EastMed: Ευκαιρία ή πυροτέχνημα;

Με τυμπανοκρουσίες και βαρυσήμαντες δηλώσεις υπογράφηκε στην Αθήνα η συμφωνία για τον αγωγό EastMed από τους ηγέτες Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ. Μάλιστα η θριαμβολογία ενισχύθηκε και με μία ατλαντική διάσταση, όταν πριν λίγο καιρό εγκρίθηκε και από το αμερικάνικο Κογκρέσο η νομοθεσία EastMed Act. Αποτελεί όμως αυτό ένα έργο στρατηγικής σημασίας όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρώπη (αφού υποτίθεται ότι θα καλύψει μέρος των αυξημένων αναγκών της για ενέργεια), ή κρύβει άλλα σχέδια και θα δημιουργήσει προβλήματα στο μέλλον; Κατ’ αρχάς βλέπουμε έναν περίεργο σχεδιασμό που εγείρει κάποια ουσιαστικά ερωτήματα.

Θα συνδέσει Ισραήλ, Κύπρο, Κρήτη, Πελοπόννησο και θα “κουμπώνει” στον σχεδιαζόμενο αγωγό Poseidon, στο Φλωροβούνι της Θεσπρωτίας, ο οποίος θα καταλήγει στο Ότραντο της Ιταλίας. Το μήκος του υπολογίζεται σε 1.900 km και ένα μεγάλο κομμάτι του θα είναι υποθαλάσσιο. Μάλιστα, θα βρίσκεται σε μεγάλα βάθη, μέχρι και 3.000 μέτρα, όπως βλέπουμε και από τους επίσημους ναυτιλιακούς χάρτες (μεγεθύνοντας την περιοχή ενδιαφέροντος) κάτι το οποίο περικλείει μεγάλες τεχνικές δυσκολίες.

Το κόστος κατασκευής του υπολογίζεται σε περίπου 7 δισ. δολάρια και η δυναμικότητα αυτού στα 10 ή 20 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου ετησίως. Σύμφωνα με τις σχετικές δηλώσεις, θα μπορέσει να καλύψει το 10% των ενεργειακών αναγκών της Γηραιάς Ηπείρου.

Ο στόχος κατασκευής του αγωγού είναι η ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση της Ευρώπης. Η ανεξαρτητοποίηση κυρίως από τη Ρωσία, απ’ όπου καλύπτει μέχρι τώρα το μεγαλύτερο μέρος τον αναγκών της, αλλά και από τρίτες μη ευρωπαϊκές χώρες. Για το λόγο αυτό τυγχάνει και της άμεσης υποστήριξης της ΕΕ, μέσω κονδυλίων από το CEF (Connect Europe Facility).

Τα δεδομένα

Το έργο δεν έχει οριστικοποιηθεί διότι υπολείπονται οι τεχνικές μελέτες, δηλαδή εκείνες που θα καταδείξουν εάν το έργο μπορεί να κατασκευαστεί. Αυτές αναμένεται να ολοκληρωθούν στα μέσα στου 2021. Δηλαδή η τελική επενδυτική απόφαση θα παρθεί γύρω στα τέλη του 2021. Όμως το σπουδαιότερο δεδομένο βρίσκεται στη δήλωση του Κύπριου υπουργού Ενέργειας Γιώργου Λακκοτρύπη στο ΡΙΚ: «Το πλέον σημαντικό είναι να διασφαλιστεί η εξεύρεση αγοραστή για το φυσικό αέριο, ώστε να κριθεί και η βιωσιμότητα του έργου».

Και είναι όντως το πλέον σημαντικό, αφού το κόστος μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω του EastMed υπολογίζεται στα 2,8 ή 3,5 δολάρια ανά mmbtu (εκατομμύρια BTU – British Thermal Unit), ανάλογα με το αν ο αγωγός θα είναι δυναμικότητας 10 ή 20 bcm (δισ. κυβικά μέτρα). Σημείωση: 1 mmbtu=28,263682 κυβικά μέτρα φυσικού αερίου σε συγκεκριμένη θερμοκρασία και πίεση. Ένα κυβικό πόδι φυσικού αερίου, ανάλογα με την ποιότητά του, αποδίδει κατά την καύση του 1.010-1.070 btu.

