Πώς αντιμετωπίζεται η νευρική ανορεξία κατά την εγκυμοσύνη

Οι όροι “mommyrexia” και “pregorexia”, χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 2008 από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να περιγράψουν τη μειωμένη πρόσληψη θερμίδων και την έντονη σωματική δραστηριότητα από έγκυες γυναίκες για τον έλεγχο της αύξησης του σωματικού τους βάρους. Παρόλο που και οι δύο όροι χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την ίδια κατάσταση, ο όρος που απαντάται ευρύτερα στις επιστημονικές αναφορές είναι η “pregorexia” (ή ανορεξία κατά την εγκυμοσύνη).

Η “pregorexia” προέρχεται από τις λέξεις “pregnancy” και “anorexia” και ουσιαστικά πρόκειται για μια ψυχοσωματική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από την επίμονη προσπάθεια της εγκυμονούσας να μην πάρει βάρος, υιοθετώντας συμπεριφορές όπως ο διατροφικός περιορισμός ή η υπερβολική άσκηση.

“Pregorexia”: Ψυχολογικές, συμπεριφορικές και σωματικές εκδηλώσεις

Ο όρος Pregorexia δεν έχει αναγνωριστεί επίσημα από την ιατρική κοινότητα, ενώ σύμφωνα με τα κριτήρια του DSM-V η “pregorexia” δεν κατατάσσεται επίσημα ως διατροφική διαταραχή. Παρ’ όλα αυτά αποτελεί μια κατάσταση που σχετίζεται άμεσα με τις διατροφικές διαταραχές και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης, καθώς μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την εγκυμοσύνη και να θέσει σε κίνδυνο τόσο την υγεία της μητέρας όσο και του εμβρύου.«Σύμφωνα με τα κριτήρια του DSM-V η “pregorexia” δεν κατατάσσεται επίσημα ως διατροφική διαταραχή, ωστόσο, αποτελεί μια κατάσταση που σχετίζεται με τις διατροφικές διαταραχές και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης».

Πώς πρέπει να τρέφεται μια έγκυος γυναίκα και ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια;

Στις μέλλουσες μητέρες μπορεί να εκδηλωθούν ως φυσιολογικά συμπτώματα της εγκυμοσύνης (π.χ. κούραση) ή μπορεί να συγκαλυφθούν από άλλα αναμενόμενα συμπτώματα που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη (π.χ. συμπτώματα όπως ο εμετός μπορεί λανθασμένα να θεωρηθούν ως αποτέλεσμα πρωινής ναυτίας και όχι ως αυτοπροκαλούμενος εμετός). Γενικότερα, οι εκδηλώσεις των διατροφικών διαταραχών και κατ’ επέκταση της ανορεξίας, κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, μπορεί να είναι ψυχολογικές, συμπεριφορικές και σωματικές.

Ψυχολογικές εκδηλώσεις 

• Ανησυχία ή ενασχόληση με την αύξηση του σωματικού βάρους, ακόμη και όταν αυτό είναι εντός του αναμενόμενου εύρους,
• Δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος, ακόμα και παρά τις συζητήσεις σχετικά με τις αναμενόμενες φυσιολογικές αλλαγές στο σχήμα του σώματος κατά την εξέλιξη των σταδίων της εγκυμοσύνης,
• Κατάθλιψη και άγχος για την εγκυμοσύνη και για τη φροντίδα του μωρού,
• Αρνητική ή ασυνήθιστη στάση απέναντι στο φαγητό,
• Αρνητική στάση προς το αγέννητο μωρό.

Συμπεριφορικές εκδηλώσεις

• Ενδείξεις περιορισμού πρόσληψης τροφής.
• Σημάδια επαναλαμβανόμενου ή και αυτοπροκαλούμενου εμετού,
• Περιορισμός ορισμένων τροφίμων, χωρίς τη σχετική σύσταση από τον κλινικό ιατρό,
• Αποφυγή γευμάτων ή αλλαγές στη διατροφική συμπεριφορά (π.χ. άρνηση να φάει με άλλους),
• Ένδειξη κατάχρησης ουσιών για τη διατήρηση του σωματικού βάρους (π.χ. λήψη καθαρτικών ή διουρητικών),
• Αυτοτραυματισμός ή αυτοκτονική συμπεριφορά (στην περίπτωση αυτήν η επείγουσα λήψη θεραπείας είναι ζωτικής σημασίας),
• Ασυνήθιστα μοτίβα άσκησης ή σημάδια άγχους όταν η άσκηση δεν είναι εφικτή,
• Αϋπνία ή διαταραχές ύπνου.

