Οι αθέατες πτυχές των εξοπλιστικών και η εξέταση από τη Βουλή

Η απόφαση της Βουλής, στις 28 Μαρτίου 2017, για τη σύσταση ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής με σκοπό τη διενέργεια προκαταρτικής εξέτασης για πέντε εξοπλιστικά προγράμματα επί υπουργικής θητείας του κ. Γιάννου Παπαντωνίου (Οκτώβριος 2001-Μάρτιος 2004) επιβεβαιώνει, με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, τις σχετικές αποκαλύψεις της «Α&Δ» στα τεύχη του Ιανουαρίου 2014 και της περιόδου Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2015.

Προς ανακεφαλαίωση της υπόθεσης, παρουσιάζουμε και νέα στοιχεία που φωτίζουν άγνωστες πτυχές, ειδικά, της σύμβασης προμήθειας των γερμανικών αρμάτων μάχης Leopard-2 HEL που υπεγράφη το Μάρτιο του 2003. (Όπως είναι γνωστό, η απόφαση της Βουλής αφορά, εκτός από τα Leopard, και τις συμβάσεις των επιθετικών ελικοπτέρων Apache, του εκσυγχρονισμού των φρεγατών κλάσης “S”, του προγράμματος ηλεκτρονικού πολέμου και των μεταφορικών ελικοπτέρων NH-90).

Ως προς το συμβόλαιο των Leopard, το οποίο ήταν από τα μεγαλύτερα του εξοπλιστικού προγράμματος 1997-2004 και ξεπέρασε τα 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ, προκύπτει βαθύ διπλωματικό παρασκήνιο, με πρωτεύουσα εμπλοκή του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Σημίτη και δευτερεύουσα του τότε υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Παπανδρέου. Οι επαφές των κυρίων Σημίτη και Παπανδρέου, αν και δεν ήταν ασυνήθιστες ή αθέμιτες στο πλαίσιο της εξασφάλισης διπλωματικών ανταλλαγμάτων από μία κυβέρνηση που προσέφερε συμβόλαια πολλών δις στις αμυντικές βιομηχανίες μεγάλων χωρών, τους καθιστούν, εκ των πραγμάτων, ουσιώδεις μάρτυρες της υπόθεσης.

Τα στοιχεία αυτά και όσα αποκαλυφθούν (ή δεν καταστεί δυνατόν να αποκαλυφθούν) στην Επιτροπή της Βουλής είναι ακόμα άγνωστο, αν θα επιβαρύνουν ή ελαφρύνουν τη θέση του κυρίου Παπαντωνίου ή αν τελικά αποδειχθεί ότι είναι υπεύθυνος για πράξεις ή παραλείψεις. Σημειώνεται πάντως ότι ο κ. Σημίτης είχε αρνηθεί επίμονα (με εξαίρεση το Εφετείο) να καταθέσει ως μάρτυρας στις πολλές δίκες του άλλου υπουργού Εθνικής Άμυνας των κυβερνήσεών του, του Άκη Τσοχατζόπουλου. Ο πρώην Πρωθυπουργός υποστήριξε ότι ο χρηματισμός Τσοχατζόπουλου δεν μπορούσε να συσχετιστεί με τις νόμιμες αποφάσεις του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ) και τις θεμελιωμένες εισηγήσεις των Γενικών Επιτελείων.

Ωστόσο, η ειδοποιός διαφορά, στην υπόθεση των αρμάτων μάχης, είναι ότι η διαδικασία ήταν εξαιρετικά μακρά (από το 1998 ως το 2003) και υπήρξαν επανειλημμένες επαφές με ξένες κυβερνήσεις με συμμετοχή του ιδίου του τότε Πρωθυπουργού. Πέραν δε των τεχνικών στοιχείων και των περίπου ισοδύναμων προτάσεων των τεσσάρων υποψηφίων αρμάτων μάχης (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, ΗΠΑ), είναι σαφές ότι υπήρξαν και πολιτικά ή άλλα κριτήρια για τη λήψη της τελικής απόφασης. Επίσης, σε αντίθεση με άλλα προγράμματα (π.χ. υποβρύχια), η προμήθεια των Leopard-2 ΗEL υλοποιήθηκε κανονικά σε γενικές γραμμές (με εξαίρεση την πρωτοφανή καθυστέρηση προμήθειας πυρομαχικών), οπότε είναι φυσικό τα ερωτηματικά να αφορούν, κυρίως, την αρχική περίοδο των κυβερνητικών αποφάσεων για την υπογραφή της σύμβασης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο τότε υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου είτε επειδή υποπτευόταν ύποπτες συναλλαγές από την εποχή Τσοχατζόπουλου είτε επειδή ήθελε να παρουσιάζει την πολιτική εικόνα τήρησης αποστάσεων από τα θέματα εξοπλισμών, απουσίαζε από τις περισσότερες συνεδριάσεις του ΚΥΣΕΑ που αποφάσιζαν επί των αμυντικών προγραμμάτων.

