Μεγάλες ώρες – Οδοιπορικό στην Μονή Βατοπαιδίου – Μέρος 2

Σε όλες τις τοιχογραφίες του Πρωτάτου «η Ορθόδοξη θεολογία απαντά με τον χρωστήρα του Πανσέληνου μέσω της μεταφυσικής και παράδοσης στον δυτικό ορθολογισμό του Τζιόττο». Αρκεί να αντικρύσει κανείς την εξεικόνιση του “Αναπεσόντος” Ιησού!

Μια καταπληκτικής ωραιότητας και έμπνευσης τοιχογραφία στην έσωθεν πλευρά της κυρίας πύλης εισόδου της Εκκλησίας, η οποία παριστάνει τον Χριστό ως «κοιμώμενο παιδίον» φρουρούμενο από σκύμνον λιονταριού. Λέγεται μάλιστα πως ο “Αναπεσών” του Πρωτάτου βασίζεται στην αρχή της προφητείας του Ιακώβ στη “Γέννηση” της Παλαιάς Διαθήκης: «Αναπεσών εκοιμήθη και ως σκύμνος τις εγείρει αυτόν;».

Μέσα στον μισοσκότεινο Ναό με τις δεκάδες αγιογραφίες του Πανσέληνου ν΄ αντανακλούν «τα διδάγματα του Πλάτωνα» δεσπόζει μπροστά στην Ιερή Πύλη ο μέγιστος “θησαυρός” του Πρωτάτου. Είναι η θαυματουργή εικόνα της “Παναγίας του Άξιον Εστί”.

Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα αυτή συνδέεται με την συμπλήρωση του ύμνου “Άξιον εστί ως αληθώς” που πρωτοεμφανίστηκε στην Τρίτη Οικουμενική Σύνοδο στη Σμύρνη το 431 μ. Χ. και κατόπιν, τον δέκατο αιώνα, συμπεριλήφθηκε στη Θεία Λειτουργία.

Μετά το προσκύνημα της Εικόνας του “Άξιον Εστί” έγραψε ο καθένας μας σ΄ ένα χαρτάκι μνημονεύσεις «υπέρ αναπαυθέντων». Εν τω μεταξύ, άρχισαν να έρχονται για προσκύνημα στο Ναό και άλλοι επισκέπτες, αλλά και μοναχοί.

Περιεργαζόμενος και τις ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες στην εξωτερική πλευρά του Ναού εντόπισα και μια επιβλητική αγιογραφία του Αγίου Πέτρου με τα κλειδιά του Παραδείσου.

Παρότι σχετικά σύντομη η “σπουδή” των αγιογραφιών, μέσα και έξω από τον ναό, τελικά λίγο μετά τις δέκα αναχωρήσαμε με υπηρεσιακό αυτοκίνητο για το “Δεύτερο τη Τάξη” Μοναστήρι του Αγίου Όρους στα βορειοανατολικά της αθωνικής χερσονήσου. Μόνο λίγα λεπτά έξω από τις Καρυές αντικρίσαμε από μακριά τη νέα Αθωνιάδα Σχολή, που επαναλειτούργησε το 1930.

Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Απολαυστική διαδρομή μέσα από το κατάφυτο, ζωντανό δάσος παρά τον – σε μεγάλο τμήμα της – χωμάτινο δρόμο και την πολλή σκόνη που κάλυπτε την πυκνή βλάστηση δίπλα στο δρόμο. Χρειάστηκε σχεδόν μισή ώρα μέχρι να φτάσουμε στην ελεγχόμενη μπάραλίγο έξω από τη Μονή Βατοπαιδίου. Παράξενες, σχεδόν αγωνιώδεις σκέψεις για το τι θα συναντήσουμε.

Σε λίγο, στην κάθοδο προς τη θάλασσα, αντικρίσαμε από μακριά το πλουσιότερο Μοναστήρι του Αγίου Όρους, με τα επιβλητικά πέτρινα τείχη, τα πλούσια χρώματα των κτιρίων του, τον πύργο, τα ψηλά σκεπαστά μπαλκόνια, περιτριγυρισμένο από ελαιώνες, περιβόλια, πολλά εξωτερικά κτίρια και την καταγάλανη θάλασσα.