Αναπάντητα ερωτήματα

Θα ξεκινήσουμε από το βασικό ερώτημα του κόστους. Ποιος θα αγοράσει το αέριο που θα προέρχεται από τον EastMed πληρώνοντας γύρω στα 3 δολάρια ανά mmbtu, όταν το υπάρχον κόστος μεταφοράς του Nord Stream είναι γύρω στα 0,9 δολάρια ανά mmbtu; Υπάρχει κάποιος που θα υπονομεύσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας του για να είναι “ανεξάρτητος” από τη Ρωσία ή τρίτες χώρες (ιδίως μάλιστα όταν μέχρι στιγμής η συνεργασία τους δεν παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα);

Αλλά, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι η Ευρώπη αποφασίζει να πληρώσει ακριβά το φυσικό αέριο του EastMed, ποιες ανάγκες της θα καλύψει; Η κατανάλωση της Ευρώπης το 2018 ήταν σχεδόν 500 bcm με αυξητικές τάσεις, άρα η δυναμική των 10 bcm δεν καλύπτει στην ουσία ούτε το 2% του συνόλου ζήτησης. Να σημειώσουμε ότι ο Nord Stream έχει δυνατότητα μεταφοράς 55 bcm ανά έτος.Εδώ αξίζει να παραθέσουμε και ένα άλλο γεγονός που δεν αναφέρεται πουθενά.

Η κατανάλωση της Ελλάδας, σύμφωνα με το ΙΕΝΕ (Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης – Ετήσια Έκθεση 2019), είναι πάνω από 4 bcm με ραγδαίες αυξητικές τάσεις. Άρα τι ποσότητες θα μεταφέρει αν, ώσπου να ολοκληρωθεί το έργο, η συνολική ποσότητα που θα καταναλώνεται από την Ελλάδα είναι μεγαλύτερη των δυνατοτήτων του αγωγού; Τι ποσότητα θα φτάνει τελικά στην Ευρώπη; Εκτός αν παραγκωνίσουμε τις εθνικές ανάγκες προς όφελος των Ευρωπαίων;

Οι εναλλακτικές και ο παράγοντας Τουρκία

Στο μεταξύ οι οίκοι IHS, Intec SEA και C&M Engineering, εκτός από τις τεχνικές και οικονομικές παραμέτρους κατασκευής του EastMed, μελετούν και τις εναλλακτικές λύσεις μεταφοράς του φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη. Η μία εναλλακτική είναι μέσω Τουρκίας, με κόστος κοντά στο 1 δολάριο ανά mmbtu.

Η άλλη εναλλακτική είναι η μεταφορά στην Αίγυπτο και υγροποίηση στα εργοστάσια που βρίσκονται εκεί, με κόστος 3,5-4,5 δολάρια ανά mmbtu. Πάλι πουθενά δεν αναφέρεται η μεταφορά και υγροποίηση στην Κύπρο με τη δημιουργία των απαραιτήτων μονάδων και ακολούθως μεταφορά με πλοία στους τελικούς προορισμούς. Η λύση μεταφοράς του φυσικού αερίου με κατασκευή αγωγού μέσω Τουρκίας αντίκειται στα εθνικά συμφέροντα διότι θα καταστήσει τη γείτονα, εκτός από ακόμα πιο σημαντικό ενεργειακό κόμβο και εκβιαστή της Ελλάδας. Είναι γνωστή η συμπεριφορά της όλα αυτά τα χρόνια.

Πρέπει να μας έχει γίνει πλέον μάθημα πως ο αιώνιος αντίπαλός μας, από την ημέρα που εμφανίστηκε στην περιοχή, χρησιμοποιεί κάθε μέσο και κάθε εργαλείο που έχει στη διάθεση του για να πιέζει και να αποκομίζει κέρδος, κυρίως εις βάρος μας. Αδιαφορώντας λοιπόν για το αν θα θεωρηθεί σύγχρονη χώρα, δυτική, πολιτισμένη ή οτιδήποτε άλλο, ακολουθεί τη δική της ξεχωριστή επεκτατική πολιτική, της οποίας τις συνέπειες βιώνουμε συνεχώς και θα ήταν ολέθριο λάθος να την ενισχύσουμε.

