Το ηλιακό πείραμα του Χάρβαρντ που τρόμαξε τους ειδικούς

Σε άρθρο στην επιστημονική επιθεώρηση Nature διαβάζουμε ότι τα κίνητρα των ερευνητών ήταν θεμιτά, μια που στόχευαν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Όμως, ο τρόπος που σκέφτηκαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, τρομάζει ακόμα και ειδικούς. Οι υποστηρικτές των συναφών πειραμάτων δεν παραιτούνται πλήρως, καθότι η δυναμική για την αξιολόγηση τρόπων τεχνητής ψύξης του πλανήτη έχει διεθνώς οπαδούς μεταξύ των επιστημόνων. Το πείραμα Stratospheric Controlled Perturbation Experiment (SCoPEx) θα ήταν το πρώτο που συστηματικά θα εισήγαγε σωματίδια στην ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης και στη συνέχεια θα μετρούσε εάν θα μπορούσαν να αντανακλούν με ασφάλεια το φως του ήλιου πίσω στο διάστημα.

Όσοι υπερασπίζονται αυτά τα ακραία και αγνώστων συνεπειών πειράματα, υποστηρίζουν ότι “κάποιος πρέπει κάτι να κάνει αφού οι κυβερνήσεις δεν κάνουν και πολλά για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου”. Θεωρούν ότι αυτά τα πειράματα που θορύβησαν συναδέλφους τους και πολύ περισσότερο τον μέσο πολίτη, «είναι απαραίτητα για να καθοριστεί εάν η ηλιακή γεωμηχανική μπορεί μια μέρα λόγω έκτακτων καταστάσεων να προσφέρει ανακούφιση από τις χειρότερες επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής».

Όμως, η πλειοψηφία των επιστημόνων θεώρησε ότι το πείραμα θα είχε ίσως ακούσιες και δυνητικά παγκόσμιες συνέπειες.  «Η ηλιακή μηχανική είναι πολύ επικίνδυνη», λένε. Και συμπληρώνουν και κάτι που ανατρέπει το βασικό επιχείρημα των υποστηρικτών, ότι δηλαδή «ακόμα κι αν όλα πήγαιναν καλά με το πείραμα και δεν είχαμε καμία απρόβλεπτη συνέπεια, ακόμα κι αν συμφωνούσαν όλα τα κράτη της γης, από την άλλη μέρα το πρωί όλες οι κυβερνήσεις θα έπαυαν να προσπαθούν να μειώσουν τις εκπομπές και θα στηρίζονταν πλέον ανακουφισμένες σε αυτό το ακραίο “Plan Β”. Όμως οι άνθρωποι πρέπει να επιμείνουμε στο Plan A», λένε όσοι εναντιώνονται σε τόσο ριζικά και αυθαίρετα πειράματα, χωρίς τη συμμετοχή έστω και άλλων κρατών στη λήψη τόσο παρεμβατικών προς την φύση, αποφάσεων.

Φταίνε οι Ρώσοι!

«Λυπάμαι αλλά δεν εκπλήσσομαι που ακυρώθηκε», είπε για το πείραμα ο Peter Frumhoff, κλιματολόγος στο Χάρβαρντ στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης, ο οποίος βοήθησε στη διοργάνωση της επιστημονικής συμβουλευτικής ομάδας που χρειάσθηκε για το συγκεκριμένο πείραμα. «Η θέση του Χάρβαρντ ως ελίτ ερευνητικού ιδρύματος πυροδότησε και άλλους φόβους», όπως είπε στο “Nature”.  «Κάποιοι σκέφτηκαν ότι ισχυροί παίκτες των ΗΠΑ και της Δύσης θα μπορούσαν να αναπτύξουν μονομερώς την τεχνολογία, παρόλο που αυτή θα μπορούσε να έχει παγκόσμιες επιπτώσεις», είπε.