Εκπληκτική η πανοραμική θέα του ασυνήθιστα μεγάλου σε έκταση ιστορικού Μοναστηριού. Ήταν γαλήνια ατμόσφαιρα, σαν να «μας υποδέχεται απροσδόκητα μια κιβωτός που επιπλέει κρατώντας το περίγραμμα της απουσίας». Το αυτοκίνητο κατηφόριζε αργά τα λίγες εκατοντάδες μέτρα πριν φτάσουμε στο Άγιο Μοναστήρι.

Στην είσοδο του Μοναστηριού λαϊκοί με βαλίτσες περίμεναν στη σκιά των δέντρων, δίπλα σε αγροτικά οχήματα. Περάσαμε την θολωτή πύλη εισόδου ήδη με αίσθημα ανάτασης κι όποιος μιλούσε χαμήλωνε αυτοβούλως και ασυναίσθητα το τόνο της φωνής του.

Με την πρώτη ματιά, θαρρείς και το εσωτερικό της Μονής Βατοπαιδίου να έμοιαζε ακόμα πιο φαντασμαγορικό και πιο “παραμυθένιο” από την εξωτερική της όψη.

Ο “Βασιλεύς Ιωάννης, ο και Μοναχός Ιωασάφ”

Επιτέλους, πατούσα στο Μοναστήρι ανάμεσα στους Κτίτορες και προστάτες του οποίου ήταν και ο λόγιος μοναχός Ιωασάφ. Ο αξιαγάπητος άνθρωπος του Θεού που μόνασε για σχεδόν τριάντα χρόνια, αφού προηγουμένως παραιτήθηκε οικειοθελώς από τον αυτοκρατορικό του θρόνο. Ο σπουδαίος αυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός.

Ο αυτοκράτορας στρατιώτης, ο θεολόγος και διπλωμάτης που σε μια ταραγμένη για το συρρικνωμένο Βυζάντιο εποχή, στα μέσα του 14ου αιώνα, είχε αναμειχθεί ενεργά στο «Ησυχαστικό Κίνημα» και παρότι προσπάθησε παντοιοτρόπως, κόντρα στην ροή της ιστορίας, να σώσει,εν μέσω ατέλειωτων εμφυλίων πολέμων, την παρακμάζουσα αυτοκρατορία, τελικά ζήτησε αυτό που τουταίριαζε καλύτερα. Τον μοναχικό βίο – συγγράφοντας παράλληλα και την ιστορία της βασιλείας του.

Ήταν ο άνθρωπος που γνώριζε καλύτερα από τον καθένα πως η αυτοκρατορία της Ανατολικής Ρώμης αργόσβηνε μετά την λατινική κατάκτηση του 1204, όντας πλέον σκιά του άλλοτε ένδοξου εαυτού της, περιτριγυρισμένη από πολλούς εχθρούς, χριστιανούς και μουσουλμάνους. Οραματίζονταν μια μικρότερη μεν αλλά αμιγώς ρωμαίικη και ορθόδοξη αυτοκρατορία Ελλήνων από την Αδριατική μέχρι τον Βόσπορο. Δίπλα στον συνεχώς ισχυροποιούμενο ισλαμικό κόσμο της χαμένης πλέον Μικράς Ασίας και σε συνεννόηση με την καχύποπτη κι επεκτατική χριστιανική Δύση. Προσπάθησε τα πάντα με χριστιανική μεγαθυμία περιτριγυρισμένος από ανάξιους, φαύλους, τυχοδιώκτες και δόλιους ανθρώπους, κι ας γνώριζε ότι ματαιοπονούσε.

Αργότερα, στην είσοδο του Καθολικού ανάμεσα στο μεγάλο πλούτο της εικονογράφησης και των ψηφιδωτών διέκρινα έκπληκτος και μια τοιχογραφία όπου δίπλα στους Αγίους Κτίτορες της Μονής, του Αθανάσιου, του Νικολάου και του Αντώνιου στέκεται ως Κτίτορας και ο «Βασιλεύς Ιωάννης Καντακουζηνός, ο και Μοναχός Ιωασάφ» κρατώντας ένα μεγάλο σταυρό.

