Είναι καιρός, αντί η Ελλάδα να επικαλείται το διεθνές δίκαιο, ας το εφαρμόσει

Στην αρχαία Ολυμπία, στον τόπο όπου διεξήχθησαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες το 776 π.Χ., υπήρχε ιερό του Διός. Αυτό το ιερό στέγαζε δύο βωμούς: ο πρώτος ήταν αφιερωμένος στον Ερμή των Αγώνων, όπως αποκαλείτο, ενώ ο δεύτερος στον θεό Καιρό. Η έννοια του “καιρού” ήταν καθοριστική για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, κάτι που οδήγησε τους Έλληνες στη θεοποίησή της.

“Καιρός” σήμαινε κάτι πολύ ευρύτερο από τον σωστό χρονισμό (timing), καθώς δεν είχε μόνο χρονικά χαρακτηριστικά, αλλά και τοπικά, τροπικά και ποιοτικά. Μεταξύ άλλων, σήμαινε την κατάλληλη ευκαιρία, όπως αυτή διαμορφώνεται συνολικά από τις εκάστοτε περιστάσεις. Σήμαινε επίσης τη συμμετρικότητα, την αναλογικότητα, το σωστό μέτρο και την ωφέλιμη μετριοπάθεια, ως παράγοντες αποτίμησης της καταλληλότητας μιας “καίριας” πράξης.

Όπως συμβουλεύει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια, οφείλει κανείς να εκπαιδεύεται, ώστε να αναγνωρίζει τις καθοριστικές (καίριες) στιγμές στη ζωή του, οι οποίες απαιτούν τη λήψη κρίσιμων και κατάλληλων (καίριων) αποφάσεων, και να πράττει ανάλογα (καίρια). Μια “καίρια” πράξη μπορεί να είναι σωτήρια, ενώ μια άκαιρη πράξη (μια σωστή απόφαση τη λάθος στιγμή, ή μια λάθος απόφαση στο σωστό χρονικό σημείο) μπορεί να αποβεί καταστροφική.

Η μοίρα τα έφερε έτσι ώστε η ολιγωρία δεκαετιών να φέρει την Ελλάδα με την πλάτη στον τοίχο. Όμως, ουδέν κακόν αμιγές καλού. Αυτή η παραίτηση από την άσκηση δικαιωμάτων κατά το παρελθόν, έχει αφήσει παρακαταθήκη πολλά και πολύτιμα νομικά όπλα στη φαρέτρα της Ελλάδας, ποικίλης ισχύος και σημασίας, σε μία εξαιρετικά καίρια στιγμή. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν το προσεχές διάστημα πιθανότατα θα ορίσουν την πορεία του ελληνικού και του κυπριακού κράτους για τον επόμενο αιώνα, ίσως καθορίσουν και τη μοίρα του Ελληνισμού γενικότερα.

Όπλα στη φαρέτρα

Τα νομικά όπλα στη φαρέτρα της Ελλάδας είναι, μεταξύ άλλων, το κλείσιμο των κόλπων και ο καθορισμός ευθειών γραμμών βάσης, η αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, η (μονομερής) κατάθεση συντεταγμένων ΑΟΖ στους διεθνείς οργανισμούς, η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ με τα γειτονικά κράτη. Αυτά πρέπει να ενεργοποιηθούν τη σωστή στιγμή, στο σωστό σημείο και με το σωστό τρόπο, ανάλογα με τη βαρύτητά τους.

Βεβαίως, το μνημόνιο μεταξύ Τουρκίας και Σάρατζ πρέπει να ακυρωθεί de facto και de jure. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνει ο αποκλειστικός παράγοντας που θα καθορίζει τον “καιρό” για τις κινήσεις της Ελλάδας. Η συμμετρικότητα, η αναλογικότητα και η ωφέλιμη μετριοπάθεια συμβουλεύουν ότι –τη δεδομένη στιγμή– η αμφισβήτηση του παρανόμου μνημονίου είναι προτιμότερο να γίνει μέσω συμφωνιών με γειτονικές χώρες, οι οποίες εξίσου αμφισβητούν τη συγκεκριμένη συμφωνία και αποτυπώνουν ένα διαφορετικό μέλλον για τη Μεσόγειο.

Μια συμφωνία της Ελλάδας με το εκλεγμένο κοινοβούλιο της Λιβύης ή με την Αίγυπτο, μπορεί να είναι η καίρια κίνηση. Διατηρώ τις επιφυλάξεις μου σχετικά με τη σκοπιμότητα μιας τμηματικής οριοθέτησης ή ενός συνυποσχετικού με την Αίγυπτο για προσφυγή σε διεθνές δικαστήριο, καθώς κάτι τέτοιο θα εστίαζε δυσανάλογα στο γεωγραφικό χώρο νοτίως του συμπλέγματος του Καστελλορίζου, το οποίο θα έσπευδε να εκμεταλλευτεί η Τουρκία ως ενδιαφερόμενο μέρος.