Τα ρίχνει εν ολίγοις στην Κίνα και στη Ρωσία, που δεν θα είχαν τον έλεγχο της κατάστασης ως υπερδυνάμεις και δεν θεωρεί σημαντική την ένσταση ακόμα και Αμερικανών ειδικών, πολύ δε περισσότερο των Ευρωπαίων ή Ινδών ή Νοτιοαμερικανών καθώς και την αγωνία του μέσου ανθρώπου οιασδήποτε χώρας για την ουσία το θέματος. Η ανησυχία του πολίτη μεγεθύνεται στη σκέψη ότι το πείραμα φρέναρε λόγω ανταγωνισμού των υπερδυνάμεων, καθώς είχε την εντύπωση ότι υπάρχουν δημοκρατικοί και εθνικοί μηχανισμοί ασφαλείας και ελέγχου, δηλαδή ότι “έχουν γνώσιν οι φύλακες”. Αυτή η ανησυχία γίνεται αγωνιώδης, καθώς δεν φαίνεται να έχουν γνώση οι φύλακες.

Στις δημοκρατίες, ο πολίτης δεν θεωρεί φύλακες τα συμφέροντα των υπερδυνάμεων σε κάτι θεμιτό ή αθέμιτο, αλλά τα όργανα που έχουν επιφορτισθεί να προφυλάσσουν το λαό με την επιστημοσύνη τους. Τα μικρά κράτη εν τω μεταξύ επί του προκειμένου έχουν μόνο ένα όπλο, τον ΟΗΕ, ο οποίος όμως σηκώνει τα χέρια ψηλά. Εν τω μεταξύ όπως γράφει και το “Nature” φαίνεται ότι ο καθένας κάνει ό,τι θέλει ανενόχλητος. Ο Frumhoff λέει ότι αυτό που χρειάζεται είναι κάποιο είδος διεθνούς συναίνεσης για την ηλιακή γεωμηχανική. «Απ΄ό,τι φαίνεται δεν υπάρχει σύμπνοια στο πώς θα μπορούσε να προχωρήσουν έρευνες σαν αυτήν με νόμιμο διεθνώς τρόπο», είπε.

Ποιο ήταν το πλάνο του πειράματος του Χάρβαρντ

Το σχέδιο για το SCoPEx ήταν να εκτοξεύσει ένα τεράστιο μπαλόνι σε μεγάλο υψόμετρο – περίπου 10-50 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης. Το μπαλόνι θα απελευθέρωνε έως και 2 κιλά σωματιδίων ανθρακικού ασβεστίου – συστατικό που χρησιμοποιείται σε μερικά αντιόξινα σκευάσματα για το στομάχι, στα οποία όμως πρέπει να καταναλώνονται με κάποιο μέτρο και κατά συνέπεια η διασπορά ανθρακικού ασβεστίου θα είχε καθαυτή συνέπειες.

Στη συνέχεια οι ερευνητές θα μετρούσαν τη διασπορά των σωματιδίων, την αλληλεπίδρασή τους με άλλες χημικές ουσίες στη στρατόσφαιρα και, τελικά, την ικανότητά τους να αντανακλούν το ηλιακό φως. Η πρώτη εκτόξευση, που θα ήταν απλώς δοκιμή του εξοπλισμού επρόκειτο να γίνει στο Διαστημικό Κέντρο Esrange στη βόρεια Σουηδία το 2021 αλλά ακυρώθηκε, καθώς αντέδρασαν οι Σουηδοί – κυρίως περιβαλλοντολόγοι και ντόπιοι.

Αυτό συνέβη παρότι η ομάδα του Χάρβαρντ είχε αναλώσει ένα ολόκληρο χρόνο συνεργαζόμενη με τη συμβουλευτική επιτροπή της για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες όσων αντιδρούσαν. Η ακύρωση της εκτόξευσης προκάλεσε ευλόγως αδιέξοδο. Ο κύριος ερευνητής του SCoPEx Frank Keutsch, χημικός της ατμόσφαιρας στο Χάρβαρντ, δεν απάντησε σε αιτήματα συνεντεύξεων που του υπέβαλε το “Nature” μετά την ακύρωση του πειράματος, αλλά σχολίασε στο “Technology Review” του ΜΙΤ ότι θέλει να ακολουθήσει «άλλους καινοτόμους ερευνητικούς δρόμους στην ηλιακή γεωμηχανική», παρουσιάζοντας την ακύρωση ως επιλογή του.

