Με πόλεμο απειλεί ο “σουλτάνος” στην κυπριακή ΑΟΖ

Τώρα που ο κουρνιαχτός του δημοψηφίσματος έχει κατακαθίσει έχει σημασία ένας νηφάλιος απολογισμός. Πιθανόν ο Ερντογάν δεν θα είχε αποσπάσει ούτε αυτή την οριακή νίκη εάν το δημοψήφισμα είχε γίνει σε κανονικές δημοκρατικές συνθήκες. Διεξήχθη, όμως, σε μία χώρα που έχει κηρυχθεί εδώ και δέκα μήνες σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.

Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν φυλακισθεί ή απολυθεί, τα αντιπολιτευόμενα ΜΜΕ είναι λίγα και φοβισμένα και ο κρατικός μηχανισμός άσκησε έμμεση ή και ανοιχτή πίεση στους υποστηρικτές του ΟΧΙ. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν και οι καταγγελίες για νοθεία άγνωστης εκτάσεως.

Όλα αυτά, ωστόσο, δεν ακυρώνουν το γεγονός ότι ο Ερντογάν πέτυχε τον στόχο του και δεν θα αφήσει να τον αμφισβητήσουν. Έχει αποδείξει ότι είναι και ρεαλιστής και αδίστακτος. Από το 2004 είναι ο εκλεγμένος ηγέτης της Τουρκίας. Με το δημοψήφισμα σχεδόν αγγίζει το στόχο του να αποκτήσει υπερεξουσίες. Ο επόμενος -δύσκολος- σκόπελος που έχει να περάσει, είναι οι προεδρικές εκλογές του 2019. Δεν πρόκειται να αφήσει τους αντιπάλους του να τον αμφισβητήσουν.

Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε πως στην Τουρκία ουδέποτε υπήρξε δημοκρατία δυτικού τύπου. Τα δυτικά ΜΜΕ θρηνολογούν για τη δημοκρατία που χάνεται. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία είναι μία χώρα που οι δημοκρατικοί θεσμοί λειτουργούσαν καχεκτικά, ή και υποτυπωδώς. Η Δικαιοσύνη, επί παραδείγματι, μέχρι το 2008 ελεγχόταν απολύτως από τους κεμαλικούς και έκτοτε από τους ισλαμιστές.

Η μόνη σχετική περίοδος ελευθερίας που γνώρισε η χώρα μετά το 1923 ήταν η πρώτη δεκαετία της διακυβερνήσεως Ερντογάν, η οποία τελείωσε το 2013 με τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί. Εδώ και καιρό η Τουρκία έχει επιστρέψει στη συνήθη κατάσταση περιορισμένης/ελεγχόμενης δημοκρατίας.

Ο Ερντογάν ενταφιάζει ένα πολιτικό σύστημα που ξεκίνησε το 1946. Χαρακτηριζόταν από συνήθως αδύναμες κυβερνήσεις, οι οποίες είχαν ως θεσμικό αντίβαρο το στρατό. Η δύναμη του στρατού βασιζόταν στο άρθρο 34 του κανονισμού εσωτερικής του λειτουργίας που εξεδόθη το 1935.

Ερμηνεύθηκε ότι παρείχε στους στρατιωτικούς το δικαίωμα να παρεμβαίνουν όποτε έκριναν ότι οι πολιτικές συνθήκες απειλούσαν να αποσταθεροποιήσουν το καθεστώς. Το άρθρο 34 καταργήθηκε το 2013. Ο Ερντογάν δημιουργεί ένα ισχυρότατο εκτελεστικό σύστημα εξουσίας, χωρίς θεσμικά αντίβαρα.

Σφραγίδα θανάτου

Η πρόσφατη επιδείνωση των ευρωτουρκικών σχέσεων ουσιαστικά βάζει τη σφραγίδα θανάτου της ενταξιακής προοπτικής της Τουρκίας. Στην πραγματικότητα, η προοπτική ένταξης είχε τελειώσει με το Brexit. Η Τουρκία, όμως, είναι πολύ σημαντική για την Δύση για να αφεθεί στη μοίρα της.