Σωματικές – Ιατρικές εκδηλώσεις

• Σοβαρή απώλεια σωματικού βάρους ή χαμηλό σωματικό βάρος σε σχέση με το στάδιο της εγκυμοσύνης,
• Ιστορικό διαταραχών της έμμηνου ρύσεως,
• Λιποθυμία, ζάλη και πονοκέφαλοι,
• Ηλεκτρολυτικές διαταραχές,
• Γαστρεντερικά προβλήματα,
• Χαμηλή οστική πυκνότητα,
• Ιστορικό υπογονιμότητας,
• Δύσπνοια, κόπωση.

Σημειώνεται ότι, η πιο επικίνδυνη συμπεριφορά μιας γυναίκας με “pregorexia” αφορά στη λήψη διουρητικών και καθαρτικών φαρμάκων, τα οποία, έχουν δυσμενείς επιπτώσεις όχι μόνο στην έγκυο, αλλά κυρίως στο αναπτυσσόμενο έμβρυο του οποίου η σωματική και πνευματική του ανάπτυξη επηρεάζεται σημαντικά, οδηγώντας ακόμη και σε αποβολή. Οι επαγγελματίες υγείας που αξιολογούν μια έγκυο ή μια γυναίκα μετά την εγκυμοσύνη θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα που ανήκουν στο εύρος των διατροφικών διαταραχών και που δεν σχετίζονται με την εγκυμοσύνη ή τη μεταγεννητική περίοδο.

Σημάδια Διατροφικών Διαταραχών

Οι κίνδυνοι χαμηλού σωματικού βάρους κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης για τη μητέρα και το έμβρυο περιγράφονται παρακάτω:

Κίνδυνοι για τη μητέρα:

Ο χαμηλός ΔΜΣ (< 18,5 kg/m2 ) της εγκύου σχετίζεται με αυξημένες επιπλοκές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όπως: ολιγουδράμνιο (χαμηλός όγκος αμνιακού υγρού), ανάπτυξη διαβήτη κύησης, αφυδάτωση, κακή διατροφή και αναιμία. Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί επίσης να προκαλέσει επιλόχειο κατάθλιψη στη γυναίκα και μειωμένη γνωστική ανάπτυξη στο παιδί.

To χαμηλό σωματικό βάρος μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια οστικού ασβεστίου και στην ανάπτυξη υπέρτασης, ενώ συχνά παρατηρείται ανεπαρκής ανάπτυξη του πλακούντα, ή αποκόλλησή του. Οι λιποβαρείς γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς σε μολύνσεις του αμνιακού υγρού και πρόωρη ρήξη των μεμβρανών, τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν σε πρόωρο τοκετό ή ακόμη και σε αποβολή.

Κίνδυνοι για το έμβρυο:

Το παιδί μιας γυναίκας που πάσχει από “pregorexia” είναι πιο επιρρεπές σε αναπτυξιακές ανωμαλίες, σε κακή ή καθυστερημένη ανάπτυξη των συστημάτων και οργάνων του σώματος και ιδίως σε ανωμαλίες του νευρικού σωλήνα που σχετίζονται με ελλείψεις μικροστοιχείων. Μια άλλη συνέπεια του υποσιτισμού της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι το χαμηλό σωματικό βάρος γέννησης του παιδιού (<2.500 g).

Συγκεκριμένα, η αύξηση του σωματικού βάρους της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης κάτω από τις συνιστώμενες τιμές, σχετίζεται με διπλάσιο κίνδυνο γέννησης παιδιού με χαμηλό σωματικό βάρος. Το χαμηλό σωματικό βάρος γέννησης που σχετίζεται με τον υποσιτισμό της εγκύου, θέτει το παιδί σε αυξημένη προδιάθεση για χρόνια νοσήματα όπως ο διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα σε μεταγενέστερη ηλικία. Η αυξημένη περιγεννητική θνησιμότητα, φαίνεται επίσης να είναι πιο συχνή μεταξύ των εγκύων γυναικών με χαμηλό σωματικό βάρος, σε αντίθεση με τις έγκυες γυναίκες που έχουν φυσιολογικό βάρος.