Φταίει που το έμαθε ο κόσμος!

Ένας άλλος σημαίνων παράγοντας στο πείραμα, ο φυσικός David Keith, είπε στο “Nature” ότι «προκλήθηκαν μεγάλες δυσκολίες επειδή το πείραμα απέσπασε μεγάλη προσοχή με τα μέσα ενημέρωσης και δεν επιτεύχθηκε η ευρεία και επίσημη συνεργασία με το κοινό. Απλώς δεν βρήκαμε  τρόπο να τετραγωνίσουμε τον κύκλο», είπε αστειευόμενος. Ο Keith αποχώρησε πέρσι από το Χάρβαρντ για να δημιουργήσει ένα νέο πρόγραμμα κλιματικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο στο Ιλινόις και έχει βαλθεί να μεταστρέψει την κοινή γνώμη.

Γίνεται τώρα κάποια έρευνα στον τομέα της ηλιακής γεωμηχανικής; Επιστημονικοί οργανισμοί όπως η Βασιλική Εταιρεία του Ηνωμένου Βασιλείου και η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ έχουν ζητήσει από καιρό να γίνουν έρευνες στον τομέα της ηλιακής γεωμηχανικής. Μερικοί επιστήμονες έχουν πραγματοποιήσει ακόμη και πειράματα πεδίου για να δουν αν θα μπορούσαν να φωτίσουν τα σύννεφα χαμηλού υψομέτρου για να δροσίσουν το τοπικό κλίμα.

Όμως άλλο τι κάνει κάποιος σε χαμηλό υψόμετρο σε μια μικρή περιοχή και άλλο η διεξαγωγή πειραμάτων στη στρατόσφαιρα, όπου τα απελευθερωμένα σωματίδια διασχίζουν πάντα τα διεθνή σύνορα. Κάποιοι εν τω μεταξύ έχουν προχωρήσει σε πειράματα με πολύ “διακριτικό” τρόπο, χωρίς καμία επίβλεψη και άλλοι κάνουν “τα δικά τους” διαφημίζοντάς τα ανενόχλητοι.

Ένας ανεξάρτητος ερευνητής στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Andrew Lockley, λέει ότι εκτόξευσε ένα μπαλόνι χαμηλού κόστους που απελευθέρωσε 400 γραμμάρια διοξειδίου του θείου στη στρατόσφαιρα το 2022 και τώρα προσπαθεί να δημοσιεύσει τα αποτελέσματά του. «Μία ιδιωτική εταιρεία υποστηρίζει ότι έχει επίσης αρχίσει να διαχέει διοξείδιο του θείου στη στρατόσφαιρα με μπαλόνι», γράφει το “Nature”. Πρόκειται για την Make Sunsets, με έδρα το Box Elder της Νότιας Ντακότα, μια μικρή πόλη που δεν είναι σε πληθυσμό ούτε η μισή Θήβα. Αυτή η ασήμαντη εταιρεία, όμως βρήκε χρηματοδότηση και διαφημίζεται και πουλάει “πιστώσεις ψύξεις”  με 10 δολάρια για κάθε τόνο εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα με μηνιαία συνδρομή.

Η επόμενη μέρα από το πείραμα του Χάρβαρντ

Η Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (NOAA) έχει αρχίσει να συλλέγει δεδομένα από τη στρατόσφαιρα για να κατανοήσει καλύτερα  – και να δρομολογήσει ίσως – πιθανές προσπάθειες ηλιακής γεωμηχανικής στο μέλλον, ελέγχοντας τόσο όσες γίνονται φανερά όσο και εκείνες που γίνονται στα μουλωχτά. Εντούτοις δεν φαίνεται να παρεμβαίνει κανείς για εταιρείες όπως η προαναφερόμενη, που διαφημίζει την παρέμβασή της στη φύση. Μια αρχική έρευνα πάνω από την Αρκτική πέρυσι έδειξε, εν τω μεταξύ, ότι οι εκτοξεύσεις αναρίθμητων δορυφόρων και πυραύλων και τα συντρίμμια τους έχουν αφήσει μεγάλες ποσότητες σωματιδίων αλουμινίου, χαλκού και διαφόρων μετάλλων στη στρατόσφαιρα, με άγνωστες ακόμη συνέπειες.