Καλωσόρισμα στο Αρχονταρίκι

Σε μικρή απόσταση από την είσοδο της Μονής μας περίμενε στις σκάλες που οδηγούν στο Αρχονταρίκι για το καλωσόρισμα ο Βατοπαιδινός πατέρας που θα αναλάμβανε την φιλοξενία μας. Σχετικά μέτριου αναστήματος, ψαρά μαλλιά κάπως αραιωμένα με μικρή κοτσίδα, ευγενική μορφή, φλογερά μάτια, ήπιος τόνος της φωνής, προσιτός, σαν παλιός γνώριμος. Ο ίδιος ο Βατοπαιδινός πατέρας μας οδήγησε στο δροσερό κι ευρύχωρο Αρχονταρίκι όπου μας προσφέρθηκαν λουκούμια, τσίπουρο και κρύα πορτοκαλάδα.

Μειλίχιος ομιλητής με φιλοσοφική αλλά και καλλιτεχνική διάθεση, πραγματιστής, αλλά και με μια λανθάνουσα ροπή προς την κατήχηση. Για σχεδόν ένα μισάωρο έγιναν κουβέντες για τον Θείο Λόγο και το παράλογο, την υπερηφάνεια ως προπομπό του κακού, τις αμαρτωλές έννοιες της φιλαυτίας και της οργής. Αλλά και για την συγκατάβαση στον Θείο Έρωτα, την ανθρώπινη φύση του Χριστού πάνω στον Σταυρό του μαρτυρίου, την υπερύψωση της ασκητικής και της ταπεινότητας, της αγιότητας, της αρετής, της αυτογνωσίας και εν τέλει της χριστιανική αλήθειας.

Παρεμπιπτόντως, έγινε και σύντομη συζήτηση για πρακτικά θέματα που απασχολούν τη Μονή. Τις δραστηριότητες, τις πολύ λιγότερες πια “πηγές εσόδων” σε σχέση με το παρελθόν, τη φιλοξενία των προσκυνητών, την μοναστηριακή αυτάρκεια και το αυτεξούσιο, τις αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις των “ερειπίων” τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Δεν παρέλειψε ν΄ αναφερθεί και στην παρθένα φύση του Αγίου Όρους, ως «νοσταλγικό Κήπο της Εδέμ»!

Αλλά και σε ζητήματα που προκύπτουν με άλλες Μονές λόγω “διαφορετικού βηματισμού” στο σήμερα, τον καλπάζοντα “εκσυγχρονισμό” και τον άμεσο κίνδυνο της μετάβασης από την εγκοσμίκευση στην εκκοσμίκευση.

Αρχαίοι σοφοί

Στο τέλος της συνομιλία μας ακούστηκαν και ονόματα του αρχαιοελληνικού διαφωτισμού: Του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, αλλά και του Ξενοφάνη, ο οποίος αντιπαρατιθέμενος με το ανθρωπόμορφο αρχαιοελληνικό Δωδεκάθεο μίλησε ως Έλληνας “προφήτης” : «… ένας ο Θεός (…) είναι ο πιο μεγάλος, μήτε στην όψη παρόμοιος με τους θνητούς, μήτε στη σκέψη.» Πολλούς αιώνες αργότερα, συμπλήρωνε ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «Εἷς ὁ Θεός, ὅτι μία Θεότης· ἄναρχος, ἁπλῆ καὶ ὑπερούσιος καὶ ἀμερὴς καὶ ἀδιαίρετος· ἡ αὐτὴ μονὰς καὶ τριάς. …»

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που σε αγιορείτικες μεταβυζαντινές τοιχογραφίες εικονογραφούνται δίπλα σε Αγίους της Εκκλησίας και μορφές όπως ο Πλάτωνας, ο Θουκυδίδης, ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης, ο Όμηρος, ο Σόλων, ο Σοφοκλής, ο Χίλων, ο Πλούταρχος κ.α. – όχι μόνο στο Βατοπαίδι αλλά και στη Μεγίστης Λαύρας και στην Ιβήρων.

