Τουρκικός αγωγός στον Καύκασο – Σφήνα σε Ιράν και Ρωσία

Με τα χρονικά περιθώρια να περιορίζονται ασφυκτικά και την άρνηση της τουρκικής κυβέρνησης να δεχθεί την σύνδεση με την διεθνή υγειονομική εφαρμογή Corona Tracker (με συνέπεια τα δεδομένα που ανακοινώνει να κρίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο εντελώς αναξιόπιστα) η Άγκυρα αντιλαμβάνεται πως η προοπτική για την διάσωση μέρους των εσόδων από τον τουρισμό (το 2019 37,5 δισ. ευρώ) είναι καταδικασμένη. Η πρόσφατη μάλιστα απόφαση των Γερμανών να απαγορεύσουν κάθε κίνηση προς την Τουρκία έως τον Σεπτέμβριο, αναδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος.

Σε μία έκτακτη συνεδρίαση του διοικητικού της συμβουλίου, η κρατική τουρκική εταιρεία διαχείρισης φυσικού αερίου BOTAŞ ανακοινώνει πως ανοίγει βιβλίο προσφορών για την κατασκευή αγωγού με στόχο τον ανεφοδιασμό με φυσικό αέριο του Ναχιτσεβάν (Nakhchivan), της περιοχής που είναι εδαφικά αποκομμένη από την αζέρικη επικράτεια. Αποκλεισμένη μεταξύ Ιράν και Αρμενίας, το Ναχιτσεβάν έχει μία μικρή συνοριακή γραμμή με την Τουρκία.

Μέχρι τώρα ο ανεφοδιασμός της σε φυσικό αέριο βασίζονταν αποκλειστικά στο Ιράν. Όμως πλέον η Άγκυρα επιχειρεί να αποκόψει τον ανεφοδιασμό του Αζερμπαϊτζάν με ιρανικό φυσικό αέριο. Η ανακοίνωση ακολουθεί τις δηλώσεις των προέδρων του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας, που δήλωναν τον περασμένο Φεβρουάριο πως αποφάσιζαν να επιταχύνουν τις ενέργειες για την κατασκευή του αγωγού (που αναβάλλονταν συνεχώς από το 2010, λόγω ρωσικών αντιρρήσεων). Η κίνηση του Ερντογάν έχει στόχο να αποσπάσει την εύνοια των ΗΠΑ.

Το παιχνίδι με το φυσικό αέριο

Το γενικό περίγραμμα της πρότασης της BOTAŞ περιλαμβάνει την πρόθεση κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου μήκους 80 χλμ, με αφετηρία την μεθοριακή μικρή πόλη του Iğdır στα ανατολικά σύνορα της χώρας και τέρμα την μεθόριο του Ναχιτσεβάν, όπου πρόκειται να ενωθεί με το υπάρχον δίκτυο (με μεταφορική δυνατότητα δύο δισ. κυβικών μέτρων φυσικού αερίου).

Η ποσότητα είναι τετραπλάσια σε σχέση με τις τρέχουσες ενεργειακές ανάγκες της περιοχής και το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2021, με την έναρξη λειτουργίας να τοποθετείται στις αρχές του 2022. Το Ναχιτσεβάν εισάγει ιρανικό φυσικό αέριο από το 2004, μετά από συμφωνία ανταλλαγών μεταξύ των κυβερνήσεων του Μπακού και της Τεχεράνης, με βάση την οποία το Αζερμπαϊτζάν έχει αναλάβει την υποχρέωση να ανεφοδιάζει με φυσικό αέριο την ιρανική πόλη Astara στα βορειοδυτικά σύνορα (η οποία κείται εκτός του εσωτερικού δικτύου αγωγών του Ιράν).

Σε αντάλλαγμα το Ιράν καλύπτει το 85% των αναγκών του Ναβιτσεβάν, με το υπόλοιπο 15% να διακινείται με την μορφή αμοιβής μεταφοράς, όρος που το Μπακού επιχειρεί επί σειράν ετών να αναδιαπραγματευθεί. Η πρόταση ενός ανταγωνιστικού αγωγού από την Τουρκία, θεωρεί το Μπακού πως θα εξαναγκάσει τους Ιρανούς να υπαναχωρήσουν από την μέχρι τούδε σκληρή γραμμή τους, αν και οι επιπτώσεις ήδη εμφανίζονται ευρύτερες από όσον είχε αρχικά εκτιμηθεί.