Υγιές βάρος:

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Ινστιτούτου Ιατρικής των ΗΠΑ (Institute of Medicine, IοM), η αύξηση του βάρους κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης εξαρτάται κυρίως από τον ΔΜΣ που είχε η μητέρα πριν από την εγκυμοσύνη και το είδος της κύησης. Η προτεινόμενη απόκτηση βάρους παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα:

Συγκεκριμένα, σε λιποβαρείς γυναίκες πριν από την εγκυμοσύνη, η συνολική αύξηση της σωματικής μάζας, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 12,5-18,0 kg. Στην περίπτωση μονής κύησης, κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου, το σωματικό βάρος πρέπει να αυξηθεί κατά περίπου 2 kg σε μια λιποβαρή γυναίκα (ΔΜΣ <18,5), 1,6 kg σε μια γυναίκα με φυσιολογικό βάρος (ΔΜΣ 18,5-24,9) και περίπου 1 kg σε μια υπέρβαρη ή παχύσαρκη γυναίκα (ΔΜΣ 25,0-29,9). Αντίστοιχα, για τη δίδυμη κύηση σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες το συνιστώμενο συνολικό βάρος πρόσληψης έχει ως εξής: 16,8-24,5 kg για τις γυναίκες με φυσιολογικό βάρος σώματος κατά την έναρξη της εγκυμοσύνης 14-22,7 kg για τις υπέρβαρες γυναίκες στην αρχή της εγκυμοσύνης και 11-19 kg για τις παχύσαρκες γυναίκες. Για τις τρίδυμες και γενικά τις πολύδυμες κυήσεις τα στοιχεία δεν είναι αρκετά για την εξαγωγή συστάσεων.

Διαχείριση, Παρακολούθηση & Φροντίδα της Pregorexia

Ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας

Η θεραπεία των διατροφικών διαταραχών αποτελεί μια μακρά και δύσκολη διαδικασία. Η συνεργασία μιας θεραπευτικής ομάδας για την αντιμετώπιση των πολύπλευρων πτυχών μιας διατροφικής διαταραχής θεωρείται πρωταρχικής σημασίας. Πιο συγκεκριμένα, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των διαταραχών σε έγκυες γυναίκες, η ομάδα θα πρέπει να περιλαμβάνει τους ακόλουθους τύπους παροχών: Ιατρό (ιατρός πρωτοβάθμιας φροντίδας, γυναικολόγος – μαιευτήρας κ.λ.π.), Ψυχολόγο, Διαιτολόγο – Διατροφολόγο, Ψυχίατρο.

Κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης

Η διατήρηση συχνής επικοινωνίας με άλλους ειδικούς και κλινικούς γιατρούς που εμπλέκονται στη θεραπεία της ασθενούς με διατροφική διαταραχή ή στην παροχή φροντίδας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (π.χ. μαιευτήρες, μαίες, ψυχολόγοι, διαιτολόγοι, παιδίατροι, νοσηλευτές) θεωρείται απαραίτητη. Ο προσωπικός ιατρός ή γυναικολόγος καλείται να αναγνωρίζει όλους τους επιμέρους κινδύνους και τις επιπλοκές που σχετίζονται με τη διατροφική διαταραχή, κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης (π.χ. χαμηλό βάρος και κίνδυνοι που συνδέονται με τη μεταγεννητική κατάθλιψη) ώστε να παραπέμπει την ασθενή στον κατάλληλο ειδικό ιατρό όταν αυτό απαιτείται.

Είναι σημαντικό, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, να πραγματοποιούνται τακτικοί έλεγχοι για την εξασφάλιση της καλής υγείας τόσο της μητέρας, όσο και του εμβρύου. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στα φάρμακα που λαμβάνει η έγκυος, ιδίως στα καθαρτικά, στα διουρητικά, στην ινσουλίνη, στα φάρμακα για τις παθήσεις του θυρεοειδούς και στα χάπια αδυνατίσματος. Αξίζει επίσης να προσδιοριστεί το εάν η διατροφή της ασθενούς περιλαμβάνει συστατικά που μειώνουν την όρεξη, όπως για παράδειγμα η καφεΐνη.

