Πως επηρεάζει η διατροφή την γονιμότητα

Σε παγκόσμιο επίπεδο, 1.5 στα 10 ζευγάρια αντιμετωπίζουν πρόβλημα στην απόκτηση ενός παιδιού. Κι ενώ πιστεύεται πως η υπογονιμότητα αφορά σε μεγαλύτερο ποσοστό στις γυναίκες, στην πραγματικότητα υπολογίζεται πως έως και 50% των περιπτώσεων οφείλονται στην ανδρική υπογονιμότητα. Το γεγονός ότι τα τελευταία 40 χρόνια φαίνεται να έχει μειωθεί η ποιότητα κι η ποσότητα των σπερματοζωαρίων κατά 50 – 60%, μπορεί να εξηγήσει τα παραπάνω.

Σε τι οφείλεται όμως αυτή η αλλαγή; Σημαντικό ρόλο φαίνεται πως κατέχει ο τρόπος ζωής και διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ανάμεσα σε αυτούς: το κάπνισμα, η χρήση αναβολικών ορμονών, η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ, οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινότητας, η ηλικία, η περιβαλλοντική μόλυνση κι η έκθεση σε ακτινοβολία. Παρόλο που πολλοί από αυτούς, δεν μπορούν να τροποποιηθούν, υπάρχουν αλλαγές που μπορούν να γίνουν ώστε να υποστηρίξουν την ανδρική γονιμότητα.

Από τις πιο σημαντικές, είναι η υιοθέτηση ενός υγιεινότερου τρόπου διατροφής κι η ένταξη της σωματικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα. Σίγουρα τα burgers, η pizza και τα διάφορα γλυκά φαίνονται πολύ ελκυστικά και πιθανόν να ικανοποιούν τους γευστικούς κάλυκες, δεν ισχύει όμως το ίδιο και για τον οργανισμό. Μια διατροφή υψηλή σε “κακά” λιπαρά (κορεσμένα και trans) και θερμίδες και συνήθως ταυτόχρονα φτωχή σε ωφέλιμα θρεπτικά συστατικά, έχει ως αποτέλεσμα την αποθήκευση περίσσιου λίπους. Το αυξημένο ποσοστό λίπους, αλλά κι η ανθυγιεινή διατροφή έχει συνδεθεί με την αύξηση του οξειδωτικού στρες, την ανάπτυξη χρόνιων νοσημάτων κι ορμονικών διαταραχών, επηρεάζοντας τελικά αρνητικά τη αναπαραγωγική λειτουργία.

Διατροφή και Γονιμότητα

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τον παράγοντα διατροφή… Όσον αφορά την αναπαραγωγική λειτουργία, μια δίαιτα που βασίζεται στην κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων (αλλαντικών, σνακ, γλυκών, αναψυκτικών), μεγάλων ποσοτήτων κόκκινου κρέατος, λιπαρών γαλακτοκομικών, καφέ, αλκοόλ, ενώ ταυτόχρονα είναι ελλιπής σε προϊόντα ολικής άλεσης, φρούτα, λαχανικά, ψάρι, πουλερικά, ξηρούς καρπούς και γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών, έχει αρνητικά αποτελέσματα σε διάφορες παραμέτρους σχετικές με το σπέρμα και την γονιμότητα.

Επιπρόσθετα, μια διατροφή υψηλή σε λιπαρά σε συνδυασμό με αυξημένο σωματικό βάρος, εκτός από τη δομή των σπερματοζωαρίων και την αναπαραγωγική λειτουργία, επηρεάζει μεταγενέστερα και την υγεία του παιδιού.  Ακόμη, έχει παρατηρηθεί πως σε άνδρες με προβλήματα γονιμότητας είναι συχνή η παράλειψη γευμάτων, η μη επαρκής πρόσληψη αντιοξειδωτικών και η υπερκατανάλωση τροφίμων υψηλής ενεργειακής πυκνότητας.

Γνωρίζουμε πως η μεγάλη πρόσληψη ενέργειας από τη διατροφή, σε συνδυασμό με τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα, χαρακτηριστικά του σύγχρονου τρόπου ζωής, οδηγούν στην αύξηση του σωματικού βάρους. Το υπερβάλλον βάρος, αυτό καθ’ εαυτό, εκτός του ότι αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη νοσημάτων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, σχετίζεται και με την υπογονιμότητα. Συνεπώς, σε υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα με προβλήματα γονιμότητας, η απώλεια βάρους αποτελεί το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα στη θεραπεία.

Σχετικά με τα λιπαρά της διατροφής, η σπερματογένεση κι η ποιότητα των σπερματοζωαρίων επηρεάζεται αρνητικά από τα trans κι ίσως και τα κορεσμένα λιπαρά οξέα τη διατροφής. Τρόφιμα πλούσια σε trans λιπαρά οξέα είναι πολλά επεξεργασμένα προϊόντα του εμπορίου, τα τηγανητά φαγητά, τα γλυκά και τα σφολιατοειδή, ενώ κορεσμένα λιπαρά βρίσκονται ενδεικτικά στο κόκκινο κρέας, τα πλήρη γαλακτοκομικά, το βούτυρο και το λάδι καρύδας.