Μία “βολική” επίθεση

Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία εισάγει ιρανικό φυσικό αέριο (και μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες), αναστέλλει στις 31 Μαρτίου όλες τις μεταφορές, διακόπτοντας την λειτουργία του κεντρικού αγωγού. Είχαν προηγηθεί επιθέσεις δολιοφθοράς στο δίκτυο, για τις οποίες η Τουρκία κατήγγειλε το γνωστό και μη εξαιρετέο κουρδικό ΡΚΚ. Παράλληλα δεν επισπεύδει την αποκατάσταση, επικαλούμενη το κόστος της και απαιτώντας έμμεσα από την Τεχεράνη να χρηματοδοτήσει τις επισκευές και να αποζημιώσει την Τουρκία για τις απώλειες των εσόδων της.

Κατά τρόπο παράδοξο και ίσως αλλόκοτο οι επιθέσεις του Μαρτίου αποδεικνύονται παραγωγικές για την Άγκυρα. Μόλις ένα μήνα νωρίτερα, ο Τούρκος υφυπουργός Ενέργειας Alpaslan Bayraktar αποκαλύπτει σε μία διάσκεψη για την ενέργεια που διεξάγεται στην Κωνσταντινούπολη, πως η χώρα του σκοπεύει να στραφεί προς την προμήθεια υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) χαμηλού κόστους, το οποίο θα μεταφέρεται με πλοία στα τερματικά της, ώστε να μειώσει το γενικό κόστος.

Ήδη οι διεθνείς τιμές του υγροποιημένου φυσικού αερίου κινούνταν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα πριν από την πανδημία, με τον COVID-19 να επιδεινώνει απελπιστικά την κατάσταση. Με δεδομένες τις οικτρές οικονομικές συνθήκες στην Τουρκία, το καθεστώς επιχειρεί να υποκαταστήσει το ιρανικό φυσικό αέριο με χαμηλού κόστους εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου, σε ένα κλάσμα της τιμής που χρεώνει η Τεχεράνη.

Μόσχα και Ουάσιγκτον παρακολουθούν

Η απειλή αποκλεισμού του Ιράν από τις εξαγωγές του προς το Ναχιτσεβάν αποτελεί φαινομενικά ένα πρόσθετο όπλο στην φαρέτρα της Άγκυρας στις σχέσεις της με την Τεχεράνη. Από την άλλη πλευρά, όμως, συνιστά και συντελεστή μόχλευσης στις εδώ και μήνες προσπάθειες του καθεστώτος Ερντογάν να βελτιώσει τις σχέσεις του με τοις ΗΠΑ, με την προσδοκία μίας πιστοληπτικής γραμμής διάσωσης.

Από την πλευρά του ο Λευκός Οίκος προσπαθεί να πιέσει το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία να περιορίσουν, ή ακόμα και να διακόψουν τις εισαγωγές φυσικού αερίου από το Ιράν και συνεπακόλουθα τους οικονομικούς δεσμούς τους με την Τεχεράνη. Μάλιστα σε ένδειξη καλής θέλησης οι τουρκικές εισαγωγές φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ έχουν αυξηθεί στο 18% του συνόλου από τον Φεβρουάριο, με τις ανάλογες από το Ιράν να μειώνονται στο 15%.

Η πρόσφατη αιφνιδιαστική αναβολή της επίσκεψης των Ρώσων υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας, που κατά πολλούς συνδέεται με το πρόβλημα της Λιβύης, στην πραγματικότητα συσχετίζεται και με το θέμα του μικρού αγωγού. Η Μόσχα ανησυχεί ιδιαίτερα για τις απόπειρες ανατροπής των ευαίσθητων ισορροπιών στις περιοχές ελέγχου της και πιθανότατα η Λιβύη προς το παρόν υποβαθμίζεται. Η ανησυχία της ανακλάται και στην πρόσφατη λεκτική υποστήριξη προς την Ελλάδα έναντι της Τουρκίας, που αναμφίβολα συνδέεται με τις τελευταίες εξελίξεις.