Είναι μαξιμαλισμός η επέκταση των χωρικών υδάτων; Μήπως και το κλείσιμο των κόλπων!

Από νομικής άποψης, όσον αφορά στην αιγιαλίτιδα ζώνη ενός κράτους, η κατάσταση είναι ξεκάθαρη κι αδιαμφισβήτητη. Σύμφωνα με το Άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας “κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας” έως το όριο των 12 ναυτικών μιλίων. Στο Άρθρο 2 της Σύμβασης προβλέπεται πως η κυριαρχία (όχι απλώς κάποια κυριαρχικά δικαιώματα) ενός κράτους εκτείνεται πέρα από την ηπειρωτική του επικράτεια, σε χωρική θάλασσα, βυθό, υπέδαφος και εναέριο χώρο.

Η Σύμβαση έχει υπογραφεί από 181 κράτη, εκ των οποίων τα 167 την έχουν επικυρώσει. Αυτή η ευρεία αποδοχή και πρακτική της διεθνούς κοινότητας, καθιστά τις διατάξεις της Σύμβασης μέρος του εθιμικού Διεθνούς Δικαίου, άρα ισχύουσες ακόμα και για τις λίγες χώρες που δεν την έχουν αποδεχτεί (συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας).

Αυτή τη στιγμή, η συντριπτική πλειονότητα των χωρών (μελών και μη μελών της Σύμβασης) έχει ήδη καθορίσει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων, η οποία αφορά σε ηπειρωτικές ακτές, νησίδες αλλά και βράχους. Από τα 149 κράτη-μέλη του ΟΗΕ που έχουν πρόσβαση στη θάλασσα (τα υπόλοιπα 44 είναι περίκλειστα), τουλάχιστον 137 έχουν επεκτείνει (ή σε λίγες περιπτώσεις, μειώσει) τη χωρική τους θάλασσα στα 12 ν.μ., καθιστώντας σαφές πως το συγκεκριμένο όριο, όχι μόνο είναι το προβλεπόμενο από το συμβατικό, αλλά έχει αποκτήσει ισχύ εθιμικού δικαίου όπως αποδεικνύει κι η σχετική νομολογία.

Είναι ενδεικτικό ότι οι ελάχιστες χώρες πλην της Ελλάδας (και της Τουρκίας στο Αιγαίο) που δεν έχουν ασκήσει αυτό το δικαίωμα, είναι επειδή η γεωγραφία, κι όχι κάποιος άλλος παράγοντας, δεν τους το επιτρέπει (βλ. Ιορδανία, Σιγκαπούρη).

Αξίζει δε να σημειωθεί πως 9 χώρες διεκδικούν να κατοχυρώσουν έκταση χωρικών υδάτων πέρα των 12 ν.μ. Μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις (Περού, Σομαλία, Εκουαδόρ μεταξύ άλλων), γίνεται προσπάθεια να ταυτιστεί η αιγιαλίτιδα ζώνη με την ΑΟΖ αυτών των χωρών, με αποτέλεσμα τη διεκδίκηση κυριαρχίας (κι όχι απλώς κυριαρχικών δικαιωμάτων) από αυτές σε εύρος 200 ναυτικών μιλίων. Η υπαρκτή αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε αυτό το ενδεχόμενο, καίτοι εμπόδιο για τη συγκεκριμένη τάση, δεν παύει να την αναγνωρίζει και να την καθιστά όλο και πιο εμφανή. Αυτή είναι μία παράμετρος που πρέπει να συνυπολογίσουμε.