Πέρα από τα κορεσμένα, δεδομένα ερευνών σχετίζουν την υπογονιμότητα με την υψηλή πρόσληψη ω-6 λιπαρών οξέων σε σχέση με τα ω-3 λιπαρά. Ο πιθανός μηχανισμός είναι ότι τα ω-6 λιπαρά οξέα προάγουν τη δημιουργία φλεγμονής, οξειδωτικού στρες και τη δυσλειτουργία του ενδοθηλίου. Από την άλλη πλευρά, τα ω-3 λιπαρά οξέα είναι γνωστά για την αντιφλεγμονώδη κι αντιοξειδωτική τους δράση. Έτσι, φαίνεται πως ασκούν θετική επίδραση στη συγκέντρωση, τον αριθμό και τη μορφολογία του σπέρματος.

Ο ρόλος της κατανάλωσης κρέατος και ιδιαίτερα του επεξεργασμένου (αλλαντικά, λουκάνικα κλπ) έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ανδρική γονιμότητα, πιθανότατα λόγω των κορεσμένων και trans λιπαρών, των συντηρητικών και των υπολειμμάτων ορμονών. Μάλιστα, τα επεξεργασμένα κρεατικά έχουν περισσότερα υπολείμματα ενεργών ουσιών που πιθανότατα επηρεάζουν το ενδοκρινικό σύστημα σε σχέση με το μη επεξεργασμένο κρέας.

Το αλκοόλ κι η καφεΐνη επηρεάζουν τη γονιμότητα;

Από τις μέχρι τώρα μελέτες, η παροδική κατανάλωση αλκοόλ δε φαίνεται να μειώνει την ποιότητα του σπέρματος. Ωστόσο, η καθημερινή κατανάλωση μειώνει τον όγκο κι αλλοιώνει τη μορφολογία του σπέρματος. Η κατανάλωση καφεΐνης, σε μέτριες ποσότητες, δε συνδέεται με την ανδρική υπογονιμότητα. Παρόλο που η καφεΐνη που προσλαμβάνεται από την κατανάλωση καφέ, τσαγιού και κακάο, δε φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος, δεν ισχύει το ίδιο και για τα γλυκά ροφήματα με καφεΐνη (όπως τα ενεργειακά ποτά), για τα οποία παρατηρήθηκε μειωμένος όγκος κι αριθμός σπερματοζωαρίων.

Τα φυτοοιστρογόνα είναι ουσίες που βρίσκονται εκ φύσεως σε ορισμένα φυτικά προϊόντα, όπως η σόγια, κι έχουν οιστρογονική δράση. Η επίδρασή τους στην ανδρική γονιμότητα είναι αμφιλεγόμενη, αλλά τα δεδομένα υποστηρίζουν πως η μέτρια κατανάλωσή τους δεν είναι ικανή να αυξήσει τον κίνδυνο υπογονιμότητας, να μειώσει την τεστοστερόνη ή την ποιότητα του σπέρματος.

Ιχνοστοιχεία, βιταμίνες, αντιοξειδωτικά

Πολλά από τα απαραίτητα συστατικά για την παραγωγή του σπέρματος προέρχονται από τη διατροφή. Μεταξύ αυτών, ο ψευδάργυρος, το μαγνήσιο, το ασβέστιο, το σελήνιο κι ο χαλκός. Τα ιχνοστοιχεία κι οι βιταμίνες έχουν διάφορες δράσεις σχετικές με την ποιότητα, την παραγωγή, την κινητικότητα του σπέρματος αλλά και την αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού. Συνεπώς, δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι σε άνδρες με προβλήματα γονιμότητας, τα στοιχεία αυτά πιθανότατα να μην προσλαμβάνονται σε επαρκείς ποσότητες.

Σχετικά με τα αντιοξειδωτικά, η χορήγησή τους με τη μορφή συμπληρώματος φαίνεται αρκετά υποσχόμενη για τη θεραπεία της υπογονιμότητας. Όπως έχει αναφερθεί, το οξειδωτικό στρες είναι ικανό να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος, επομένως η λήψη αντιοξειδωτικών δρα προς την επαναφορά της ισορροπίας του οξειδωτικού στρες στον οργανισμό. Ωστόσο, τα δεδομένα από τις μελέτες είναι ακόμη πρώιμα, επομένως θα χρειαστεί περαιτέρω διερεύνηση για την πιθανή βοηθητική τους δράση.

Τελικά, ποιο διατροφικό σχήμα υποστηρίζει καλύτερα την ανδρική γονιμότητα; Μια διατροφή πλούσια σε λαχανικά, φρούτα, ξηρούς καρπούς και σπόρους, γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών κι άπαχες πηγές πρωτεϊνών (όπως τα ψάρια, τα πουλερικά, τα όσπρια και τα θαλασσινά) έχει πολλαπλά οφέλη για την υγεία και την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένης και της αναπαραγωγικής. Αντίθετα, η υψηλή κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε θερμίδες, κορεσμένα και trans λιπαρά λειτουργεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, καθώς οδηγεί σε αύξηση του σωματικού βάρους, της φλεγμονής και του οξειδωτικού στρες.

---

Ο Νίκος Καφετζόπουλος είναι κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος

Σε συνεργασία με το medNutrition