Με προφανή την αναγνώριση των ηθικών και κοινωνικών αξιών που αναδείχτηκε μέσα από τα έργα τους, οι φιλόσοφοι απεικονίζονται ως κρατικοί αξιωματούχοι με ειλητάρια και στέμμα. Καταλαμβάνουν μάλιστα τη δική τους, ιδιαίτερη θέση ως “προφήτες” στον νέο χριστιανικό κόσμο που – παρά τα όσα λέγονται και γράφονται – δίνει ιδιαίτερη σημασία στη «θήραθεν παιδεία» και γενικά στην αρχαιοελληνική γραμματεία.

Σαν να βαδίζουν και οι αγιορείτες μοναχοί στα χνάρια του τραγωδού Σοφοκλή, «τ΄αηδόνι του Κολωνού»: Συντήρηση, προάσπιση, προαγωγή, ανανέωση. Άλλωστε το μαρτυρούν και οι βιβλιοθήκες των Ιερών Μονών με το ανεκτίμητο περιεχόμενό τους σε αρχαία κείμενα. Εν κατακλείδι, πρόκειται και εδώ για μια υπενθύμιση της ενότητας και της συνέχειας του Ελληνισμού, στο πλαίσιο της παπαρρηγοπούλειας “τριπλής σύνθεσης” της ελληνικής ιστορίας.

Ξενώνας

Κατόπιν, με συνοδό πάντα τον Βατοπαιδινό πατέρα, μεταβήκαμε στους χώρους φιλοξενίας μας, δίπλα από το Αρχονταρίκι. Προσεγμένος χώρος ανάπαυσης, με εικόνες στους τοίχους, άνετο κρεβάτι, γραφείο, τζάκι και μικρό μπαλκόνι με εξαιρετική θέα προς τα δυτικά, στο δάσος και στα περιβόλια. Άνετο και το κοινό μπάνιο, με δύο τουαλέτες – η μία «τούρκικη» εκ παραδόσεως. Ευρύχωρος και ο χώρος διαμονής (σαλόνι) έξω από τα δωμάτια γεμάτος εικόνες.

Στο γραφείο του δωματίου ήταν τοποθετημένα και τρία βιβλία. Ανάμεσα στα οποία ξεχώρισα το βιογραφικό για τον Άγιο Ιωσήφ τον Ησυχαστή και Σπηλαιώτη, το οποίο το “ξεφύλλισα” για αρκετά λεπτά ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα κεφάλαια για το σοφό Γέροντα Ιωσήφ, Βατοπαιδίτη και Σπηλαιώτη.

Μεσημεριανό, επιούσιο γεύμα

Χρονικά είχαμε βρεθεί κατά πολύ εκτός των συνηθειών της μοναστικής ζωής, με τα δύο γεύματα την ημέραστην Κοινή Τράπεζα, πρωί και αργά το απόγευμα. Γι αυτό το γεύμα μας προσφέρθηκε το μεσημέρι κατά τις δώδεκα σε μια μικρή τραπεζαρία στο Αρχονταρίκι.

Πλήρες, πλούσιο και κυρίως νόστιμο ψητό ψάρι με πατάτες, σαλάτα, καρπούζι, γλυκό, παγωμένο νερό και κόκκινο κρασί. Όντως, ένα πολύ διαφορετικό τραπέζι σε σχέση με όσα λέγονται για το «φτωχό» φαγητό στο Άγιο Όρος. Ίσως να ήταν όμως και η «ιδιαιτερότητα» της επίσκεψής μας. Ο ίδιος ο Βατοπαιδινός πατέρας μας σέρβιρε το ψάρι στα πιάτα, όπως και το συμπλήρωμα και προσέφερε λίγο κόκκινο κρασί.

Το εντυπωσιακό σκηνικό συνεχίστηκε με κάπως πιο ανάλαφρη κουβέντα από την πρωινή. Στο επίκεντρο ήταν οι διάφορες ανάγκες της Μονής αναφορικά με τ΄ απορρίμματα, την ύδρευση, τα ενεργειακά κ.α. Επιπλέον επισημάνθηκε και πάλι το πρόβλημα της εκκοσμίκευσης στην εποχή της συντελούμενης παγκοσμιοποίησης. Είναι προφανές πάντως πως οι πολλές «ευκολίες» που προσφέρει η σημερινή μετανεωτερική εποχή αντιβαίνει πολλές φορές το πνεύμα του ασκητισμού, υποσκάπτει τον μοναχισμό και επιφέρει μοιραία την εκκοσμίκευση.