Ποιο είναι λοιπόν το επόμενο βήμα με την ακύρωση του πειράματος του Χάρβαρντ; Δεν είναι σαφές. Οι επιστήμονες, όπως γράφει το “Nature” λένε ότι οι συζητήσεις σχετικά με την ηλιακή γεωμηχανική δεν θα σταματήσουν. Προ μηνός έγινε στον ΟΗΕ – στην Ομάδα Περιβάλλοντος – η δεύτερη συζήτηση επί του θέματος μέσα σε διάστημα πέντε ετών. Το θέμα ήταν να αξιολογηθεί επισήμως η τεχνολογία της ηλιακής γεωμηχανικής. Όμως τα κράτη δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν, όπως δεν είχαν μπορέσει και προ πενταετίας. Η πρόταση σκόνταψε στο γεγονός ότι διίστανται οι απόψεις για τη νομιμοποίηση της τεχνολογίας και μάλιστα σε χέρια ιδιωτών, ενώ άλλα κράτη, όπως οι ΗΠΑ, ανησυχούν όπως λένε πιο πολύ για την τεχνολογία στα χέρια κρατών – και εννοούν την Κίνα και τη Ρωσία όπως πάντα.

Ο μηχανικός περιβαλλοντολόγος Shuchi Talati, που εργάσθηκε στην ομάδα για το ματαιωθέν πείραμα, μίλησε στο “Nature” και είπε ότι έχει συσταθεί μια οργάνωση για να προωθήσει το θέμα. «Καλώς ή κακώς, η δυναμική αυξάνεται σε αυτόν τον τομέα», είπε ο Ταλάτι. Η οργάνωσή του καταβάλλει προσπάθεια διαρκώς να ενημερώσει για το θέμα τις κυβερνήσεις και διάφορους κοινωνικούς φορείς, ειδικά σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος για το θέμα, προφανώς επειδή επιδιώκει πλειοψηφία στον ΟΗΕ.

Τον περασμένο μήνα και το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Έρευνας για το Κλίμα (που θεωρητικά εδρεύει στη Γενεύη και είναι διεθνές), πήρε την πρωτοβουλία για την προώθηση της έρευνας σε κλιματικές παρεμβάσεις, όπως η ηλιακή γεωμηχανική. Αυτό το έργο μόλις ξεκινά, αλλά ο στόχος είναι να αποσαφηνιστούν οι προτεραιότητες και να διαμορφωθεί μια παγκόσμια ερευνητική ατζέντα, λέει ο Daniele Visioni, κλιματολόγος του Πανεπιστήμιου Cornell της Νέας Υόρκης.

Ο φυσικός David Keith που είχε συμμετάσχει στο ακυρωθέν πρόγραμμα, συνεργάζεται τώρα με το Πανεπιστήμιο του Σικάγο «για να οικοδομήσει τη μεγαλύτερη ακαδημαϊκή πρωτοβουλία στον κόσμο που επικεντρώνεται στην κλιματική μηχανική». Δηλώνει ότι είναι σκόπιμο να επιζητείται η αποδοχή του κόσμου, ιδιαίτερα όταν από ένα πείραμα μπορεί να υπάρχουν πιθανές. «Δεν είμαι πεπεισμένος πάντως ότι αυτές οι διαδικασίες (σ.σ. η αποδοχή του κόσμου) είναι απαραίτητες για μικρά πειράματα που δεν αναμένεται να επηρεάσουν το περιβάλλον και που ακολουθούν τους συνήθεις κανόνες και κανονισμούς. Δεν πιστεύω ότι χρειαζόμαστε κάποιου είδους παγκόσμια διαδικασία και έγκριση για τα συγκεκριμένα μικροπειράματα», υποστηρίζει.