέπει να αναστοχαστεί για το παρόν και το μέλλον της. Στο παρελθόν, ήταν σε διαρκή διαπραγμάτευση με σκοπό την αναγκαία συναίνεση για την πραγματοποίηση βημάτων εμβάθυνσης. H χρόνια στασιμότητα, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση και το μεταναστευτικό κύμα, οξύνει τα κοινωνικά προβλήματα, αποξενώνει τους πολίτες και τροφοδοτεί φυγόκεντρες τάσεις.

Το Brexit ξεκαθαρίζει το τοπίο και θέτει επί τάπητος το διακύβευμα. Θα ήταν λάθος Γερμανία και Γαλλία να παρακάμψουν την πρόκληση, επειδή έχουν εκλογές το 2017. Αν η ΕΕ θέλει να αποτελέσει βιώσιμο ενιαίο οικονομικό χώρο πρέπει να καταστεί τέτοιος. Η νομισματική ένωση δεν θα επιβιώσει εάν δεν μετεξελιχθεί και σε οικονομική-δημοσιονομική ένωση.

Σε πολιτικό επίπεδο, η ΕΕ πρέπει να διαμορφώσει μια νέα λειτουργική ισορροπία ανάμεσα στα κράτη-μέλη και τις Βρυξέλλες. Δεν είναι και ούτε μπορεί να γίνει ομοσπονδιακό κράτος τύπου ΗΠΑ. Δεν έχει δημιουργηθεί από μετανάστες. Συγκροτείται από εθνικά κράτη με μεγάλη ιστορία και ισχυρή συνείδηση ιδιοπροσωπίας.

Η ενοποίηση δεν  μπορεί να υπερβεί ορισμένα όρια και να μιμηθεί άλλο μοντέλο. Πρέπει να επινοήσουμε το μοντέλο που θα παντρέψει αρμονικά το συστατικό εθνικό κράτος με τις ευρωπαϊκές δομές. Ο θεσμός της  «ενισχυμένης συνεργασίας» άλλωστε, επιτρέπει σε όσους έχουν τη βούληση να προχωρήσουν.