Αν μία λύση με τις χώρες της Βορείου Αφρικής δεν καταστεί εφικτή και εφόσον η Τουρκία επιμείνει στην έμπρακτη αμφισβήτηση της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, τότε είναι επιβεβλημένη –στον κατάλληλο χρόνο και με τον κατάλληλο τρόπο– η άσκηση δικαιωμάτων που γίνεται μονομερώς, ή η οριοθέτηση ΑΟΖ με την Κύπρο. Είναι εντελώς διαφορετικό να πλεύσει ένα τουρκικό ερευνητικό σκάφος εντός της ελληνικής ΑΟΖ από το να παραβιάσει τα χωρικά ύδατα.

Το ελληνικό casus belli

Τα στάδια της νομικής κλιμάκωσης είναι πολλά. Η χρήση τους πρέπει να γίνει στρατηγικά και λελογισμένα. Ταυτόχρονα με την προσήλωση στους επιθυμητούς στόχους, ιδιαίτερα στη συγκεκριμένη κομβική συγκυρία για τη Μεσόγειο, πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν (χωρίς απαραίτητα να γίνεται αποδεκτή) η οπτική του διεθνούς παράγοντα και οι αρμονικές διμερείς σχέσεις.

Η Ελλάδα προχωράει σε κινήσεις που προκρίνουν την πολυμερή συνεργασία των χωρών της Μεσογείου μέσα στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου. Ταυτοχρόνως αποφεύγει προς το παρόν μονομερείς ενέργειες άσκησης αποκλειστικών της δικαιωμάτων (όπως η αύξηση των χωρικών υδάτων) που θα μπορούσαν να προκαλέσουν κραδασμούς και να υπονομεύσουν τη διπλωματική προσπάθεια. Όσο είναι πιθανή μια πολιτική, επωφελής επίλυση, δεν τινάζεις στον αέρα την πυριτιδαποθήκη.

Το τουρκικό casus belli, με την απειλή χρήσης πραγματικών όπλων πρέπει προς το παρόν να αντισταθμιστεί με την απειλή εκ μέρους της Ελλάδας της χρήσης του συνόλου των νομικών της όπλων που θα προκαλέσουν τετελεσμένα για την Τουρκία. Η Ελλάδα έχει το Διεθνές Δίκαιο με το μέρος της, αλλά οφείλει και να το αξιοποιήσει.

Ο καιρός φέρνει ευκαιρίες

Ταυτόχρονα με τις καίριες δηλώσεις αποτροπής και την πλήρη ετοιμότητα της Ελλάδας να αντιμετωπίσει κάθε πρόκληση με οποιοδήποτε μέσο, πρέπει να γίνει σαφές ότι το “γκριζάρισμα” των ελληνικών κόκκινων γραμμών από την πλευρά της Τουρκίας, θα έχει ως αποτέλεσμα ένα Αιγαίο με κλειστούς κόλπους και ευθείες γραμμές βάσης, με καθεστώς 12 ναυτικών μιλίων και την Ανατολική Μεσόγειο μοιρασμένη μεταξύ της ελληνικής και της κυπριακής ΑΟΖ.

Αμφιβάλλω αν είναι ο “καιρός” για τον Ερντογάν να μπει σε σοβαρές περιπέτειες (και) με την Ελλάδα, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι η στιγμή της κλιμάκωσης δεν αποφασίστηκε αποκλειστικά από τον ίδιο, αλλά προσδιορίστηκε εν πολλοίς από το αδιέξοδο του Σάρατζ το περασμένο φθινόπωρο στη Λιβύη, το διαφαινόμενο τέλος της θητείας του Τραμπ στον Λευκό Οίκο, αλλά και τις κινήσεις αντισυσπείρωσης των υπολοίπων χωρών στην περιοχή (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας).

Ο Ερντογάν γνωρίζει ότι το διακύβευμα μιας πολεμικής σύρραξης δεν θα είναι μόνο η σταθερότητα, η συνοχή ή η μοίρα του μεγαλοϊδεατισμού της Τουρκίας. Το πιθανό τίμημα που θα κληθεί να πληρώσει μπορεί να είναι η ίδια του η ύπαρξη, κάτι που πολλοί εντός κι εκτός Τουρκίας δεν θα έβλεπαν αρνητικά. Ακριβώς γι’ αυτό είναι “καιρός” για την Ελλάδα, μεθοδικά κι αποφασιστικά, να προχωρήσει σε βήματα που απέφευγε να κάνει επί δεκαετίες. Κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία κι όπως φαίνεται η Τουρκία μας την προσφέρει απλόχερα. Ήρθε ο “καιρός” για χρήση αυτών των όπλων.