Το χρονικό και οι αποκαλύψεις

1. Στις αρχές της άνοιξης του 1998, κατατίθενται οι υποψηφιότητες των Abrams M1-A2 (General Dynamics, ΗΠΑ), Leopard 2 (Krauss-Maffei, Γερμανία), Challenger-2E (Vickers, Βρετανία), Leclerc (Giat, Γαλλία) και άλλων τεσσάρων εταιριών από τη Ρωσία, την Ουκρανία, το Ισραήλ και την Ιταλία, οι οποίες θα αποσυρθούν σχετικά γρήγορα από τη διαδικασία. Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα εντοπίζει, για πρώτη φορά, οιωνούς επικράτησης του Leopard σε συνέχεια του αιφνιδιασμού της, λίγους μήνες νωρίτερα, από την απόφαση της κυβέρνησης Σημίτη να επιλέξει τη γερμανική DASA και όχι την αμερικανική Boeing για τον εκσυγχρονισμό των (αμερικανικής κατασκευής) Φάντομ F-4 της Πολεμικής Αεροπορίας.
2. Το Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1998 διεξάγονται επιδείξεις και εξαντλητικές δοκιμές των υποψηφίων αρμάτων στο πεδίο βολής Λιτόχωρου Πιερίας. Πολύ αργότερα, τo 2006, ο πρώην πολιτικός σύμβουλος της Αμερικανικής Πρεσβείας της Αθήνας Μπράντι Κίσλινγκ (που είχε παραιτηθεί από την υπηρεσία του, το 2003, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή στο Ιράκ) θα δώσει την εικόνα, στο βιβλίο του «Μαθήματα Διπλωματίας», πως στο Λιτόχωρο διεξαγόταν μάχη με χτυπήματα κάτω από τη ζώνη, όπως π.χ. με ηλεκτρονικές παρεμβολές από μυστικές υπηρεσίες μίας χώρας κατά των αρμάτων άλλης χώρας, ενώ θα τονίσει και την ύπαρξη πολιτικών υπολογισμών υπέρ της επιλογής των Leopard. Ο κ. Κίσλινγκ (που ήταν γνωστός από την προηγούμενη θητεία του στην Αθήνα, το 1990-91, όταν είχε συντάξει την απαράδεκτη έκθεση περί δήθεν «μακεδονικής» μειονότητας στην Ελλάδα) δεν υπηρετούσε μεν στην Ελλάδα το 1998, αλλά είχε πρόσβαση στα σχετικά στοιχεία από το 2001, όταν επέστρεψε στην ελληνική πρωτεύουσα και ήταν συνεργάτης, διαδοχικά, των πρέσβεων Νικ Μπερνς και Τομ Μίλερ.
3. Στις αρχές Δεκεμβρίου 1999 (και αφού, στον ένα χρόνο που έχει μεσολαβήσει από τις δοκιμές, το ελληνικό υπουργείο Εθνικής Άμυνας είναι σε επαφή με τις τέσσερις ξένες εταιρίες), ο Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ αποστέλλει επιστολή στον Έλληνα ομόλογό του Κων. Σημίτη. Ελάχιστες ημέρες πριν από την κρίσιμη για την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία Σύνοδο της Ε.Ε. στο Ελσίνκι, ο κ. Μπλερ υπενθυμίζει στον κ. Σημίτη «τις επανειλημμένες συζητήσεις μας» για τα εξοπλιστικά προγράμματα και υπογραμμίζει την υποψηφιότητα του Challenger 2E μαζί με μια ενδιάμεση λύση προσωρινής χρήσης Challenger Παραμένει άγνωστο πότε έγιναν και ποια μορφή είχαν οι «επανειλημμένες συζητήσεις» και τι απαντήσεις έδινε ο κ. Σημίτης για το ενδεχόμενο επικράτησης της ανταγωνιστικής πρότασης της Γερμανίας.
4. Τον Αύγουστο του 2000, ως αποτέλεσμα απόρρητων συνεννοήσεων του κ. Σημίτη με το Γάλλο ομόλογό του Λ. Ζοσπέν, υπογράφεται σύμβαση προμήθειας πυραύλων Scalp, οι οποίοι έχουν μεγάλο βεληνεκές (560 χλμ.), προσφέροντας στην ελληνική Πολεμική Αεροπορία μεγάλο πλεονέκτημα στο Αιγαίο. Είχε προηγηθεί, από το Νοέμβριο του 1999, ισχυρό “lobbying” της σοσιαλιστικής κυβέρνησης Ζοσπέν προς την ελληνική με προτάσεις, εκτός των Scalp, για μαχητικά Mirage 2000-5, υποβρύχια Scorpene και τα άρματα Leclerc. Η εντύπωση που είχε δημιουργηθεί (βάσιμα ή μη) στη γαλλική πλευρά ήταν ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός, μετά το απροσδόκητο «δώρο» των Scalp (καθώς οι ΗΠΑ δεν επέτρεπαν την πώληση δικών τους πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς), δεν θα δεχόταν μεν τα υποβρύχια, αλλά θα συμφωνούσε με την αγορά Mirage (όπως και έγινε) και αρμάτων μάχης Leclerc. Αυτό δεν συνέβη, ενώ την ίδια περίοδο ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε επανειλημμένες επαφές με τον Γερμανό καγκελάριο Γκ. Σρέντερ.