Απορίας άξιον

Έχοντας, λοιπόν, υπ’ όψιν το διεθνές γίγνεσθαι, αποτελεί απορίας άξιον το ότι η Ελλάδα δεν ξεκινά τον καθορισμό θαλασσίων συνόρων από τη νομικά αδιαμφισβήτητη αφετηρία, που είναι η αύξηση των χωρικών της υδάτων. Πριν προχωρήσει σε αυτό το βήμα (το οποίο κατά τη γνώμη μου πρέπει να είναι ενιαίο ή τουλάχιστον σημαντικά “μερικό”), η Ελλάδα πρέπει να προετοιμάσει κατάλληλα το έδαφος επικοινωνώντας επιδέξια την πρόθεσή της στη διεθνή κοινότητα και στον ΟΗΕ, αρχικά με “κλείσιμο” των κόλπων και την υιοθέτηση ευθειών γραμμών βάσης, σύμφωνα με τα Άρθρα 7 και 10 της Σύμβασης.

Ακόμα κι αν δεχτούμε, χάριν της συζήτησης, ότι η αύξηση των χωρικών υδάτων πέραν των 6 ν.μ είναι casus belli για την Τουρκία, η συγκεκριμένη –παράνομη κι ανήκουστη διεθνώς– απειλή ενάντια στη νόμιμη άσκηση ενός κατοχυρωμένου κι αποκλειστικού δικαιώματος δεν ισχύει για τους κόλπους και τις ευθείες γραμμές βάσης.

Εφ’ όσον διατυπώνεται (κακώς, θεωρώ) αμφιβολία και εντός της Ελλάδας για την αύξηση των χωρικών υδάτων αυτή τη στιγμή, αναφέροντας μάλιστα αυτή τη θέση σαν “μαξιμαλιστική” (!), θεωρώ πως η πρωτοβουλία για “κλείσιμο” των κόλπων κι ευθείες γραμμές βάσεις είναι επιβεβλημένη. Η συγκεκριμένη κίνηση, φαινομενικά λιγότερο σημαντική σε σχέση με την αύξηση των χωρικών υδάτων, δε δικαιολογεί αντίδραση από την πλευρά της Τουρκίας ούτε υπάρχει περίπτωση να βρει τεκμηριωμένη αντίσταση στον εσωτερικό διάλογο. Έτσι, όχι μόνο θα ενταχθεί ένα σημαντικό μέρος θαλάσσιας έκτασης στην εθνική κυριαρχία της Ελλάδας, αλλά και θα φέρει την Τουρκία σε αμηχανία.

Επιθετική διπλωματία

Χωρίς να θέλω να επεκταθώ, απλώς σημειώνω ότι, εφ’ όσον η Ελλάδα ανακτήσει την πρωτοβουλία στην περιοχή με τη συγκεκριμένη κίνηση, θέτει την Τουρκία μπροστά σε σημαντικό δίλημμα:

1. είτε να αντιδράσει δυναμικά, επεκτείνοντας ακόμα και την απειλή κήρυξης πολέμου εναντίον της άσκησης ενός ακόμη αδιαμφισβήτητου δικαιώματος της Ελλάδας που απορρέει από το Δίκαιο της Θάλασσας, κάτι το οποίο θα αποδείξει το τραγελαφικό της κατάστασης το οποίο οφείλει να αξιοποιήσει στο έπακρο η ελληνική διπλωματία,
2. είτε να αποδεχτεί τα τετελεσμένα τα οποία θα έχουν επιπτώσεις, όχι μόνο στο διμερές επίπεδο των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Βασική προϋπόθεση για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία είναι να μην υπάρχει κάποια, άγνωστη σε μένα, παρασκηνιακή συνεννόηση-συμφωνία αποφυγής οποιασδήποτε ενέργειας στο Αιγαίο, ακόμα και “κλεισίματος” των κόλπων. Στον βαθμό που η Ελλάδα είναι διατεθειμένη να απορροφήσει τους αρχικούς κραδασμούς που θα προκληθούν από την πλευρά της Τουρκίας, να κινηθεί επιθετικά στη διπλωματία της επαναφέροντας το παράνομο casus belli στο προσκήνιο, και να υπερασπιστεί την αυξημένη σε έκταση κυριαρχία της σε υπέδαφος, βυθό, θάλασσα κι αέρα, τότε δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο για αυτό το μικρό τακτικό βήμα που δύναται να επιφέρει στρατηγικά αποτελέσματα.