Ελέγχοντας λοιπόν τη ροή της ενέργειας που θα περνά από τα εδάφη της, διόλου απίθανο να τη χρησιμοποιήσει για να λύσει το Κυπριακό προς όφελός της, να έχει μεγαλύτερη διαπραγματευτική ικανότητα στο διεθνές γίγνεσθαι, να δημιουργεί προβλήματα στην ελληνική οικονομία ή, πιέζοντας ενεργειακά τις άλλες χώρες, να αναγκάζει σε υποχώρηση τις ελληνικές κυβερνήσεις από τις θέσεις των.

Το παραμύθι με την κατοχύρωση ΑΟΖ

Τέλος, το παραμύθι ότι με τον EastMed κατοχυρώνεται η ΑΟΖ της Ελλάδας, είναι αστείο. Αν μη τι άλλο, η Διεθνής Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) στο άρθρο 79, σχετικά με τα υποβρύχια καλώδια και αγωγούς αναφέρει τα εξής:

• Πρώτον, πως «όλα τα κράτη έχουν δικαίωμα να τοποθετούν υποβρύχια καλώδια και αγωγούς στην υφαλοκρηπίδα σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος άρθρου».
• Δεύτερον, πως «επιφυλασσομένου του δικαιώματος του να λαμβάνει πρόσφορα μέτρα για την εξερεύνηση της υφαλοκρηπίδας, την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της και την πρόληψη, μείωση και έλεγχο της μόλυνσης από αγωγούς, το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να εμποδίζει την τοποθέτηση ή συντήρηση των καλωδίων ή αγωγών».
• Τρίτον, πως «η χάραξη της πορείας για την τοποθέτηση αυτών των σωληναγωγών πάνω στην υφαλοκρηπίδα, υπόκειται στη συναίνεση του παράκτιου κράτους».

Άρα αν πρωτίστως δεν καθορίσουμε την ΑΟΖ μας, δίνουμε στην Τουρκία ακόμα ένα πάτημα να επεμβαίνει στα εσωτερικά μας, προβάλλοντας αξιώσεις στην πορεία του υπό κατασκευή αγωγού, δημιουργώντας κωλύματα και προωθώντας τα δικά της συμφέροντα εις βάρος της Ελλάδας. Σαφέστατα πρέπει να βρεθεί τρόπος ώστε ο πλούτος να φτάνει από τα κοιτάσματα στην ενδοχώρα με ασφάλεια και με το χαμηλότερο δυνατό κόστος για να συμβάλλει στην ανάπτυξη της χώρας. Οι μελέτες θα δείξουν αν ο καλύτερος τρόπος είναι ο αγωγός και το μέγεθος του, όσον αφορά τις ποσότητες που θα μπορεί να μεταφέρει, η υγροποίηση σε μονάδες της Κύπρου και η μεταφορά με πλοία, ή κάποιος άλλος.

Ένα άλλο ακανθώδες σημείο που πρέπει σοβαρά να ληφθεί υπόψη, είναι οι συνδέσεις και οι επεκτάσεις τους. Και στις δύο πλευρές του υπάρχουν ξένα συμφέροντα όπως η Συρία και ο Λίβανος ή ο TAP (Τουρκία-Ρωσία). Η παραχώρηση δικαιώματος παρέμβασης σε τρίτους θα αποτελεί νάρκη στους μελλοντικούς ενεργειακούς σχεδιασμούς της Ελλάδας, με άγνωστα αποτελέσματα. Θα πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για να βρίσκεται ο αγωγός εξ ολοκλήρου σε ελληνική επικράτεια με τον καθορισμό της ΑΟΖ (συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου). Είναι καιρός να διδαχθούμε από την ιστορία και να κοιτάξουμε πρώτα την ενεργειακή αυτάρκεια της πατρίδας μας και στη συνέχεια τις ανάγκες της Ευρώπης.