5. Στα τέλη Ιανουαρίου 2001, ο ανώτατος διοικητής δυνάμεων Ευρώπης του ΝΑΤΟ (SACEUR), Αμερικανός πτέραρχος Τζόζεφ Ράλστον, επισκέπτεται την Αθήνα και, μεταξύ άλλων, συναντάται και με τον κ. Παπανδρέου. Μετά την εξέταση θεμάτων της Συμμαχίας (Κόσοβο) και της ισορροπίας αεροπορικών δυνάμεων στο Αιγαίο και αφού υπογραμμίσει ότι θέλει να μιλήσει ως Αμερικανός στρατιωτικός και όχι ως ΝΑΤΟϊκός αξιωματούχος, ο πτέραρχος Ράλστον προβάλλει εν εκτάσει τα τεχνολογικά και οικονομικά πλεονεκτήματα των Abrams M1-A Όπως και στην περίπτωση Σημίτη-Μπλερ, είναι άγνωστο τι απάντησε ή έπραξε ο κ. Παπανδρέου, αλλά είναι γνωστό ότι, την ίδια εποχή, ο υπουργός Εξωτερικών είχε αναμιχθεί στα εξοπλιστικά προγράμματα: το Φεβρουάριο του 2001, είχε στηρίξει την απόφαση του κ. Σημίτη, υπό το φως και της (τότε) εντυπωσιακής βελτίωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, να αναβληθεί επ’ αόριστον η οικονομική διαπραγμάτευση μεταξύ της κυβέρνησης και της ευρωπαϊκής κοινοπραξίας των μαχητικών Eurofighter για τα οποία υπήρχε καταρχήν απόφαση του ΚΥΣΕΑ.
6. Το Φεβρουάριο του 2002, οι κύριοι Σημίτης και Παπαντωνίου (που είχε αναλάβει καθήκοντα υπουργού Εθνικής Άμυνας από τον Οκτώβριο του 2001) κρίνουν απαραίτητη την αναβολή λήψης αποφάσεων για τα άρματα μάχης και τα υπόλοιπα λεγόμενα «ώριμα προς υπογραφή» εξοπλιστικά προγράμματα, καθώς η οικονομία (ενόψει του τεράστιου κόστους των Ολυμπιακών Αγώνων) δεν άντεχε την προϋπολογισμένη συνολική δαπάνη των 2,93 δις ευρώ. Άλλωστε, λίγους μήνες νωρίτερα, είχε προηγηθεί το σχεδόν ισόποσο (2,8 δις) swap της κυβέρνησης Σημίτη με τη Goldman Sachs για το ελληνικό χρέος.
7. To Νοέμβριο του 2002, ο κ. Σημίτης έχει, στο Βερολίνο, συνάντηση με τον κ. Σρέντερ για την εξέταση, κυρίως, θεμάτων της επικείμενης Προεδρίας της Ελλάδας στην Ε.Ε., αλλά και ζητημάτων διμερούς οικονομικής και αμυντικής συνεργασίας. Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές που είχαν άμεση γνώση των συζητήσεων, ο Πρωθυπουργός αναφέρει ότι, λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων, είναι αδύνατη η δέσμευσή του για το Eurofighter (που θα απαιτούσε δαπάνη άνω των 3,5 δις ευρώ), αλλά σύντομα θα εξεταζόταν η δυνατότητα εκταμιεύσεων γι’ άλλα εκκρεμή προγράμματα γερμανικού ενδιαφέροντος. Η μεγαλύτερη εκκρεμότητα αφορούσε, ασφαλώς, τα Leopard, καθώς το εξίσου σοβαρό θέμα των υποβρυχίων εξελισσόταν χωρίς εκπλήξεις.
8. Το Μάρτιο του 2003, ο Πρωθυπουργός μεταβάλλει όντως την πολιτική συγκράτησης δαπανών, αποφασίζοντας την προμήθεια των Leopard-2HEL έναντι 1,7 δις, καθώς και την υπογραφή του συμβολαίου ασφαλείας των Ολυμπιακών Αγώνων με τη SAIC (άνω των 650 εκατ. ευρώ τον Ιούνιο 2003) και των επιθετικών ελικοπτέρων Apache (593 εκατ. δολάρια τον Αύγουστο 2003). Ενδεικτικό της άμεσης παρακολούθησης του προγράμματος των αρμάτων μάχης από τον κ. Σημίτη είναι ότι, λίγες μέρες μετά την απόφαση για τα Leopard, αποστέλλει επιστολή στον πρωθυπουργό Ζαν-Πιρ Ραφαρέν (διάδοχο του κ. Ζοσπέν) στην οποία εξηγεί το ελληνικό σκεπτικό και διαβεβαιώνει πως θα προτιμηθούν γαλλικά συστήματα, με την πρώτη ευκαιρία, σε άλλο πεδίο.