Μία ειδική σχέση θα ικανοποιούσε αφ’ ενός την Τουρκία που θέλει να πάρει ό,τι μπορεί από την ΕΕ, χωρίς όμως να αλλάξει. Αφ’ ετέρου βολεύει και την ΕΕ που ουδέποτε ήθελε να δει την Τουρκία στους κόλπους της. Οι όροι της ειδικής σχέσεως θα διαμορφωθούν την αμέσως επόμενη περίοδο. Τώρα ζούμε τη φάση των εκατέρωθεν βρυχηθμών.

Ο Ερντογάν απειλεί πως εάν δεν ανοίξουν νέα κεφάλαια, εάν δηλαδή δεν ξαναρχίσουν επί της ουσίας οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, η Τουρκία θα γυρίσει την πλάτη στην ΕΕ. Η Ελλάδα καλείται να έχει άποψη για τα «καρότα και τα μαστίγια» που θα περιέχει αυτή η νέα ειδική σχέση, ώστε να μπορεί να επηρεάσει τα πράγματα όταν το ζήτημα θα τεθεί στο τραπέζι.

Τα ελληνοτουρκικά δεν αναμένεται να αλλάξουν δραματικά στο νέο αυτό πλαίσιο. Η ισλαμική ηγεσία έχει αποδεχθεί και ενσωματώσει τις διεκδικήσεις έναντι της Ελλάδος που έθεσε το κεμαλικό κατεστημένο μετά το 1973. Υπ’ αυτή την έννοια τα πράγματα θα παραμείνουν δύσκολα, αλλά διαχειρίσιμα.

Λόγω άμεσης γειτνιάσεως η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να σχολιάζει την εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας. Για το σημαντικό τμήμα της τουρκικής κοινωνίας που αντιτίθεται στον Ερντογάν, η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει αυτό που ήταν πάντα: η πρώτη γειτονική χώρα που επικρατούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η δικαστική αντιμετώπιση της υποθέσεως των οκτώ Τούρκων αξιωματικών δείχνει το δρόμο. Εσωτερικό μας πρόβλημα είναι η ανεύρεση μίας νέας στρατηγικής έναντι της Τουρκίας καθ’ ότι η στρατηγική για τον σταδιακό εξευρωπαϊσμό της, ετελεύτησε τον βίο.

Έμμεση απειλή πολέμου

Το κλίμα ελεγχόμενης έντασης που αναμένεται να ισχύσει στο Αιγαίο δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα ισχύσει και στην κυπριακή ΑΟΖ. Η εκεί ερευνητική δραστηριότητα πετρελαϊκών κολοσσών τους επόμενους μήνες απειλεί ευθέως τα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η χθεσινή επίσημη παρέμβαση της Άγκυρας στον ΟΗΕ, το αποδεικνύει. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται μόνο για την προβολή μίας καταφανώς εξωφρενικής διεκδίκησης. Πρόκειται ταυτοχρόνως και για μία έμμεση απειλή πολέμου εάν προχωρήσουν οι γεωτρήσεις. Μία απειλή που στρέφεται και εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας και εναντίον των πετρελαϊκών εταιρειών που εμπλέκονται.

Εάν βρεθούν σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ, η ανισορροπία ισχύος υπέρ της Τουρκίας που ισχύει σήμερα θα αλλάξει. Η Άγκυρα το βλέπει και γι’ αυτό δείχνει αποφασισμένη να μην αφήσει τα πράγματα να εξελιχθούν προς αυτή την κατεύθυνση.

Από την πλευρά της, η Κυπριακή Δημοκρατία δεν μπορεί να κάνει πίσω. Η γεωοικονομική αναβάθμισή της ενδεχομένως να διαμορφώσει τις προϋποθέσεις για μία δίκαιη λύση του Κυπριακού. Θα χρειασθεί, όμως, σθένος από τη Λευκωσία για να αντιμετωπισθούν οι εν τω μεταξύ προκλήσεις και να φθάσουμε εκεί.