Κατά τη διάρκεια των προγεννητικών ελέγχων, ο ειδικός γιατρός ή διαιτολόγος καλείται να ελέγχει το σωματικό βάρος της ασθενούς, ώστε να εξασφαλίζεται η σωστή και ομαλή αύξηση του σωματικού βάρους για τη μέλλουσα μητέρα. Η εκπαίδευση πάνω σε θέματα σωστής διατροφής και οι οδηγίες για την κατάλληλη αύξηση του σωματικού βάρους κατά τη περίοδο της εγκυμοσύνης, αποτελούν επίσης βασικό πρότυπο της ολοκληρωμένης φροντίδας για τη μέλλουσα μητέρα.  Η συνεργασία με έναν επαγγελματία ψυχολόγο μπορεί να βοηθήσει σημαντικά σε θέματα που απασχολούν τη μέλλουσα μητέρα ώστε να αναπτυχθεί ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο με σκοπό την αντικατάσταση δυσλειτουργικών σκέψεων και συμπεριφορών που αφορούν στο σωματικό βάρος, στην εικόνα του σώματος και στη σχέση της εγκύου με το φαγητό.

Προγεννητική φροντίδα: Συμπληρωματικές ερωτήσεις για την αξιολόγηση της κατάστασης της εγκύου

• Υπάρχει ιστορικό κατάθλιψης ή άγχους σε εσάς ή στην οικογένειά σας;
• Υπάρχει ιστορικό άλλων ασθενειών (π.χ. σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών ή Διαβήτης);
• Υπάρχει ιστορικό διατροφικών διαταραχών στην οικογένειά σας;
• Πώς αισθάνεστε για τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα σας;
• Έχετε προηγούμενη εμπειρία διατροφικής διαταραχής;
• Πιστεύετε ότι έχετε κάποιο διατροφικό πρόβλημα;
• Κάνετε δίαιτα ή προσπαθείτε να χάσετε βάρος;
• Ανησυχείτε για την εικόνα του σώματός σας;
• Ανησυχείτε για το βάρος σας;

Μετά την εγκυμοσύνη

Κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης μετά τον τοκετό, μπορεί να παρουσιαστούν διάφορα σημάδια ή συμπτώματα που υποδηλώνουν ότι η μητέρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει ή να αναπτύσσει διαταραχές πρόσληψης τροφής. Στην περίπτωση αυτήν ο ειδικός ιατρός, που ασχολείται με τη φροντίδα της μητέρας μετά τον τοκετό θα πρέπει να στοχεύσει στα εξής:

• Αξιολόγηση του κατά πόσον έχει αλλάξει η στάση της μητέρας απέναντι στο φαγητό και στη διατροφή,
• Αξιολόγηση του κατά πόσον έχει αλλάξει η στάση ή τα συναισθήματα της μητέρας σχετικά με το σωματικό της βάρος και την εικόνα του σώματός της,
• Αναγνώριση πιθανής υποτροπής σε περίπτωση που υπήρχε προηγούμενο ιστορικό διατροφικής διαταραχής,
• Επίγνωση για τυχόν αρνητικά συναισθήματα της μητέρας προς το βρέφος,
• Παρακολούθηση της ανάπτυξης, εξέλιξης και αύξησης του σωματικού βάρους του βρέφους,
• Αναζήτηση συμπτωμάτων επιλόχειας κατάθλιψης ή άγχους,
• Παροχή συμβουλών και καθοδήγηση για τη βελτίωση των στρατηγικών αντιμετώπισης, στην περίπτωση που η μητέρα φαίνεται στρεσαρισμένη,
• Τόνωση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης της μητέρας.Υποστήριξη του μητρικού θηλασμού.

Συμπερασματικά:
Παρόλο που η “pregorexia” δεν κατατάσσεται επισήμως ως διατροφική διαταραχή, αποτελεί μια κρίσιμη κατάσταση, που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης καθώς μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τόσο την υγεία της μητέρας όσο και του εμβρύου. Για την πρόληψη του κινδύνου, οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα που ανήκουν τόσο στο εύρος των διατροφικών διαταραχών όσο και αυτών που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη. Για την αποτελεσματικότερη θεραπεία της διατροφικής διαταραχής απαιτείται η σύσταση και η στενή συνεργασία μιας θεραπευτικής ομάδας που αποτελείται από τον Ιατρό-Γυναικολόγο, Μαιευτήρα, Ψυχολόγο και Διατροφολόγο.

---

 

Η Γεωργία Κυπριανού είναι διαιτολόγος-διατροφολόγος 

Σε συνεργασία με το medNutrition